Το μυθιστόρημα της Ευδοκίας Ποιμενίδου «Τα διαμάντια της Δόμνας» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Γράφημα είναι ένα αληθινό διαμάντι – για να χρησιμοποιήσω και τη λέξη του τίτλου.
Μια αφήγηση που σε καθηλώνει και ζωντανεύει με τη δύναμη ενός σύγχρονου παραμυθά τη ζωή, την καθημερινότητα και την ιστορία της Ανατολικής Θράκης. Μια ιστορία δραματική και εν πολλοίς άγνωστη. Ένα κομμάτι Ελλάδας που χάθηκε από ολέθριους χειρισμούς της πολιτικής ηγεσίας. Ένας ολόκληρος κόσμος που ξεριζώθηκε και το δράμα του έχει μάλλον επισκιαστεί από την Καταστροφή της Σμύρνης.
Αλλά και πιο πίσω, όπως θα διαβάσετε και στη συνέντευξη, η ιστορία της Ανατολικής Θράκης και η συνεισφορά της στην Επανάσταση του ’21, σχεδόν αγνοείται. Η Δόμνα Βισβίζη, η ηρωική καπετάνισσα που έδωσε τα πάντα στον αγώνα, όπως και δεκάδες άλλοι Αινίτες και Ανατολικοθρακιώτες παραμένουν άγνωστοι.
Σημαντικές και οι αναφορές στα έθιμα και τις παραδόσεις της περιοχής που σε πολλές περιπτώσεις κινδυνεύουν να χαθούν. Μου φάνηκε τόσο σημαντική η Θρακιώτικη Βασιλόπιτα που το κάθε κομμάτι είχε και κάτι συμβολικό για όποιον του τύχαινε.
Δεν είναι όμως μόνο η συνεισφορά στη διατήρηση της μνήμης που κάνει αυτό το βιβλίο πολύτιμο. Είναι ο τρόπος που η συγγραφέας αφηγείται και προσεγγίζει τους ήρωές της. Είναι ολοφάνερο το βιωματικό στοιχείο, που συνδυάζεται με την ιστορική έρευνα.
Ένα μυθιστόρημα συγκινητικό με τη συνάντηση της υπέργηρης Χιλμιγιέ με την εγγονή της αγαπημένης και μονάκριβης φίλης της, της Δόμνας, που την έχασε με τον ξεριζωμό και τον βίαιο εκπατρισμό των Ελλήνων.
Κι ένα βιβλίο που έχει μείνει με βαθύτατους συμβολισμούς. Ο Ιάσονας και το Χρυσόμαλλο Δέρας…
Θεωρώ πως έχει μεγάλη σημασία να περνάμε τα έθιμα από γενιά σε γενιά, γιατί είναι κομμάτι της ταυτότητάς μας μαζί με τα λαϊκά παραμύθια και τα παραδοσιακά τραγούδια.
Τι σας έκανε να γράψετε ένα μυθιστόρημα που διαδραματίζεται στην Ανατολική Θράκη;
Οι παππούδες μου ήρθαν πρόσφυγες από την Ανατολική Θράκη το 1922. Οι πολλές αφηγήσεις για τη ζωή τους στην αλησμόνητη πατρίδα, μου μετέδωσαν την αγάπη γι’ αυτήν. Οι αναμνήσεις τους, με έναν μαγικό τρόπο έγιναν και δικές μου. Διάβαζα όποιο βιβλίο έβρισκα που αφορούσε την Ανατολική Θράκη των αρχών του εικοστού αιώνα και την προσφυγιά μετά τη μικρασιατική καταστροφή. Επειδή δεν βρήκα βιβλία που να απευθύνονται σε έφηβους, σκέφτηκα να γράψω ένα. Σκοπός μου ήταν να πω την ιστορία των ανατολικοθρακιωτών με τρόπο μυθιστορηματικό και απλό, ώστε να μπορεί να διαβαστεί από εφήβους και μεγάλα παιδιά. Ήθελα να δώσω ένα βιβλίο που μέσα από τις σελίδες του θα μάθουν για τη ζωή, τα έθιμα και τον πόνο των ανθρώπων που άφησαν περιουσίες και σπίτια. «Να βγάλεις τα παπούτσια και να μπεις» όπως συνήθιζε να λέει η γιαγιά μου.
Ποιες ήταν οι δικές σας πηγές ώστε να αναβιώσετε μέσα από το βιβλίο σας εκείνη την εποχή;
Όταν ξεκίνησα να γράφω με καθοδηγούσαν οι μνήμες από τις αφηγήσεις των παππούδων. Όμως, γρήγορα κατάλαβα ότι το μυθιστόρημά μου θα περιείχε πολλά ιστορικά στοιχεία τα οποία έπρεπε να είναι ακριβή. Έτσι, σταμάτησα να γράφω και άρχισα να διαβάζω και να κρατώ σημειώσεις. Πήγα στις βιβλιοθήκες της Λάρισας και δανείστηκα όποιο βιβλίο βρήκα που αφορούσε την περιοχή και την ιστορική περίοδο που με ενδιέφερε. Εκτός από αυτά που περιείχαν ιστορικές καταγραφές, διάβασα και βιβλία για τις εργασίες των κατοίκων εκείνα τα χρόνια και καταθέσεις ανθρώπων που περιέγραφαν όσα έζησαν, τότε, στην Ανατολική Θράκη. Οι αφηγήσεις των παππούδων μου υπήρξαν καθοριστικές στην περιγραφή των κατοικιών, της καθημερινότητας και των εθίμων, οπότε είναι μια από τις πηγές μου. Επίσης, στο διαδίκτυο βρήκα αρκετές πληροφορίες. Αναφέρω όλες τις πηγές μου στο τέλος του βιβλίου.
Όμως, θα ήθελα να πάρω την ευκαιρία που μου δίνετε και να πω ότι τίποτα δεν έγινε στην τύχη. Από τα ονόματα των ηρώων μου, που είναι προσεχτικά διαλεγμένα, ως τα επαγγέλματα, όλα, ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Το όνομα της ηρωίδας μου παραπέμπει στη Θρακιώτισσα καπετάνισσα Δόμνα Βισβίζη και τα υπόλοιπα ονόματα είναι από το θρακιώτικο περιβάλλον μου. Διαβάζοντας για τη βιομηχανία της εποχής εντυπωσιάστηκα από τον μεγάλο αριθμό σησαμελαιοτριβείων, (Γιαχανάδες λέγονταν τότε) και κονιακοποιείων που υπήρχαν στη Θράκη, που αποφάσισα ότι θα έπρεπε να αναφερθούν. Το χαλβατζίδικο μου φάνηκε πιο ελκυστικό γιατί είχε μεγαλύτερη ποικιλία εργασιών και επέλεξα να είναι το επάγγελμα της οικογένειας της Δόμνας. Επίσης, η ημέρα που αρχίζει να αφηγείται η γιαγιά Δόμνα είναι κι αυτή σημαδιακή. Πρόκειται για το μαύρο Πάσχα του 1914, τότε που άρχισε η συστηματική εξόντωση και ο εκτοπισμός των Ελλήνων της Ανατολικής Θράκης.
Ταυτίζεστε σε κάποια σημεία με την ηρωίδα σας, τη σύγχρονη Δόμνα;
Σε μεγάλο βαθμό θα έλεγα, η ταύτιση υπάρχει. Όπως η σύγχρονη Δόμνα θυμάται τις αφηγήσεις της γιαγιάς της, έτσι κι εγώ ανακάλεσα στη μνήμη και κατέγραψα τα παραμύθια που άκουγα από τη συνονόματη γιαγιά μου. Το βιβλίο «Τα παραμύθια της γιαγιάς Ευδοκίας», το οποίο πωλείται αποκλειστικά από το Λαογραφικό Μουσείο Ξυλαγανής, περιέχει δώδεκα από αυτά που μου έλεγε όταν ήμουν παιδί. Επομένως, η ταύτιση με την εγγονή Δόμνα είναι προφανής.
Τα έθιμα και οι παραδόσεις πιστεύετε πως θα χαθούν; Πόση σημασία έχει να περνάνε από γενιά σε γενιά;
Φοβάμαι πως, πολλά έθιμα έχουν ήδη χαθεί. Η ξενομανία και η κακόγουστη αντιγραφή αμερικάνικων, κυρίως, προτύπων έχουν παραγκωνίσει τα ελληνικά έθιμα σε μεγάλο βαθμό. Ευτυχώς, συνεχίζεται η καταγραφή εθίμων, λαϊκών παραμυθιών και τραγουδιών. Τα τελευταία χρόνια, κάποιοι δήμοι, κάνουν δράσεις για την αναβίωση της παράδοσης και αυτό είναι αρκετά παρήγορο. Θεωρώ πως έχει μεγάλη σημασία να περνάμε τα έθιμα από γενιά σε γενιά, γιατί είναι κομμάτι της ταυτότητάς μας μαζί με τα λαϊκά παραμύθια και τα παραδοσιακά τραγούδια.
Ποια θα έπρεπε να είναι η συμβολή του σχολείου σε σχέση με την τοπική ιστορία;
Θεωρώ πολύ σημαντικό, για την ενίσχυση της εθνικής ταυτότητας των παιδιών, να γνωρίζουν τα ιστορικά γεγονότα που έλαβαν χώρα στην πόλη ή το χωριό τους. Το σχολείο μπορεί να κάνει πολλά γι’ αυτό. Γνωρίζω δασκάλους που γράφουν θεατρικά έργα για την ιστορία του τόπου τους. Η διοργάνωση παραστάσεων πάνω σε τέτοια θεατρικά έργα και η εκμάθηση παραδοσιακών χορών είναι ένας τρόπος. Οι δράσεις με τη συμμετοχή μαθητών για έρευνα που αφορά τα ονόματα που έχουν οι δρόμοι, οι πλατείες, τα πάρκα, είναι μια καλή ευκαιρία να διδαχθεί η τοπική ιστορία. Τελευταία, κάποιοι δήμοι αναθέτουν σε επαγγελματίες να γυρίσουν ταινίες μικρού μήκους τύπου ντοκιμαντέρ που αναδεικνύουν την τοπική ιστορία. Θα μπορούσε αυτό να γίνει οργανωμένα από την πολιτεία για κάθε περιοχή και να προβάλλονται στα σχολεία. Γνωρίζω από την εμπειρία μου πόσο σημαντικό ρόλο παίζει το σχολείο σε κάθε τομέα της ζωής των παιδιών, οπότε, η συμβολή του είναι ιδιαίτερα σημαντική.
