Του Αντώνη Κάλφα. Η συγκρότηση της ιστορικής μνήμης είναι μια διαδικασία που οφείλει να απασχολήσει ακόμα πιο τεκμηριωμένα τον πολιτικό και ιστορικό λόγο της σύγχρονης Αριστεράς.
Τα κριτήρια της Γενοκτονίας φερ’ ειπείν προσδιορίστηκαν νομικά το 1948 με τη Σύμβαση του ΟΗΕ για την πρόληψη και καταστολή του εγκλήματος της Γενοκτονίας (The Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide). Η Σύμβαση ορίζει ως γενοκτονία την «εσκεμμένη προσπάθεια καταστροφής, εν όλω ή εν μέρει, μιας εθνικής, φυλετικής ή θρησκευτικής ομάδας» και εξειδικεύει τα μέσα της καταστροφής. Οι τουρκικές προθέσεις και οι μέθοδοι που εφαρμόστηκαν για την εξόντωση του ελληνικού άμαχου πληθυσμού (μαζικές σφαγές, απελάσεις και εκτοπισμοί, «τάγματα εργασίας», λιμός, πορείες θανάτου κ.ά.) ανταποκρίνονται πλήρως σ’ αυτά τα κριτήρια.
Όπως σημειώνει ο ιστορικός Βλάσης Αγτζίδης, η ήττα του ελληνικού στρατού τον Αύγουστο του 1922 από τους κεμαλικούς εθνικιστές έθεσε τέλος σε μια επώδυνη ιστορική διαδικασία, κατά την οποία «η προνεοτερική, πολυεθνική, ισλαμική Οθωμανική Αυτοκρατορία παραχωρούσε τη θέση της στο έθνος-κράτος, στη νέα πολιτειακή μορφή που εμφανίστηκε στην ιστορία του ανθρώπου με το δυτικό Διαφωτισμό. Με την ελληνική ήττα, στις 13 Αυγούστου (με το Παλαιό Ημερολόγιο), ο πολυεθνοτικός οθωμανικός χώρος μετατρεπόταν αποκλειστικά σε μονοεθνικό τουρκικό. Όσοι από τις πολυάνθρωπες χριστιανικές κοινότητες (Έλληνες της Ανατολής, Αρμένιοι, Ασσυροχαλδαίοι) δεν εξοντώθηκαν, υποχρεώθηκαν να εκπατριστούν. Ενώ οι πολυεθνοτικοί και πολύγλωσσοι μουσουλμανικοί πληθυσμοί υποχρεώθηκαν, από το νέο κράτος που δημιούργησε ο Μουσταφά Κεμάλ και οι Νεότουρκοι σύντροφοί του, να μεταμορφωθούν σε εθνικά Τούρκους».
Το κεμαλικό σχέδιο
Οι βαθύτερες αιτίες της γενοκτονικής συμπεριφοράς μπορούν να αναχθούν στις αλλαγές που αφορούν τη δομή και την κοινωνική και οικονομική οργάνωση του οθωμανικού κράτους ύστερα από τις μεταρρυθμίσεις του 1839-1876 και στην προσπάθεια εκσυγχρονισμού της οθωμανικής κοινωνίας. Όπως επισημαίνει ο Αγτζίδης, αυτήν την περίοδο «θα εμφανιστούν νέα στρώματα εμπόρων, βιοτεχνών αλλά και βιομηχάνων. Θα διαμορφωθεί για πρώτη φορά μια οθωμανική αστική τάξη κατά τον δυτικό τύπο, η οποία σε μεγάλο βαθμό θα αποτελείται από τους οθωμανούς Ελληνες». Ένα μικρό παράδειγμα: το 50% του επενδεδυμένου κεφαλαίου στη βιομηχανία, καθώς και το 60% σε κλάδους μεταποίησης ανήκαν σε πολίτες που προέρχονταν από τις ελληνικές οθωμανικές κοινότητες. Από τις 18.063 εμπορικές επιχειρήσεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που υπήρχαν το 1912, σε Έλληνες ανήκε το 46%, το 23% σε Αρμένιους, το 15% σε μουσουλμάνους.
Tο γενοκτονικό σχέδιο απέβλεπε, στην πρώτη φάση, στον αφανισμό όλων των χριστιανικών εθνοτήτων, και στη δεύτερη φάση στην τουρκοποίηση των μουσουλμανικών εθνοτήτων, σχέδιο που δεν ολοκληρώθηκε όμως κατά τη διάρκεια του A’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ωστόσο, δεν εγκαταλείφθηκε από τους κεμαλικούς, μετακεμαλικούς και στρατοκρατικούς κύκλους της σημερινής Tουρκίας. H πολιτική όλων των μετακεμαλικών κυβερνήσεων απέναντι στις εθνότητες της Mικράς Aσίας και ιδιαίτερα απέναντι στους Kούρδους, τα τελευταία χρόνια, επιβεβαιώνει του λόγου το αληθές.
Η ήττα των Ελλήνων –και συνακόλουθα και των Αρμενίων– υπήρξε η επιβράβευση της πολιτικής που είχε υιοθετήσει η ακροδεξιά τάση των Νεότουρκων (Τζεμάλ, Ενβέρ, Ταλαάτ) που είχε καταλάβει πραξικοπηματικά την εξουσία από το 1908. Παρ’ ότι η διαδικασία δημιουργίας έθνους-κράτους ήταν βίαιη, εν τούτοις με τους Νεότουρκους εμφανίστηκαν κάποια νέα χαρακτηριστικά (ρατσιστικά κριτήρια εξόντωσης των μειονοτήτων, εντοπισμός και προγραφή των θυμάτων, ιδεολογία μίσους απέναντι στους αλλοεθνείς, αποκλεισμός και δίωξη των στοχοποιημένων πληθυσμών, δημιουργία ειδικών παρακρατικών μηχανισμών κ.λπ.)
Αναγνώριση των γενοκτονιών
Oι Tούρκοι, ώς σήμερα, δεν αναγνωρίζουν τα γενοκτονικά εγκλήματα που διέπραξαν οι Nεότουρκοι και οι Kεμαλικοί, παρά το γεγονός πως είναι πολλά τα επίσημα τουρκικά έγγραφα που επιβεβαιώνουν κάτι τέτοιο. H σημερινή Tουρκία, μια και επιθυμεί να γίνει μέλος της Eυρωπαϊκής Ένωσης, οφείλει να ακολουθήσει το γερμανικό παράδειγμα. Οφείλει, δηλαδή, να παραδεχτεί τις πολυάριθμες γενοκτονίες που διέπραξε. Mόνον έτσι θα ελευθερώσει την ψυχή και τη συνείδηση των νέων τουρκικών γενεών από τα συμπλέγματα που την κατατρύχουν και την εμποδίζουν να αφομοιώσει ουσιαστικά τις αξίες του σύγχρονου πολιτισμού, της ειρηνικής δηλαδή συνύπαρξης των εθνικών κρατών.
Η διάσωση της εθνικής μνήμης συνδέεται στενά με την υπεράσπιση της αλήθειας και της ιστορικής αντικειμενικότητας. Το ελληνικό Kοινοβούλιο οφείλει να συνεργαστεί με τα πανεπιστημιακά ιδρύματα, με επιστήμονες και ερευνητικά ιδρύματα που εμφορούνται από κριτικό, αντιεθνικιστικό πνεύμα (στην Τουρκία ήδη έχουμε μια ομάδα σπουδαίων τέτοιων ιστορικών), τα προσφυγικά Σωματεία και τους άλλους λαούς της Mικράς Aσίας, που υπέστησαν ανάλογες γενοκτονίες και να προωθήσει το ζήτημα της αναγνώρισης των γενοκτονιών.
* Μέρος της ομιλίας του Αντώνη Κάλφα στην Αστική Σχολή Αικατερίνης στις 15 Σεπτεμβρίου 2013, στο πλαίσιο της εκδήλωσης μνήμης με αφορμή την επέτειο της 14ης Σεπτεμβρίου (οργάνωση: Περιφερειακή Ενότητα Πιερίας). Η σύντομη ομιλία έγινε ύστερα από πρόσκληση του Γιάννη Βασιλειάδη, προέδρου του Συλλόγου Μικρασιατών Πιερίας.
