Μια ολοκληρωμένη μελέτη ενός ενδιαφέροντος και επίκαιρου θέματος
Του Στέλιου Θεοδωρίδη
«Αλλά η τιμωρία του άλλου, επειδή είναι ο άλλος, βασιζόμενη σε μια αφηρημένη ιδεολογία, μας φαινόταν το αποκορύφωμα της αδικίας και του παραλογισμού… Για κάποιον που δεν πίστευε ούτε πιστεύει, όπως εγώ, αυτή ήταν η ύψιστη αδικία, ασυμβίβαστη με κάθε τι και ακατανόητη».
Primo Levi, «To καθήκον της μνήμης»
Ένα ιδιαίτερα σημαντικό νέο βιβλίο ήρθε να καλύψει το κενό στην προσέγγιση ενός ενδιαφέροντος και εξαιρετικά επίκαιρου θέματος: των πολιτικών και των συγκρούσεων που αναπτύσσονται γύρω από τη Μνήμη, η οποία μεταφέρει στο σύγχρονο κόσμο το Τραύμα που προήλθε από βίαιες συμπεριφορές σκληρών ομάδων εξουσίας ενάντια σε άμαχους πληθυσμούς.
Για πρώτη φορά στην ελληνική βιβλιογραφία κατατίθεται μια ολοκληρωμένη μελέτη που προσεγγίζει, θεωρητικά, το ζήτημα και μελετά ενδεικτικά περιπτώσεις απ’ όλο τον κόσμο.
Οι βασικοί άξονες
Στο βιβλίο αυτό τρεις ιστορικοί επιχειρούν να φέρουν στο φως τις πολιτικές αντιμετώπισης των επίμαχων και τραυματικών γεγονότων που σημάδεψαν την Ιστορία του 20ού αιώνα. Οι συγγραφείς με ενδεικτικές μελέτες περίπτωσης απ’ όλο τον κόσμο -Γαλλία, Γερμανία, Πολωνία, Ιαπωνία, Κίνα, ΗΠΑ, πρώην Σοβιετική Ένωση (σοβιετικός ελληνισμός και σταλινικές διώξεις), Ελλάδα και Τουρκία (Γενοκτονία των Ποντίων και ενσωμάτωσή τους στην ελληνική κοινωνία)- επιχειρούν, όπως αναφέρουν, «να συμβάλουν στην κατανόηση των πολλαπλών τρόπων αναμέτρησης των σύγχρονων κοινωνιών με τις “σκοτεινές σελίδες” της Ιστορίας τους και ως εκ τούτου στην κριτική διαβούλευση των πολιτών με στόχο την ιστορική αυτογνωσία».
Ο Γιώργος Κόκκινος γράφει τα κεφάλαια: «Η δυναμική της μνήμης και της λήθης στη δημόσια σφαίρα και οι νόμοι της μνήμης στη Γαλλία» και «Το τραυματικό και επίμαχο παρελθόν και οι συγκρουσιακές του αναγνώσεις: το παράδειγμα της διαχείρισης της σφαγής του Nanking στην Ιαπωνία, στην Κίνα και στις ΗΠΑ».
Η Έλλη Λεμονίδου το: «Οι πόλεμοι της μνήμης στην Πολωνία» και ο Βλάσης Αγτζίδης γράφει το κείμενο «Mνήμη, ταυτότητα και ιδεολογία στον ποντιακό ελληνισμό».
Οι συγγραφείς προσπαθούν με περισσή εντιμότητα και ευαισθησία να προσεγγίσουν ζητήματα καίρια αλλά απωθημένα, που επανέρχονται διαρκώς στη συζήτηση και προκαλούν πλείστους όσους ιδεολογικούς πολέμους που σχετίζονται με τη διαχείριση της Μνήμης. Η πλέον γνωστή τέτοια σύγκρουση είναι αυτή που σχετίζεται με τις προσπάθειες αναθεωρητικών νεοναζιστικών κύκλων για αμφισβήτηση του Ολοκαυτώματος και η περιφρούρηση της Μνήμης των θυμάτων με διοικητικά μέτρα από τις σύγχρονες δημοκρατίες με την απαγόρευση της αμφισβήτησης. Ο Κόκκινος διαπραγματεύεται αυτήν ακριβώς τη συζήτηση για τα όρια της διοικητικής προστασίας της Μνήμης, που γίνεται μεταξύ διανοουμένων. Επίσης, μελετά τον τρόπο που επιχειρείται να αναγνωστεί από τις διάφορες πλευρές η «σφαγή στο Nanking», που έκαναν οι Ιάπωνες εναντίον των Κινέζων κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της απωθημένης Μνήμης και του τρόπου που εκλαμβάνεται το τραυματικό γεγονός, είναι αυτό που εξετάζει η Λεμονίδου και αφορά την εξόντωση των Εβραίων της Πολωνίας από τους Ναζί με τη συνεργασία των ίδιων των Πολωνών.
Οι Πόντιοι και οι πρόσφυγες του ’22
Στο τρίτο μέρος του βιβλίου αναπτύσσεται από τον Βλάση Αγτζίδη μια ελληνική περίπτωση, απωθημένη και διαστρεβλωμένη από την κυρίαρχη εκδοχή, που σχετίζεται με τις πλέον σημαντικές στιγμές της νεότερης ιστορίας και αφορά τις πορείες των Ποντίων, αλλά και των υπόλοιπων προσφύγων του ’22, στην Ελλάδα και τη Σοβιετική Ένωση.
Η αναφορά επεκτείνεται και περιλαμβάνει ζητήματα που αφορούν την εγκατάσταση των προσφύγων του ’22, την αντιμετώπισή τους από την ελλαδική κοινωνία, το κράτος και την Αριστερά και τις μεγάλες κοινωνικές και ιδεολογικές συγκρούσεις που έγιναν στην Ελλάδα τον Μεσοπόλεμο, αλλά και τη δεκαετία του ’40.
Η συμβολή και των τριών ιστορικών στο τελικό αποτέλεσμα κρίνεται ως εξαιρετική, εφόσον βασίζεται σε μια συγκριτική ερευνητική διάσταση σε παγκόσμιο επίπεδο, τεκμηριώνει διεξοδικά τα διαπραγματευόμενα θέματα, αξιοποιεί δημιουργικά τις πρωτογενείς και δευτερογενείς πηγές και υποστηρίζει το συνολικό κείμενο με εντυπωσιακό φωτογραφικό υλικό.
