Ο πόλεμος στην Ουκρανία έφερε στο προσκήνιο ξανά το πυρηνικό επίπεδο ισχύος σαν βασικό μέσο αποτροπής ή και επίτευξης στρατηγικών στόχων από όλες τις πλευρές. Η «πυρηνική διπλωματία» ξεκίνησε από τις πρώτες μέρες του πολέμου, με δηλώσεις και απειλές προσφυγής σε πυρηνικά όπλα μαζικής καταστροφής εφόσον αυτό καταστεί αναγκαίο και απειληθεί σοβαρά η «υπόσταση» κάποιας από τις εμπλεκόμενες πυρηνικές δυνάμεις. Σε δημόσιες συζητήσεις σε ΜΜΕ και από αναλυτές γίνεται λόγος συχνά για χρησιμοποίηση «τακτικών» πυρηνικών όπλων, ενώ δεν έλειψαν και αναφορές σε πόσα δευτερόλεπτα μπορούν να καταστραφούν από πυρηνικά όπλα το Λονδίνο, το Βερολίνο, η Βαρσοβία, το Παρίσι… Όλα αυτά την ίδια στιγμή που όλοι απεύχονται τάχα την προσφυγή στα πυρηνικά όπλα. Υπάρχει λοιπόν η πυρηνική απειλή; Κι αν υπάρχει, ποιος απειλείται τελικά; Υπάρχει ζήτημα γενικά περί πυρηνικής ενέργειας και των τεράστιων κινδύνων που εγκυμονεί για την ανθρωπότητα και τη ζωή στον πλανήτη; Ή όλα αυτά είναι υπερβολές;
Ολίγα δεδομένα (πολύ συνοπτικά)
Το 1945 έγιναν δύο ρίψεις ατομικών βομβών από αμερικανικά βομβαρδιστικά σε κατοικούμενες περιοχές της Ιαπωνίας, στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι, με θύματα εκατοντάδες χιλιάδες νεκρούς και τραυματίες. Έτσι οι ΗΠΑ ήταν η πρώτη δύναμη που χρησιμοποίησε πυρηνικά όπλα – για να εκφοβίσει όλον τον κόσμο με την πυρηνική απειλή. Ήταν τότε που ο Τσόρτσιλ (ο οποίος σήμερα εξυμνείται σε ταινίες και άρθρα) καλούσε τις ΗΠΑ να χρησιμοποιήσουν την πυρηνική βόμβα ενάντια στην ΕΣΣΔ… Το ότι δεν τη χρησιμοποίησαν τελικά ήταν αποτέλεσμα πολιτικού συσχετισμού, της τεράστιας αίγλης που είχε η ΕΣΣΔ μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, και της ενδυνάμωσης ενός μεγάλου χώρου μεταβατικών κοινωνιών και επαναστατικών δυνάμεων.
Η ΕΣΣΔ σχετικά γρήγορα απέκτησε κι αυτή πυρηνικά όπλα, και από τότε οικοδομήθηκε μια νέα ισορροπία που στήριξε τον διπολισμό και την κυριαρχία των ΗΠΑ και ΕΣΣΔ σε μεγάλα μπλοκ για δεκαετίες. Ήταν οι χρόνοι του «ψυχρού πολέμου». Έκτοτε κύλησε πολύ νερό στο αυλάκι, κι έτσι σήμερα έχουμε τεράστια πυρηνικά οπλοστάσια στις ΗΠΑ και τη Ρωσία, ενώ συνολικά άλλες 7 χώρες διαθέτουν πυρηνικά όπλα (Αγγλία, Γαλλία, Κίνα, Ινδία, Πακιστάν, Ισραήλ, Βόρεια Κορέα). Συνολικά υπολογίζονται σε 13.885 τα πυρηνικά όπλα, εκ των οποίων περίπου 2.000 πυρηνικές κεφαλές βρίσκονται σε υψηλό επίπεδο ετοιμότητας, σύμφωνα με τα στοιχεία του Διεθνούς Ινστιτούτου Ερευνών για την Ειρήνη της Στοκχόλμης (SIPRI).
Παράλληλα αναπτύσσονται τα «τακτικά πυρηνικά», δηλαδή πυρηνικά όπλα μικρής ισχύος, που προκαλούν μεγάλες ζημιές σε περιορισμένες περιοχές. Μέχρι τώρα δεν έχει γίνει χρήση τους… Επιπλέον, πολλά από τα προϊόντα των πυρηνικών σταθμών χρησιμοποιούνται στην κατασκευή οπλικών συστημάτων με απεμπλουτισμένο ουράνιο (χρησιμοποιήθηκαν εναντίον της Γιουγκοσλαβίας και του Ιράκ). Αυτά έχουν σοβαρές συνέπειες στην εξάπλωση της ραδιενέργειας και της μόλυνσης του υδροφόρου ορίζοντα.
Οι ΗΠΑ είναι η μόνη χώρα που αποθηκεύει πυρηνικά σε άλλες χώρες (περίπου 200 πυρηνικές κεφαλές σε αμερικανικές βάσεις ανά τον κόσμο) και, μαζί με τη Ρωσία, είναι οι μόνες πυρηνικές δυνάμεις που πληρούν την λεγόμενη «πυρηνική τριάδα»: δηλαδή μπορούν να εκτοξεύσουν πυρηνικά όπλα από εδάφους, αέρος και θαλάσσης (διηπειρωτικοί βαλλιστικοί πύραυλοι, υποβρύχια και στρατηγικά βομβαρδιστικά αντίστοιχα). Οι υπόλοιπες χώρες δεν πληρούν την «πυρηνική τριάδα». Αυτό σημαίνει απλά πως στην υδρόγειο σφαίρα κυκλοφορούν και απλώνονται πυρηνικά όπλα, πως ολόκληροι τομείς της πολεμικής βιομηχανίας λειτουργούν για την πλήρωση-συντήρηση-ανανέωση του πυρηνικού οπλοστασίου, και επίσης πως υπάρχουν πολλά πυρηνοκίνητα μεγάλα πλοία επιφανείας και υποβρύχια εξοπλισμένα με ισχυρότατα πυρηνικά όπλα.
Για να γίνει κατανοητή η διαφορά με το 1945: οι βόμβες στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι ήταν ισχύος 15 κιλοτόνων, ενώ σήμερα ένα μόνο πυρηνοκίνητο υποβρύχιο (π.χ. το USS Tennessee) φέρει 20 βαλλιστικούς πυραύλους, εκ των οποίων οι 18 έχουν κεφαλές είτε 90 είτε 455(!) κιλοτόνων.
Ας ολοκληρώσουμε την εντελώς συνοπτική εικόνα: σήμερα λειτουργούν στον κόσμο περίπου 430 πυρηνικοί αντιδραστήρες (επισήμως για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, αλλά στην πραγματικότητα και για άλλες χρήσεις, ιδιαίτερα στρατωτικές). Μάλιστα έχουν σημειωθεί πολλά πυρηνικά ατυχήματα, με πιο γνωστά τα μεγάλα και καταστροφικά ατυχήματα του Τσερνομπίλ (Ουκρανία – ΕΣΣΔ 1986) και της Φουκουσίμα (Ιαπωνία 2011). Τέλος, δεν έχει επιλυθεί το πρόβλημα της διαχείρισης των πυρηνικών αποβλήτων, τα οποία ενταφιάζονται σε διάφορες χώρες, ή απλά βυθίζονται στα βάθη των ωκεανών…
Ολίγα περί πολιτικής ιστορίας για τα πυρηνικά
Ο βομβαρδισμός της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι προκάλεσαν τεράστιο σοκ στην ανθρωπότητα. Ήταν αποτρόπαια και άκρως εκφοβιστική κίνηση των ΗΠΑ απέναντι στην ανθρωπότητα. Από την πρώτη στιγμή, σχηματίστηκε ένα τεράστιο κίνημα για την απαγόρευση των πυρηνικών όπλων. Στα 1955 κυκλοφόρησε το «Μανιφέστο Ράσελ – Αϊνστάιν», που καλούσε σε απαγόρευση και καταστροφή των πυρηνικών όπλων. Το μανιφέστο υπογράφονταν και από άλλους επιφανείς επιστήμονες, κατόχους βραβείων Νόμπελ (Μαξ Μπορν, Πέρσι Μπρίτζμαν, Λέοπολντ Ίνφελντ, Φρεντερίκ Ζολιό-Κιουρί, Χέρμαν Μίλερ, Λίνους Πάουλινγκ, Σέσιλ Πάουελ, Τζόζεφ Ρότμπλατ, Χίντεκι Γιουκάβα).
Το φιλειρηνικό κίνημα είχε πάντα στη σημαία του το αίτημα του αφοπλισμού και της καταστροφής των πυρηνικών όπλων. Ο ίδιος ο Αϊνστάιν, που στο παρελθόν είχε εργαστεί για την παραγωγή της ατομικής βόμβας ώστε να νικηθεί ο Χίτλερ, δεν έπαψε να προειδοποιεί και να καλεί σε αγώνα για την καταστροφή των πυρηνικών όπλων. Στη δεκαετία του 1980 αναπτύσσεται κυρίως στη Γερμανία ένα μεγάλο αντιπυρηνικό κίνημα, που στρέφεται και ενάντια στη λεγόμενη «ειρηνική χρήση» της πυρηνικής ενέργειας, και πραγματοποιούνται κινητοποιήσεις σε ολόκληρο τον κόσμο για το ζήτημα αυτό, αφού ήδη έχουν αρχίσει να γίνονται γνωστά πυρηνικά ατυχήματα. Το Τσερνομπίλ θα είναι άλλο ένα ηχηρό μήνυμα για τους κινδύνους που φέρει η πυρηνική ενέργεια, χωρίς όμως να σταματήσουν τόσο οι πυρηνικοί εξοπλισμοί όσο και οι σταθμοί πυρηνικής ενέργειας.
Σήμερα πολλές κινήσεις επιστημόνων και ακτιβιστών δραστηριοποιούνται με βασικό αίτημα την καταστροφή των πυρηνικών όπλων και το σταμάτημα των πυρηνικών εργοστασίων για την παραγωγή ενέργειας κ.λπ. Σχετικά πρόσφατα, από το 2017, υπάρχει μια κίνηση εντός των πλαισίων του ΟΗΕ με στόχο να απαγορευθούν τα πυρηνικά όπλα. Μέσα από γραφειοκρατικές διαδικασίες το αίτημα αυτό έφτασε, το 2021, να γίνει θέση του ΟΗΕ (αφού υπέγραψαν τη σχετική έκκληση 50 χώρες). Βέβαια καμία από τις δυνάμεις που κατέχουν πυρηνικά όπλα ή πυρηνικούς σταθμούς, ή χώρες που μετέχουν σε στρατιωτικούς συνασπισμούς με πυρηνικές δυνάμεις, δεν υπόγραψαν τη σχετική απόφαση του ΟΗΕ. Αντιμετωπίζουν το ζήτημα σαν «ένα ακόμα ψήφισμα» ενός οργανισμού που μάλλον ψυχορραγεί…
Οι πυρηνικές απειλές έχουν στόχους και σημασία
Τώρα, σχετικά με την εκ νέου ανάδυση ενός πυρηνικού επιπέδου ισχύος στις αναμετρήσεις που έχουν δρομολογηθεί, υπάρχει ευρύτατη συζήτηση για το αν οι απειλές είναι πραγματικές, αν οι απειλούντες θα προχωρήσουν ή όχι σε χρήση πυρηνικών όπλων, αν για την ασφάλειά της μια χώρα έχει ανάγκη οπωσδήποτε μιας «πυρηνικής ομπρέλας» ή όχι. Η γενική οπισθοχώρηση που υπάρχει συνολικά, έχει επιφέρει και στο θέμα αυτό μια «λοβοτομή», με την έννοια πως έχει ξεχαστεί η σημασία του φιλειρηνικού αντιπολεμικού κινήματος και της ιδιαίτερης αιχμής που πρέπει να έχει για την πλήρη απαγόρευση και την ολοσχερή καταστροφή όλων των πυρηνικών όπλων. Κυκλοφορούν μέχρι και απόψεις που κάνουν τη θέληση πραγματικότητα, ότι τάχα είναι αδύνατον να προβούν σε χρήση πυρηνικών όπλων οι μεγάλες δυνάμεις γιατί αυτό θα ήταν καταστροφικό και για τις ίδιες, άρα το ενδεχόμενο αυτό πρέπει να αποκλειστεί. Εντελώς λαθεμένα, δεν υπολογίζονται οι τεράστιοι κίνδυνοι, ακόμη κι από «ατύχημα», πυρηνικής σύρραξης ή καταστροφής σε εργοστάσια παραγωγής όπλων και ενέργειας.
Επίσης κυκλοφορούν απόψεις ότι ένας πολυπολικός κόσμος εμπεριέχει μεγάλους κινδύνους για διαιώνιση των πολέμων, αφού σε αυτόν δεν υπάρχει ισορροπία (έστω και του τρόμου, όπως την εποχή του διπολισμού ανάμεσα σε ΗΠΑ και ΕΣΣΔ…), και ότι ο πολυπολικός κόσμος σημαίνει έτσι κι αλλιώς αστάθεια και πάλη για την ηγεμονία ανάμεσα σε πολλούς ανταγωνιστές. Έτσι όλοι οι υποστηρικτές τέτοιων απόψεων καταλήγουν ότι πρέπει να υπάρξει ισορροπία και καθαρή επικράτηση μίας ή δύο δυνάμεων, και «εξισορρόπηση» σε αυτή τη βάση (δηλαδή αλληλοεξουδετέρωση δια της αποτροπής μέσω μεγάλων πυρηνικών οπλοστασίων αμοιβαίας εξόντωσης). Αυτήν την παράλογη άποψη τη στηρίζουν και στο «πραγματιστικό» επιχείρημα ότι τα πυρηνικά είναι ένα γεγονός, ότι κανείς δεν θα παραιτηθεί από την κατοχή τους, κι άρα πρέπει να μάθουμε να ζούμε με αυτά, και υπό την ηγεμονία αυτών που τα κατέχουν. Ίσως μάλιστα να είναι καλό να υπάρχουν δύο μόνο αυτοκρατορίες-συμμαχίες που να είναι περίπου ισοδύναμες. Έτσι θα διασφαλιστεί η ασφάλεια και η ειρήνη… Οι ξεχωριστές χώρες έχουν οπωσδήποτε ανάγκη από πυρηνική προστασία, δηλαδή κάποια πυρηνική δύναμη να «εγγυάται» για αυτές απέναντι στο άλλο στρατόπεδο.
Συνέχεια στο επόμενο: Ο σημερινός πόλεμος και η πυρηνική απειλή, η θέση που πρέπει να έχουμε για τα πυρηνικά, το αντιπολεμικό κίνημα, την ειρήνη.
Ο πυρηνικός εφιάλτης επέστρεψε
Της Μαρίας Αρβανίτη Σωτηροπούλου
Αν και οι περισσότεροι έχουν στο μυαλό τους μια αδρή εικόνα των εφιαλτικών συνεπειών μιας πυρηνικής βόμβας, καλό είναι να υπενθυμίζουμε και να φέρνουμε κοντά μας τον υπαρκτό πλέον κίνδυνο:
- Αν λοιπόν η –μικρή για τα σημερινά δεδομένα– ατομική βόμβα της Χιροσίμα χτυπούσε το κέντρο της Αθήνας στην Ομόνοια (σημείο μηδέν), η περιοχή από πλατεία Βάθη, Ψυρρή, Πανεπιστήμιο, Εξάρχεια, Μεταξουργείο θα εξαϋλώνονταν από την έκρηξη.
- Σε ακτίνα ενός μιλίου (Βικτώρια, Πεδίον του Άρεως, Λυκαβηττός, Κολωνάκι, Σύνταγμα, Πλάκα, Ακρόπολη, Θησείο, Κεραμεικός) το θερμικό κύμα θα σκότωνε το 70% των ανθρώπων, ενώ τα πάντα θα ισοπεδώνονταν από την ισχύ της έκρηξης.
- Σε απόσταση 3 μιλίων από το «σημείο μηδέν» (δηλαδή μέχρι και σε περιοχές όπως το Αιγάλεω, το Περιστέρι, το Γαλάτσι, η Φιλοθέη, ο Βύρωνας, η Δάφνη, η Νέα Σμύρνη και η Καλλιθέα) τα κτίρια θα υφίσταντο σοβαρές ζημιές από την έκρηξη. Οι άνθρωποι θα τραυματίζονταν σοβαρά με τραύματα που, λόγω της ραδιενέργειας, δεν επουλώνονται, και θα εμφάνιζαν συμπτώματα οξείας ακτινοβόλησης (ναυτία, εμέτους, αιμορραγία από τη μύτη, στόμα και γαστρεντερικό σύστημα, ραδιενεργά εγκαύματα, τριχόπτωση, αδυναμία, πονοκεφάλους, σπασμούς, πυρετό και μολύνσεις), που συνήθως οδηγούν σε θάνατο.
- Σε ακτίνα 12 μιλίων από το σημείο της έκρηξης, δηλαδή σε περιοχές όπως η Σαλαμίνα, η Ελευσίνα, οι Θρακομακεδόνες, ο Διόνυσος, η Πεντέλη, τα Σπάτα, το Κορωπί και η Βουλιαγμένη, τα κτίρια θα ήταν ασφαλή, αν και θα έσπαζαν τζάμια από την έκρηξη. Αλλά ακόμη και οι ελαφρά τραυματίες δεν θα μπορούσαν να θεραπευθούν, λόγω των επιπτώσεων της ραδιενέργειας, ενώ όλοι θα υπέφεραν από τις συνέπειες της με νόσους του μυελού των οστών, καρκίνους, τερατογενέσεις και μεταλλάξεις, που συχνά εμφανίζονται και στις επόμενες γενιές, ακόμη και μετά από έκθεση σε χαμηλές δόσεις ακτινοβολίας.
Αν υπολογίσουμε ότι στην αραιοκατοικημένη ιροσίμα των 300.000 κατοίκων τα άμεσα θύματα ήταν 70.000, πόσα θύματα μπορεί να περιμένουμε σήμερα στην πυκνοκατοικημένη Αττική; […]
Τα πυρηνικά όπλα είναι, με τεράστια διαφορά, τα πιο αδιακρίτως καταστροφικά, επίμονα τοξικά όπλα, που ανακάλυψε ο άνθρωπος… Μόνη ελπίδα για την Ευρώπη είναι το τέλος του καταστροφικού πολέμου στην Ουκρανία, ο οποίος αποτελεί τον Τρίτο Ευρωπαϊκό Πόλεμο μετά τον Β΄ Παγκόσμιο (μεσολάβησαν η εισβολή της Τουρκίας στην Κύπρο και του ΝΑΤΟ στη Γιουγκοσλαβία), και απειλεί με εξέλιξη σε πυρηνικό (λόγω των εργοστασίων) ακόμη και χωρίς τη χρήση πυρηνικών όπλων.
* Η Μαρία Αρβανίτη Σωτηροπούλου είναι γιατρός και λογοτέχνιδα, πρόεδρος του ελληνικού κλάδου της IPPNW (International Physicians for the Prevention of Nuclear War, www.ippnw.org) και αντιπρόσωπος στην Ελλάδα της ICAN (International Campaign to Abolish Nuclear Weapons, www.icanw.org). Εδώ δημοσιεύεται απόσπασμα από πρόσφατο (9/5/2022) άρθρο της, το πλήρες κείμενο του οποίου μπορεί να αναζητηθεί στο μπλογκ mariasot.blogspot.com
