του Ηλία Καραβόλια
Στο πρόσφατο «Συνέδριο Ασφαλείας του Μονάχου» μίλησε και ο ιδρυτής του facebook, o Marck Zuckerberg. Όπως μας ενημερώνει το Sarajevo Magazine το αφεντικό του μεγαλύτερου κοινωνικού δικτύου στον πλανήτη είπε μεταξύ άλλων (αναφερόμενος στην ελευθερία έκφρασης στα social media): «Θα πρέπει να υπάρξουν περισσότερες οδηγίες και ρυθμίσεις απ’ τα κράτη πάνω στο βασικό ζήτημα του τι συζητήσεις επιτρέπονται. Πάρτε την πολιτική διαφήμιση για παράδειγμα ή την ισορροπία ανάμεσα στην ελευθερία της έκφρασης και κάποια πράγματα που ο κόσμος θεωρεί επιβλαβείς εκφράσεις: πού θα χαράζατε το όριο;»
ΓΙΑ ΠΡΩΤΗ ΦΟΡΑ ακούμε τον μεγαλύτερο έμπορο της επικοινωνίας του πλανήτη να χρησιμοποιεί την κυριαρχική ιδιότητα της κρατικής εξουσίας και να «προσκαλεί» τις κυβερνήσεις να παρέμβουν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ναι, καλά διαβάσατε: ο κολοσσός του διαδικτύου καλεί το κράτος να συμμετέχει στον έλεγχο των δεδομένων που παράγουμε όλοι εμείς ως χρήστες και μέλη του facebook. Μοιάζει παράλογο αλλά είναι σαν να ζητάει από την εξουσία του κάθε κράτους οδηγίες για το τι «επιτρέπεται» και το τι «απαγορεύεται» να διακινείται μέσα στο μεγαλύτερο μέσο κοινωνικής δικτύωσης. Γιατί άραγε; Πώς συμβαίνει και ο κορυφαίος ιντερνετικός επιχειρηματίας θέλει να εμπλέξει το μακρύ χέρι του κράτους στην πασίγνωστη πλατφόρμα του; Πόσο «δημοκρατικό» και συμβατό με την ελευθερία επικοινωνίας που υπάρχει στο facebook είναι αυτό;
Μην βιαστούμε να απαντήσουμε. Η επικοινωνία μεταξύ χρηστών στα social media ήταν πάντα πεδίο ελέγχου κυρίως από τα μεγάλα κράτη. Ο Zuckerberg προφανώς και το ξέρει αυτό οπότε μιλάει εκ του ασφαλούς (και φυσικά δεν υπονοεί ότι κάτι τέτοιο δεν συνέβαινε). Στον χώρο και τον τόπο όμως που έκανε την δήλωση, κεντρικό θέμα ήταν η ασφάλεια. Και εδώ πρέπει να σταθούμε με προσοχή. Μπορούν να τραβήξουν οι κυβερνήσεις (και ποιές συγκεκριμένα;) μια γραμμή στην ισορροπία ανάμεσα στην ελεύθερη έκφραση των πολιτών και την ασφάλεια των κοινωνιών ; Και φυσικά ποιός ο ρόλος των μεγάλων ψηφιακών κολοσσών σε αυτή την περίπτωση; Μέχρι που θα μπορούν να λογοκρίνουν ή να εκχωρούν τα δεδομένα –που εμείς παράγουμε– στον αόρατο Λεβιάθαν του κάθε κράτους;
Όπως σωστά λέει ο συντάκτης του Sarajevo Magazine για τον ιδρυτή του facebook: «Ο επιχειρηματίας απευθύνεται στη μορφή κράτος επειδή αυτή μπορεί να ασκήσει το μονοπώλιο της βίας –μέσω του νόμου– ορίζοντας τι επιτρέπεται να εκτοξεύεται στον ελεγχόμενο κυβερνοχώρο και τι όχι. Καταλαβαίνετε τι σημαίνει αυτό για τον πραγματικό χαρακτήρα της γενικευμένης καπιταλιστικής μηχανικής μεσολάβησης, για το engineering of everything;»
Πράγματι πρέπει να δούμε το γεγονός μέσα από μια ιδιαίτερη οπτική που συνδέει το μακρύ χέρι του κράτους με τις σύγχρονες μηχανικές μεσολαβήσεις στο γνωσιακό ψηφιακό οικονομικό σύμπαν. Πρέπει να στοχαστούμε με όρους πολιτικής οικονομίας πάνω στην εμπλοκή της κρατικής εξουσίας σχετικά με την κυκλοφορία του δημοσίου αγαθού της ενημέρωσης, από την μια πλευρά, και της ιδιωτικής πληροφορίας από την άλλη, στοιχεία που συνθέτουν τον κόσμο των big data πίσω από τις αλγοριθμικές επεξεργαστικές μηχανές των social media.
Η ΑΛΗΘΟΦΑΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ είναι ότι ο σύγχρονος πολίτης του διαδικτύου μπορεί να χαράξει μόνος του το όριο μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού χώρου των δεδομένων που αυτός παράγει. Δεν μπορεί όμως να ξέρει πώς μετατίθεται αυτό το όριο, ποιός το μεταθέτει και τι κερδίζει από αυτό. Πρόκειται για μια σύγχρονη εκδοχή του ισχυρού διλήμματος για το όριο μεταξύ Δήμου και Αγοράς – δίλημμα πανάρχαιο και καθόλου φιλοσοφικό αφού στην εποχή της υπερδικτύωσης και της υπερσυνδεσιμότητας, η επικοινωνία έχει εμπορευματοποιηθεί και η διακριτική γραμμή μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού συμφέροντος παραμένει θολή. Κάθε χρήστης των social media εκχωρεί δικαιώματα ασφάλειας και κερδίζει χώρο ελεύθερης επικοινωνίας. Οι βαθμοί ελευθερίας όμως είναι κλιμακούμενοι. Και οι κυβερνήσεις, εν ονόματι της παγκόσμιας κοινωνικής ασφάλειας, κρατικοποιούν το δικαίωμα πρόσβασης στους ιδιωτικούς servers κάθε ιντερνετικού κολοσσού. Δικαίωμα που δεν παρέχεται σε κανέναν ιδιωτικό χρήστη. Και εδώ είναι που πρέπει να μην ξεχνάμε το αυτονόητο: πριν φθάσει το μήνυμα από τον πομπό στον δέκτη περνάει και φιλτράρεται από τις μεγαμηχανές της επικοινωνίας, από τους τεράστιους servers στα logistics της συμπεριφορικής πληροφορίας που συγκεντρώνει ένα ισχυρό ολιγοπώλιο στον χώρο της ψηφιακής τεχνολογίας. Κανένα οικονομικό μοντέλο, καμία οικονομική θεωρία, ούτε καν η πολιτική φιλοσοφία περί ασφάλειας και δημοκρατίας, δεν προέβλεψαν αυτή την υπερσυγκέντρωση. Αποτέλεσμα της οποίας είναι μια απλή ερώτηση: άραγε μπορεί (και θέλει;) ο κάθε κ. Zuckerberg να μας προστατεύσει από τους προστάτες;
