Η μεγάλη ανταπόκριση του κοινού στο 23ο Φεστιβάλ Γαλλόφωνου Κινηματογράφου άγγιξε επίπεδα προσέλευσης προ-πανδημίας. Η διοργάνωση, που για πρώτη φορά επεκτάθηκε παράλληλα σε έξι πόλεις, περιελάμβανε το νέο τμήμα «Πανόραμα των Πρεσβειών», με ταινίες που δεν είναι αποκλειστικά γαλλόφωνες, ενώ πρωτοτύπησε και με την επίκαιρη θεματική ενότητα «Φύλο και Σινεμά». Η Κριτική Επιτροπή, με Πρόεδρο τον Γιάννη Οικονομίδη, απένειμε βραβείο στην ταινία «Σεντ Ομέρ», της Αλίς Ντιόπ, που σύντομα θα δούμε και στις ελληνικές αίθουσες, ενώ το Βραβείο Κοινού Fischer κέρδισε η ταινία «Εύκολος Στόχος», του Ζαν-Πωλ Σαλομέ.
Αξίζει να σημειωθεί, ότι η επικρατούσα αναταραχή των ημερών, με κινητοποιήσεις και καταλήψεις, έγινε αισθητή στη διοργάνωση της Αθήνας. Στην Τελετή Έναρξης, στο Παλλάς, ομάδα φοιτητών της Σχολής Σταυράκου ανάρτησε πανό γραμμένα σε γαλλικά και ελληνικά, με ηχηρά αιτήματα που διαβάστηκαν και στις δυο γλώσσες, σχετικά με την τροποποίηση του ΠΔ85/2022. Επίσης, ζήτησαν ίδρυση δημόσιας τριτοβάθμιας ανώτερης καλλιτεχνικής σχολής παραστατικών και οπτικοακουστικών τεχνών, συλλογικές συμβάσεις και συντάχθηκαν υπέρ της άμεσης κήρυξης διατηρητέας χρήσης των ιστορικών κινηματογράφων Άστορ και Ιντεάλ. Πριν αποχωρήσουν, καταχειροκροτούμενοι από τους καλεσμένους, δήλωσαν αλληλεγγύη στον εξεγερμένο γαλλικό λαό.
Στο Πανόραμα, από τις σπάνιες ταινίες που επαναφέρει το μαοϊκό ρητό «οι πραγματικοί ήρωες είναι οι εργατικές τάξεις» ήταν η «Γραμμή Παραγωγής», του Ματιάς Γκοκάλπ. Λίγους μήνες μετά τις συγκρούσεις του Μάη του ’68, ο ακτιβιστής Ρομπέρ, που θα μπορούσε να είναι καθηγητής πανεπιστημίου, επιλέγει να γίνει εργάτης στη Σιτροέν, προκειμένου να οργανώσει ένα ριζοσπαστικό εργατικό κίνημα. Στη γραμμή παραγωγής των 2CV, βιώνει συνθήκες γαλέρας, με πολύωρη ορθοστασία και εξουθενωτικό θόρυβο, δίχως προστατευτικό εξοπλισμό, τον οποίο είναι αναγκασμένοι να προμηθεύονται οι ίδιοι οι εργάτες. Δεν βρίσκει ωστόσο ανταπόκριση για κινητοποιήσεις από τους συναδέλφους του, μέχρι που η διοίκηση επιβάλλει παράταση ωραρίου δίχως αμοιβή, κατά τρεις ώρες εβδομαδιαίως. Με επιρροές από Κεν Λόουτς και Έλιο Πέτρι, η ταινία, που αποτελεί διασκευή του ομώνυμου μυθιστορήματος του Ρομπέρ Λινάρ, καταγράφει των αγώνα των εργατών μέσα από συλλογικές διαδικασίες, συνελεύσεις και συγκρούσεις με τη διοίκηση.
Ο σκηνοθέτης που παρευρέθηκε στην Αθήνα, δήλωσε πως στόχευε να στιγματίσει την εξαφάνιση της προλεταριακής ταξικής συνείδησης. Κατά τη μεταφορά στη μεγάλη οθόνη, δημιούργησε πρωταγωνιστή και πλοκή, με αποκορύφωμα την απεργία, ενώ έδωσε έμφαση στις στιγμές οικειότητας εντός του εργοστασίου, όπου ο πρωταγωνιστής ανακαλύπτει τη φιλία. Παρότι υπάρχει μισός αιώνας απόσταση, επιχείρησε να δώσει στην ταινία διαχρονικό χαρακτήρα, επιλέγοντας σκηνικά, ενδυμασίες αλλά και τρόπο ομιλίας, που θα μπορούσαν να βρουν απήχηση σήμερα.
Στα πλαίσια του αφιερώματος «Φύλο και Σινεμά» προβλήθηκε το ντοκιμαντέρ «Ντελφίν και Καρόλ: Ανυπότακτες Μούσες» (2018/Καλλιστό ΜακΝούλτι), όπου η εμβληματική σκηνοθέτρια Καρόλ Ρουσσοπουλός (1945-2009) αποτίνει φόρο τιμής στην διάσημη Γαλλίδα ηθοποιό και καρδιακή της φίλη Ντελφίν Σεϊρίνγκ (1932-1990), αποκαλύπτοντας την άγνωστη πτυχή της, ως φεμινίστριας και σκηνοθέτριας, που κατέγραψε μαζί με την Ρουσσοπουλός, σε βίντεο -νέο τότε επαναστατικό μέσο- το φλογερό φεμινιστικό κίνημα στη Γαλλία του ’70 και του ’80. Συστηματικά εκτοπισμένες από το δημόσιο λόγο, οι γυναίκες αμφισβητούν το κοινωνικό μοντέλο που τις θέλει ελκυστικές, υποταγμένες και παθητικές, δίχως άποψη. Μάχιμες και εξεγερμένες συνειδητοποιούνται και μιλάνε για την άνιση μισθοδοσία, τις φαλλοκρατικές και σεξιστικές συμπεριφορές, ενώ προτάσσουν θέματα-ταμπού, όπως οι αμβλώσεις και ο γυναικείος οργασμός. Διεκδικώντας ισότητα και χειραφέτηση, ιδρύουν το Απελευθερωτικό Κίνημα Γυναικών, με την Σεϊρίνγκ και την ομάδα της -τις αποκαλούμενες «Ανυπότακτες μούσες»- να καταγράφουν σε βίντεο συνελεύσεις, μαχητικές πορείες και εμπνευσμένα συνθήματα. Παράλληλα, παρακολουθούμε σκηνές από ταινίες που πρωταγωνιστούσε η Σεϊρινγκ και αρχειακό υλικό τηλεοπτικών εκπομπών, με τις Σαντάλ Ακερμάν και Μαργκερίτ Ντυράς, ενώ γίνεται αναφορά στο περίφημο τότε «Μανιφέστο 343», όπου διάσημες Γαλλίδες, όπως η Σιμόν ντε Μποβουάρ, τάχθηκαν υπέρ του δικαιώματος της νόμιμης άμβλωσης, δηλώνοντας δημόσια πως έχουν κάνει έκτρωση.
Την ταινία προλόγισε η σκηνοθέτρια Καλλιστό ΜακΝούλτι, που αποκάλυψε πως είναι εγγονή της Καρόλ Ρουσσοπουλός. Με αφετηρία το αρχικό προσχέδιο της γιαγιάς της, η Καλλιστό δήλωσε συγκινημένη από τη συλλογική ορμή αυτών των εικόνων. Μάλιστα, στάθηκε ιδιαιτέρως στις σκηνές ζωντανής άμβλωσης, αλλά και στο θέμα του οργασμού, επειδή αποδεικνύουν πόσο ριζοσπαστική ήταν η προσέγγιση του 1970, συγκριτικά με σήμερα, με τις νέες απαγορεύσεις. Τέλος, επισήμανε ότι ακόμα κι αν έχει αυξηθεί το πλήθος γυναικών σε ηγετικές θέσεις, δεν έχουν εκλείψει οριστικά ούτε οι όροι πατριαρχίας ούτε ο σεξισμός.
Πριν την ειδική προβολή στο Άστορ της ταινίας «Άγριες Νύχτες» (1992/Συρίλ Κολάρ), υπήρξε μαχητική παρέμβαση ομάδας καλλιτεχνών και ηθοποιών, που υπερασπίστηκαν τη θέσπιση νομικού πλαισίου προστασίας των χειμερινών κινηματογράφων Άστορ και Ιντεάλ, στο κέντρο της Αθήνας, με σύνθημα «Μία-εκατό-χιλιάδες καταλήψεις ενάντια σε ένα κόσμο οργανωμένης σήψης», ενώ προβλήθηκε ολιγόλεπτο βίντεο, με πλάνα του κατειλημμένου Εθνικού Θεάτρου και του Ρεξ και γνωστούς σκηνοθέτες να ενώνουν τις φωνές τους, υπερασπιζόμενοι τη μαγεία της κινηματογραφικής αίθουσας και την τεράστια σημασία της συλλογικής εμπειρίας, στη θέαση μιας ταινίας.
Στη συνέχεια, ο καλλιτεχνικός διευθυντής των Νυχτών Πρεμιέρας Λουκάς Κατσίκας, που παρουσίασε τις «Άγριες Νύχτες» -μοναδική προβολή σε φιλμ 35mm- αναφέρθηκε συγκινημένος στην επέτειο 30 χρόνων, από τον θάνατο του σκηνοθέτη στα 35 του, τον Μάρτη του 1993, από επιπλοκές του AIDS, επισημαίνοντας: «Αυτή η ημι-αυτοβιογραφική ταινία, που κέρδισε τέσσερα βραβεία Σεζάρ, γυρίστηκε χωρίς καμιά χρηματοδότηση και έμελλε να γίνει η παρακαταθήκη του σκηνοθέτη, υπενθμίζοντας πως η τέχνη είναι η μόνη αντίσταση απέναντι στο χρόνο και στο θάνατο. Δεν πρόκειται για άλλη μια κουίρ ταινία για το AIDS, αλλά για την ιστορία ενός φορέα του AIDS, που τόλμησε να μιλήσει ανοιχτά για τον ιό στη Γαλλία. Γνήσιος απόγονος των Ζενέ, Φασμπίντερ και Παζολίνι, ο συγγραφέας και μουσικός Συρίλ Κολάρ αναγορεύτηκε σε λαϊκό ήρωα, με τους Γάλλους μαθητές να τραγουδούν τα δικά του κομμάτια, που ακούγονται και στην ταινία».
Ξεκινώντας από το Μαρόκο και καταλήγοντας στο Παρίσι, την εποχή θανάτου του Ζαν Ζενέ, το 1986, γίνεται αναφορά στη ρήση του «μόνο η βία μπορεί να δώσει τέλος στην ανθρώπινη κτηνωδία», ενώ παρακολουθούμε τον επεισοδιακό βίο του τριαντάρη Ζαν, ανάμεσα στη θυελλώδη ερωτική σχέση του με την 17χρονη Λωρά και τον λαϊκό 20άρη Σαμύ, παίκτη του ράγκμπυ. Ο ελευθεριακός Ζαν δεν φανερώνει στην Λωρά ότι είναι οροθετικός και αρνούμενος να ευνουχίσει τις αμφισεξουαλικές ορμές του ερωτοτροπεί τα βράδια κάτω από γέφυρες με άγνωστους άντρες. Ανήμπορη να τον μοιραστεί, η Λωρά ξεσπάει σε σκηνές ζήλειας στα όρια υστερίας, ενώ ο Ζαν, ανεξίτηλα στιγματισμένος από τον επερχόμενο θάνατο, εξισορροπεί στην κόψη του ξυραφιού. Εκτός από τα τζίπσι ροκ τραγούδια σε στίχους και μουσική του ίδιου του πρωταγωνιστή-σκηνοθέτη, εκπλήσσει η καταγραφή ενός περιθωρίου, μέσα από το χαρακτήρα του Σαμύ, που παρά τις ισπανοαραβικές ρίζες του, μπλέκει με κυκλώματα πορνείας και προσεγγίζεται από ακροδεξιούς ρατσιστές, καταλήγοντας να ξυλοφορτώνει Άραβες, παρότι έχει αδερφό τσιγγάνο. Εξαιρετική είναι η σκηνή όπου με φόντο το γαλλικό τραγούδι «Tu ne sais pas aimer» (1931/Damia), η κάμερα που αρχικά καταγράφει ένα γερασμένο ζευγάρι να χορεύει αγκαλιασμένο πάνω σε τουριστικό πλοιάριο που διασχίζει τον Σηκουάνα, αιχμαλωτίζει από μακριά, με απλή μετακίνηση, τον Ζαν σε ερωτική περίπτυξη με την Λωρά, κάτω από μια γέφυρα.
* Η Ιφιγένεια Καλαντζή είναι θεωρητικός-κριτικός κινηματογράφου, [email protected]
INFO
1) Στη μικρή αίθουσα της Ταινιοθήκης της Ελλάδος διεξάγεται το 1ο Φεστιβάλ Dreamland (31/3-2/4/2023) με πειραματικές και ποιητικές ταινίες. Εισιτήριο €5. Περισσότερα στο https://www.dreamlandfilmfestival.gr/
2) Κάλεσμα στήριξης Κυριακή 2/4/2023, για τη διάσωση των τριών ιστορικών κινηματογράφων ΙΝΤΕΑΛ, ΑΣΤΟΡ και ΙΡΙΔΑ. Δωρεάν προβολές και live από το απόγευμα ως το βράδυ, μέσα και έξω από τους κινηματογράφους, σε πλατεία Κοραή και Ακαδημίας 55, όπου θα στηθούν οθόνες.
Λεπτομέρειες στο www.iridavisions.gr
3) 4ο Φεστιβάλ Ταινιών μικρού μήκους (2-4/4/2023), Καφενείο Κιούμπρικ, (Ανδρ. Μεταξά 12, Εξάρχεια). Περισσότερα στο https://www.facebook.com/events/409263971316712
