Σε πρόσφατο άρθρο μας στον Δρόμο της Αριστεράς (Φύλλο 311 της 14/5/2016) σημειώναμε ότι «Το τελευταίο διάστημα αρχίζουν να πυκνώνουν τα σύννεφα ανησυχίας γύρω από το Ευρωπαϊκό Τραπεζικό Σύστημα και τη φερεγγυότητά του». Οι εξελίξεις από τότε δείχνουν ότι λόγω και του Brexit τα σύννεφα πυκνώνουν με επιταχυνόμενους ρυθμούς ενώ η ΕΚΤ εκτιμά ότι οι επιπτώσεις του Brexit θα είναι σημαντικές για την Ευρωζώνη. Σε αυτές τις συνθήκες κρίσης είναι φυσικό να υφίστανται τις συνέπειες πρώτα οι πλέον αδύναμοι κρίκοι.
Ιταλικές τράπεζες, η νέα μεγάλη κρίση της Ευρώπης
Μπορεί το Brexit να ενεργοποίησε διαδικασίες όξυνσης της κρίσης στον ευρωπαϊκό τραπεζικό τομέα γενικά, αλλά στην Ιταλία τα μεγέθη είναι άκρως προβληματικά. Σε ένα τραπεζικό σύστημα με 2 τρισ.€ δάνεια τα 360 δισ.€ (20% του ΑΕΠ της Ιταλίας) είναι προβληματικά. Σύμφωνα δε με εκτιμήσεις από αυτά μόλις το 20% (70 δισ.€) θα αποπληρωθούν τελικά, ενώ τα υπόλοιπα 290 δισ. € αρχίζουν να θεωρούνται ως μη ανακτήσιμα.
Με δεδομένο το θεσμικό πλαίσιο της Ε.Ε. για το bail-in (1), η Ιταλία και ειδικότερα η κυβέρνηση Ρέντσι αν και το επιθυμεί και προσπαθεί να εφαρμόσει τη μέθοδο διάσωσης των τραπεζών με δημόσιο χρήμα (bail-out) δεν μπορεί να το κάνει, χωρίς να έρθει σε άμεση σύγκρουση με το «ιερατείο» των Βρυξελλών και τη Γερμανία. Αν και έχει εξασφαλίσει 150 δισ.€ από την Ε.Ε. δεν μπορεί να τα αξιοποιήσει για τη σωτηρία των τραπεζών καθώς όρος για τη χρήση τους είναι να κατευθυνθούν σε υγιή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Μόνο που τέτοια δεν υπάρχουν στην Ιταλία και εκείνα που εκπληρώνουν αυτό το κριτήριο δεν τα έχουν άμεσα ανάγκη.
Η Ιταλία όσο περνά ο καιρός χρειάζεται όλο και πιο πιεστικά μία λύση στο πρόβλημα. Ήδη η αρχαιότερη εν λειτουργία τράπεζα στον κόσμο η Monte dei Paschi di Siena, που έχει σωθεί 2 φορές κατά το παρελθόν από χρεοκοπία, αντιμετωπίζει νέα οξυμένα προβλήματα καθώς της ζητήθηκε από την ΕΚΤ να βάλλει επιπλέον 10 δισ.€ στην άκρη (προβλέψεις) για να καλυφθούν τα αυξημένα κόκκινα δάνεια. Συνεπώς σταδιακά «φθάνει ο κόμπος στο χτένι» για το τραπεζικό σύστημα της Ιταλίας.
Η προσπάθεια του Ρέντσι, με το εγκεκριμένο από την ΕΕ σχέδιο, για την αναδιάρθρωση των τραπεζών μέσω του ταμείου διάσωσης Atlante, που είχε και κρατική στήριξη οδηγείται σε αποτυχία. Η συνολική χρηματοδότηση του Atlante είναι μόλις 4,25 δισ. €, έναντι 360 δισ.€ προβληματικών δανείων, καθώς δεν κατάφερε να προσελκύσει τα απαιτούμενα ιδιωτικά κεφάλαια. Σημειώνεται ότι το ταμείο θα συγκέντρωνε κεφάλαια με τη συμμετοχή των μεγάλων ιταλικών τραπεζών, των ασφαλιστικών εταιριών, επενδυτών και του ίδιου του κράτους.
Σε αυτές τις συνθήκες ο πρόεδρος της γαλλικής τράπεζας Societe Generale κ. Σμάγκι, πρώην μέλος του Εκτελεστικού Συμβουλίου της ΕΚΤ, δήλωσε προχθές (5/7/2016) ότι, η τραπεζική κρίση της Ιταλίας μπορεί να επεκταθεί στην υπόλοιπη Ευρώπη, άφησε ανοικτό το θέμα της αναστολής εφαρμογής του Bail-In και σημείωσε ότι η ευρωπαϊκή τραπεζική αγορά αντιμετωπίζει τον κίνδυνο μίας συστημικής κρίσης, αν οι κυβερνήσεις δεν αποδεχθούν την άποψη ότι μπορούν να χρησιμοποιηθούν χρήματα των φορολογουμένων, σαν τελευταίο καταφύγιο σε μία κρίση. Παράλληλα, σημείωσε ότι η κάθε παρέμβαση πρέπει να γίνεται όσο το δυνατόν ταχύτερα.
Συνεπώς η κατάσταση γίνεται όλο και πιο πιεστική για την Ιταλία. Με τα μέχρι στιγμής δεδομένα είτε θα ακολουθήσει του ευρωπαϊκούς κανόνες του bail-in έστω με κάποιες διασταλτικές ερμηνείες, όπως άφησε να εννοηθεί ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας (ESM) κ. Ρέγκλινγκ είτε θα τους παραβιάσει μαζί με τους κανόνες των κρατικών ενισχύσεων για να προσπαθήσει να διασώσει το τραπεζικό σύστημα της Ιταλίας. Σε μια τέτοια περίπτωση ανοίγουν οι ασκοί του Αιόλου για ένα ακόμα σημαντικό θέμα στην Ε.Ε. μετά το Brexit.
Deutsche Bank ο μεγαλύτερος κίνδυνος για το τραπεζικό σύστημα
Επίσης ένα από τα πρώτα θύματα των αρνητικών εξελίξεων των τελευταίων ημερών, είναι η Deutsche Bank (D.B.). Με 8.000 προσωπικό στο Λονδίνο είναι η μεγαλύτερη μη Βρετανική τράπεζα της Ε.Ε., και αντλεί από το Ηνωμένο Βασίλειο το 19% των συνολικών καθαρών εσόδων της. Φυσικό είναι λοιπόν οι αναλυτές να εκτιμούν πως η Deutsche Bank θα πληγεί περισσότερο από τις άλλες τράπεζες και θα υποστεί σημαντικές ζημιές από το Brexit. Να σημειώσουμε εδώ ότι το 2015 είχε ζημιές 6,8 δισ.€ και στο Α’ τρίμηνο 2016 τα κέρδη της μειώθηκαν κατά 58% φθάνοντας μόλις τα 236 εκ.€.
Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) σε πρόσφατη μελέτη του για το Πρόγραμμα Αξιολόγησης του Χρηματοπιστωτικού Τομέα αναφέρει «Από τις παγκόσμια συστημικά σημαντικές τράπεζες η D.B. φαίνεται να έχει τη μεγαλύτερη συμβολή σε συστημικούς κινδύνους, ακολουθούμενη από την HSBC και την Credit Suisse». Η εκτίμηση αυτή έγινε μετά την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων των stress tests που έκανε η Αμερικανική Κεντρική Τράπεζα (FED) και στα οποία η θυγατρική της Deutsche Bank στις ΗΠΑ καθώς και η αντίστοιχη Ισπανική Banco Santander ήταν οι μόνες που απέτυχαν από τις 33 μεγάλες τράπεζες που συμμετείχαν στον τελικό γύρο. Παράλληλα στην μελέτη του ΔΝΤ σημειώνεται ότι λόγω μεγέθους και διεθνούς επέκτασης ένα σοκ στο γερμανικό τραπεζικό σύστημα αποτελεί περισσότερο έναν κίνδυνο μετάδοσης στο εξωτερικό παρά στο εσωτερικό της Γερμανίας. Κάτω από αυτές τις συνθήκες η D.B. προχωρά σε σημαντικές αναδιαρθρώσεις και περικοπές κόστους τόσο στη Γερμανία όσο και διεθνώς. Στη Γερμανία από τα 723 καταστήματά της θα κλείσει τα 188 (26%) και θα μειώσει το προσωπικό κατά 4.000 εργαζόμενους. Ενώ μεγαλύτερες αναλογικά είναι οι περικοπές στις λοιπές ευρωπαϊκές χώρες.
Τι σημαίνουν όλα τα παραπάνω σε απλή γλώσσα; Με δεδομένα ότι (31/12/2015) το σύνολο του ενεργητικού της είναι 1,63 τρισ.€, έχει ίδια κεφάλαια μόλις 67,6 δισ.€ και παρουσιάζει έκθεση σε παράγωγα 42 τρισ.€, δηλαδή 14 φορές το ΑΕΠ της Γερμανίας (2015) μια ενδεχόμενη κρίση της D.B. θα συμπαρασύρει τους πάντες εντός Ευρώπης πρώτα αλλά και παγκόσμια. Με αυτά δε τα μεγέθη θα είναι εξαιρετικά δύσκολη η οποιαδήποτε προσπάθεια διάσωσης από πλευράς Γερμανικού Δημοσίου. Από πλευράς ΕΚΤ και των μηχανισμών Ευρωπαϊκής Τραπεζικής Ενοποίησης δεν έχει νόημα ούτε να το συζητάμε για δυνατότητα βοήθειας-παρέμβασης. Τα εργαλεία που έχουν είναι τελείως ανεπαρκή (μόλις 55 δισ.€ για εγγύηση καταθέσεων που θα έχουν συγκεντρωθεί έως το 2025!) ενώ παράλληλα η Γερμανία ήδη έχει «απαγορεύσει» κάθε σκέψη για κρατικές ενισχύσεις έχοντας υπ’ όψιν τα προβλήματα της Ιταλίας και της Ισπανίας και έχει επιβάλλει το bail-in. Στο σημείο αυτό υπενθυμίζουμε ότι το 50% των τραπεζικού συστήματος της Γερμανίας (κυρίως περιφερειακές τράπεζες) έχουν εξαιρεθεί από την εποπτεία της ΕΚΤ, υπάγονται στην αρμοδιότητα της Bundesbank, αντιμετωπίζουν σημαντικά προβλήματα κεφαλαιακής επάρκειας και για το λόγο αυτό η Bundesbank τους έχει διαθέσει ήδη 247 δισ. €.
Εδώ οφείλουμε να σημειώσουμε ότι όσοι επιμένουν από πλευράς Ε.Ε., κυρίως η Γερμανία και οι δορυφόροι της είτε σε κρατικό είτε σε τεχνοκρατικό επίπεδο, στην μη εφαρμογή σωτηρίας των τραπεζών μέσω κρατικής παρέμβασης «πριονίζουν το κλαδί στο οποίο κάθονται». Σε περίπτωση προσπάθειας να υποχρεωθεί η Ιταλία σε bail-in, η μετάδοση της κρίσης και η επιδείνωση των συνεπειών της θα είναι τρομακτικές για όλη την Ευρώπη. Όπως δεν έχει σημειωθεί επανειλημμένα σε μελέτες, μια πρώτη συνέπεια θα είναι να αντιμετωπίσουν μεγάλα προβλήματα οι γερμανικές τράπεζες. Φανταστείτε την D.B. με όσα προαναφέραμε και επιπλέον τις συνέπειες από την κρίση του ιταλικού τραπεζικού συστήματος. Προφανώς κάποιοι παίζουν με τη φωτιά, αγνοώντας ότι η Ιταλία, από πολλές απόψεις, δεν είναι ούτε Κύπρος ούτε Ελλάδα.
Παύλος Δερμενάκης
