του Σαμίρ Αμίν*
Η υπεράσπιση της εθνικής κυριαρχίας, όπως και η κριτική της, προκαλεί σοβαρές παρεξηγήσεις από τη στιγμή που την αποσπούμε από το κοινωνικό, ταξικό περιεχόμενο της στρατηγικής στην οποία εγγράφεται. Το κυρίαρχο κοινωνικό μπλοκ στις καπιταλιστικές κοινωνίες αντιλαμβάνεται πάντα την κυριαρχία ως ένα απαραίτητο εργαλείο για την προαγωγή των δικών του συμφερόντων, τα οποία είναι θεμελιωμένα τόσο στην καπιταλιστική εκμετάλλευση της εργασίας όσο και στην παγίωση των διεθνών θέσεων της. Σήμερα, στο παγκοσμιοποιημένο κρατικο-φιλελεύθερο σύστημα οι πολιτικές εξουσίες αντιλαμβάνονται την εθνική κυριαρχία ως το εργαλείο που τους επιτρέπει να βελτιώσουν τις «ανταγωνιστικές» θέσεις τους. […]
Μπορούμε, λοιπόν, να κατανοήσουμε ότι ο «εθνικιστικός λόγος» και η δίχως όρια εξύμνηση από μεριάς του των αρετών της εθνικής κυριαρχίας (κατανοητής ως αστικής-καπιταλιστικής κυριαρχίας), δίχως την παραμικρή αναφορά στο ταξικό περιεχόμενο των συμφερόντων που υπηρετεί, ήταν ανέκαθεν αντικείμενο επιφυλάξεων, το λιγότερο, από την πλευρά όλων των ρευμάτων της Αριστεράς. Παρ’ όλα αυτά, ας επιφυλαχθούμε να ισχυριστούμε ότι η υπεράσπιση της εθνικής κυριαρχίας αφορά μονάχα τον «αστικό εθνικισμό». Η υπεράσπισή της αποδεικνύεται εξίσου απαραίτητη για να υπηρετηθούν κοινωνικά συμφέροντα διαφορετικά από αυτά του κυρίαρχου καπιταλιστικού μπλοκ.
Προϋπόθεση για πορεία προς τον σοσιαλισμό
Η εθνική κυριαρχία θα είναι στενά συνδεδεμένη τόσο με το ξεδίπλωμα στρατηγικών διεξόδου του καπιταλισμού, όσο και με τη δέσμευση στη μακρά πορεία προς τον σοσιαλισμό. Αποτελεί, δηλαδή, απαραίτητη προϋπόθεση ώστε να σημειωθούν προχωρήματα προς αυτήν την κατεύθυνση. Η αιτία είναι ότι η έμπρακτη αμφισβήτηση του παγκόσμιου (και ευρωπαϊκού) κρατικο-φιλελευθερισμού δεν θα είναι παρά προϊόν προχωρημάτων άνισων από τη μια χώρα στην άλλη, από τη μια στιγμή στην άλλη. […] Το πλαίσιο που ορίζεται από το κράτος («έθνος») παραμένει αυτό μέσα στο οποίο ξετυλίγονται όλοι εκείνοι οι αποφασιστικοί αγώνες που μετασχηματίζουν τον κόσμο.
Οι λαοί των περιφερειών του παγκόσμιου συστήματος, πολωμένου εκ φύσεως, έχουν μια μακρά εμπειρία αυτού του θετικού, δηλαδή αντιιμπεριαλιστικού και εν δυνάμει αντικαπιταλιστικού, εθνικισμού (ο οποίος εκφράζει την άρνηση της παγκόσμιας τάξης που τους έχει επιβληθεί). Λέω μόνο «εν δυνάμει», διότι αυτός ο εθνικισμός μπορεί να είναι εξίσου φορέας της πλάνης για την οικοδόμηση ενός εθνικού καπιταλισμού που θα καταφέρει να «προφτάσει» τις εθνικές οικοδομήσεις των κυρίαρχων κέντρων. Ο εθνικισμός των λαών αυτών της περιφέρειας δεν είναι προοδευτικός παρά μόνο υπό αυτόν τον όρο: ότι θα είναι αντιιμπεριαλιστικός, δηλαδή σήμερα σε ρήξη με τον παγκοσμιοποιημένο κρατικο-φιλελευθερισμό.
Το αμάλγαμα βοηθά τους φασίστες
Το λαϊκό, κοινωνικό και δημοκρατικό κυρίαρχο εθνικό σχέδιο που προτείνεται εδώ πρέπει να γίνει αντιληπτό μέσα από αυτό το πρίσμα. Εδώ, η έννοια της κυριαρχίας δεν είναι αυτή της αστικής-καπιταλιστικής κυριαρχίας. Διακρίνεται σαφώς από αυτήν και, γι’ αυτό το λόγο, πρέπει να οριστεί ως λαϊκή κυριαρχία. Το αμάλγαμα ανάμεσα σ’ αυτές τις δύο αντιφατικές έννοιες, και εξαιτίας αυτού η βιαστική άρνηση οποιουδήποτε «εθνικισμού», δίχως παραπέρα προσδιορισμό, ακυρώνει κάθε προσπάθεια διεξόδου από τον κρατικο-φιλελευθερισμό. Δυστυχώς στην Ευρώπη –και αλλού– η σύγχρονη Αριστερά που δίνει αγώνες συχνά εφαρμόζει αυτό το αμάλγαμα. […]
Αυτό περιλαμβάνει όλες τις πιθανές μορφές άσκησης της εθνικής κυριαρχίας (ως έννοια), που παρουσιάζονται συλλήβδην ως δημαγωγικές, «λαϊκίστικες», ουτοπικές, σοβινιστικές, ως επιλογές που έχουν ξεπεραστεί από την ιστορία, ακόμη και ως επιλογές εμετικές. Δυστυχώς, ολόκληρα τμήματα της Αριστεράς έχουν μπει σε αυτό το στημένο παιχνίδι. […] Με τέτοιες συγχύσεις να δημιουργούνται, λησμονούμε ότι η επιτυχία των φασιστών είναι ακριβώς προϊόν της ατολμίας της ριζοσπαστικής Αριστεράς. Αν η ριζοσπαστική Αριστερά υπερασπιζόταν τολμηρά το ζήτημα της εθνικής κυριαρχίας, τονίζοντας ιδιαίτερα το λαϊκό και δημοκρατικό περιεχόμενό του, θα έκλεινε το δρόμο στη φασιστική δημαγωγία και ψευτιά περί κυριαρχίας που αφηγούνται οι φασίστες.
Αστικός εθνικισμός, αντιιμπεριαλιστικός εθνικισμός
Έχουμε συνηθίσει στην ιστορία να θεωρούμε εθνική κυριαρχία αυτήν που πραγματοποίησαν οι αστικές τάξεις των καπιταλιστικών κρατών για να νομιμοποιήσουν την εκμετάλλευση, πρώτα-πρώτα των ομοεθνών τους εργαζομένων, αλλά και για να ενισχύσουν τη θέση τους στον ανταγωνισμό με τους άλλους ιμπεριαλιστικούς εθνικισμούς. Αυτός είναι ο αστικός εθνικισμός.
Αντίθετα, στην περιφέρεια έχουμε γνωρίσει και άλλους εθνικισμούς, που προωθούνται για να εδραιώσουν μια αντιιμπεριαλιστική κυριαρχία, που να λειτουργεί ενάντια στη λογική της ιμπεριαλιστικής παγκοσμιοποίησης. […] Μιλάμε για μια λαϊκή κυριαρχία, σε αντίθεση με την αστική εθνικιστική κυριαρχία των ηγεμονικών τάξεων. Μια κυριαρχία νοούμενη σαν όχημα απελευθέρωσης, που θα αναχαιτίσει την ιμπεριαλιστική παγκοσμιοποίηση της εποχής μας. Έναν αντιιμπεριαλιστικό εθνικισμό, λοιπόν, που δεν θα έχει καμία σχέση με τις δημαγωγίες ενός τοπικού εθνικισμού που θέλει να υποτάξει τις προοπτικές της χώρας αναφοράς στη σύγχρονη παγκοσμιοποίηση, και που θεωρεί τον πιο αδύναμο όμορο λαό σαν εχθρό του.
* Αποσπάσματα από τοποθετήσεις του Σαμίρ Αμίν που έχουν δημοσιευθεί στο Δρόμο (φύλλα 318 και 357). Οι τίτλοι είναι της Σύνταξης.
