Οσβάλντο Μπάγερ, Η εξέγερση στην Παταγονία – μετάφραση: Νίκος Κοκκάλας, Κουκκίδα, Αθήνα 2012, σελ. 480.
Στις εσχατιές της Λατινικής Αμερικής, στον «άγριο Νότο» που μοιράζονται η Αργεντινή και η Χιλή, σε 2.000 χιλιόμετρα απόσταση από τις δύο πρωτεύουσες, εκτείνεται η απέραντη στέπα της Παταγονίας, μια no man’s land μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα, καθώς η περιοχή ενσωματώθηκε στην επικράτεια των δύο κρατών μόλις την τελευταία τριακονταετία του 19ου αιώνα.
Κατοικημένη μέχρι τότε από ιθαγενείς Τσιλόνες, μεταμορφώθηκε σε ένα ατέλειωτο εκτροφείο προβάτων, με αγροκτήματα και βιομηχανίες που ίδρυσαν εκεί γαιοκτήμονες από την Αργεντινή αλλά, κυρίως, από την Ευρώπη. Το ίδιο πολυεθνική υπήρξε και η μάζα των εργατών πού εγκαταστάθηκαν, ιδιαίτερα μετά το ξέσπασμα του Α’ Παγκοσμίου πολέμου, για να δουλέψουν στα χωράφια και στις λίγες μεγάλες πόλεις της περιοχής.
Προβατοτροφία και εμπόριο, αυτοί ήταν οι δύο οικονομικοί πνεύμονες της Παταγονίας. Κι όπως συμβαίνει με κάθε μονοκαλλιέργεια, εύκολα μπορούσαν να κινδυνεύσουν από ασφυξία. Αυτή παρουσιάστηκε στα 1920, όταν μετά τον πόλεμο η τιμή του μαλλιού (το κατεξοχήν εξαγωγικό προϊόν της) κατρακύλησε στις διεθνείς αγορές, με αποτέλεσμα μια σημαντική οικονομική κρίση στην περιοχή.
Ευρωπαίοι μετανάστες και ντόπιοι εργάτες, σοσιαλιστές και αναρχικοί κάθε ρεύματος, εμπνεόμενοι από την επανάσταση στη Ρωσία και οργανωμένοι στα τοπικά συνδικάτα, με επίκεντρο τον Εργατικό Σύλλογο στο λιμάνι του Ρίο Γκαγιέγος, θα απαντήσουν στην κρίση με μια σειρά τοπικών απεργιών και μποϋκοτάζ, που θα εξελιχθούν σε γενική απεργία σε όλα τα αγροκτήματα, το Νοέμβρη του 1920. Στην ηγεσία των συνδικάτων θα αναδειχθεί ένας Ισπανός, ο Αντόνιο Σότο, που είχε φτάσει στην Παταγονία ένα χρόνο νωρίτερα, δουλεύοντας σε έναν περιοδεύοντα θίασο.
Όμως στην ύπαιθρο η απεργία θα πάρει πολύ πιο βίαιη μορφή, με καταλήψεις αγροκτημάτων από ένοπλους εργάτες γης, συλλήψεις ομήρων, δολοφονίες και συγκρούσεις με το στρατό και τη χωροφυλακή. Ηγέτης στην ύπαιθρο θα αναδειχθεί ο Αλφρέντο Φόντε, γνωστός με το όνομα «Ελ Τοσκάνο», ένας σκληροτράχηλος Ιταλός αναρχικός που θύμιζε περισσότερο γκάουτσο…
Η πρώτη αυτή γενική απεργία έληξε τους πρώτους μήνες του 1921 με σχετική νίκη των εργατών, παρά την αποστολή στρατευμάτων από το Μπουένος Άιρες για την ειρήνευση της περιοχής, κυρίως χάρη στην επιθυμία των τοπικών στελεχών της κυβέρνησης των Ριζοσπαστών του Ιπόλιτο Ιριγκόγεν για αποφυγή της αιματοχυσίας.
Η υπαναχώρηση των αφεντικών όμως θα οδηγήσει, το φθινόπωρο της ίδιας χρονιάς, την εποχή της κουράς των προβάτων, σε μια δεύτερη γενική απεργία, με τα ίδια βίαια χαρακτηριστικά. Αυτή τη φορά όμως οι γαιοκτήμονες θα χρησιμοποιήσουν όλα τα μέσα προκειμένου να τσακίσουν την εργατική αντίσταση. Από τους παραστρατιωτικούς της ακροδεξιάς Πατριωτικής Λίγκας μέχρι τη διάσπαση των συνδικάτων και, τελικά, την επιστροφή των στρατευμάτων από την πρωτεύουσα.
Τούτη τη φορά η καταστολή θα είναι αμείλικτη. Ο στρατός προχωράει σε μια μαζική σφαγή, που κόστισε τη ζωή σε 1.500 περίπου εργάτες γης, οι περισσότεροι από τους οποίους, αν και είχαν παραδοθεί, εκτελέστηκαν, αφού είχαν πρώτα αναγκαστεί να σκάψουν οι ίδιοι τον τάφο τους… Λίγοι μονάχα, μεταξύ των οποίων και ο Αντόνιο Σότο, αρνήθηκαν την παράδοση και κατάφεραν να διασωθούν διασχίζοντας τα βουνά και αναζητώντας καταφύγιο στο έδαφος της Χιλής.
Η σφαγή της εξεγερμένης Παταγονίας σκεπάστηκε γρήγορα από τη λήθη, χάρις και στα αλλεπάλληλα στρατιωτικά πραξικοπήματα που ακολούθησαν. Η μνήμη του προλεταριακού κινήματος έπρεπε να διαγραφεί από την ιστορία, όμως χάρη στις προσπάθειες ενός ανθρώπου, του δημοσιογράφου, ιστορικού και σεναριογράφου Οσβάλντο Μπάγερ, κατάφερε, 50 χρόνια αργότερα, να αναδυθεί και να πάρει τη θέση του στην ιστορία του παγκόσμιου εργατικού κινήματος. Με γονείς που είχαν ζήσει τα γεγονότα, ο Αργεντίνος ιστορικός επιδόθηκε στην κοπιώδη προσπάθεια να τα ανασυστήσει, αντλώντας τόσο από αρχειακές πηγές όσο και από προφορικές μαρτυρίες. Το αποτέλεσμα ήταν ένα μνημειώδες τετράτομο έργο για τους Εκδικητές της τραγικής Παταγονίας (1972-75), καθώς και το σενάριο της ταινίας του Βίκτορ Ολιβέρα Η εξεγερμένη Παταγονία, που κέρδισε την Αργυρή Άρκτο στο Φεστιβάλ Βερολίνου το 1974. Το ανά χείρας βιβλίο, που επιτέλους μεταφράζεται στα ελληνικά χάρις στις εκδόσεις Κουκκίδα, αποτελεί μια επιτομή των Εκδικητών, που συνέθεσε ο ίδιος ο συγγραφέας.
Κατοικημένη μέχρι τότε από ιθαγενείς Τσιλόνες, μεταμορφώθηκε σε ένα ατέλειωτο εκτροφείο προβάτων, με αγροκτήματα και βιομηχανίες που ίδρυσαν εκεί γαιοκτήμονες από την Αργεντινή αλλά, κυρίως, από την Ευρώπη. Το ίδιο πολυεθνική υπήρξε και η μάζα των εργατών πού εγκαταστάθηκαν, ιδιαίτερα μετά το ξέσπασμα του Α’ Παγκοσμίου πολέμου, για να δουλέψουν στα χωράφια και στις λίγες μεγάλες πόλεις της περιοχής.
Προβατοτροφία και εμπόριο, αυτοί ήταν οι δύο οικονομικοί πνεύμονες της Παταγονίας. Κι όπως συμβαίνει με κάθε μονοκαλλιέργεια, εύκολα μπορούσαν να κινδυνεύσουν από ασφυξία. Αυτή παρουσιάστηκε στα 1920, όταν μετά τον πόλεμο η τιμή του μαλλιού (το κατεξοχήν εξαγωγικό προϊόν της) κατρακύλησε στις διεθνείς αγορές, με αποτέλεσμα μια σημαντική οικονομική κρίση στην περιοχή.
Ευρωπαίοι μετανάστες και ντόπιοι εργάτες, σοσιαλιστές και αναρχικοί κάθε ρεύματος, εμπνεόμενοι από την επανάσταση στη Ρωσία και οργανωμένοι στα τοπικά συνδικάτα, με επίκεντρο τον Εργατικό Σύλλογο στο λιμάνι του Ρίο Γκαγιέγος, θα απαντήσουν στην κρίση με μια σειρά τοπικών απεργιών και μποϋκοτάζ, που θα εξελιχθούν σε γενική απεργία σε όλα τα αγροκτήματα, το Νοέμβρη του 1920. Στην ηγεσία των συνδικάτων θα αναδειχθεί ένας Ισπανός, ο Αντόνιο Σότο, που είχε φτάσει στην Παταγονία ένα χρόνο νωρίτερα, δουλεύοντας σε έναν περιοδεύοντα θίασο.
Όμως στην ύπαιθρο η απεργία θα πάρει πολύ πιο βίαιη μορφή, με καταλήψεις αγροκτημάτων από ένοπλους εργάτες γης, συλλήψεις ομήρων, δολοφονίες και συγκρούσεις με το στρατό και τη χωροφυλακή. Ηγέτης στην ύπαιθρο θα αναδειχθεί ο Αλφρέντο Φόντε, γνωστός με το όνομα «Ελ Τοσκάνο», ένας σκληροτράχηλος Ιταλός αναρχικός που θύμιζε περισσότερο γκάουτσο…
Η πρώτη αυτή γενική απεργία έληξε τους πρώτους μήνες του 1921 με σχετική νίκη των εργατών, παρά την αποστολή στρατευμάτων από το Μπουένος Άιρες για την ειρήνευση της περιοχής, κυρίως χάρη στην επιθυμία των τοπικών στελεχών της κυβέρνησης των Ριζοσπαστών του Ιπόλιτο Ιριγκόγεν για αποφυγή της αιματοχυσίας.
Η υπαναχώρηση των αφεντικών όμως θα οδηγήσει, το φθινόπωρο της ίδιας χρονιάς, την εποχή της κουράς των προβάτων, σε μια δεύτερη γενική απεργία, με τα ίδια βίαια χαρακτηριστικά. Αυτή τη φορά όμως οι γαιοκτήμονες θα χρησιμοποιήσουν όλα τα μέσα προκειμένου να τσακίσουν την εργατική αντίσταση. Από τους παραστρατιωτικούς της ακροδεξιάς Πατριωτικής Λίγκας μέχρι τη διάσπαση των συνδικάτων και, τελικά, την επιστροφή των στρατευμάτων από την πρωτεύουσα.
Τούτη τη φορά η καταστολή θα είναι αμείλικτη. Ο στρατός προχωράει σε μια μαζική σφαγή, που κόστισε τη ζωή σε 1.500 περίπου εργάτες γης, οι περισσότεροι από τους οποίους, αν και είχαν παραδοθεί, εκτελέστηκαν, αφού είχαν πρώτα αναγκαστεί να σκάψουν οι ίδιοι τον τάφο τους… Λίγοι μονάχα, μεταξύ των οποίων και ο Αντόνιο Σότο, αρνήθηκαν την παράδοση και κατάφεραν να διασωθούν διασχίζοντας τα βουνά και αναζητώντας καταφύγιο στο έδαφος της Χιλής.
Η σφαγή της εξεγερμένης Παταγονίας σκεπάστηκε γρήγορα από τη λήθη, χάρις και στα αλλεπάλληλα στρατιωτικά πραξικοπήματα που ακολούθησαν. Η μνήμη του προλεταριακού κινήματος έπρεπε να διαγραφεί από την ιστορία, όμως χάρη στις προσπάθειες ενός ανθρώπου, του δημοσιογράφου, ιστορικού και σεναριογράφου Οσβάλντο Μπάγερ, κατάφερε, 50 χρόνια αργότερα, να αναδυθεί και να πάρει τη θέση του στην ιστορία του παγκόσμιου εργατικού κινήματος. Με γονείς που είχαν ζήσει τα γεγονότα, ο Αργεντίνος ιστορικός επιδόθηκε στην κοπιώδη προσπάθεια να τα ανασυστήσει, αντλώντας τόσο από αρχειακές πηγές όσο και από προφορικές μαρτυρίες. Το αποτέλεσμα ήταν ένα μνημειώδες τετράτομο έργο για τους Εκδικητές της τραγικής Παταγονίας (1972-75), καθώς και το σενάριο της ταινίας του Βίκτορ Ολιβέρα Η εξεγερμένη Παταγονία, που κέρδισε την Αργυρή Άρκτο στο Φεστιβάλ Βερολίνου το 1974. Το ανά χείρας βιβλίο, που επιτέλους μεταφράζεται στα ελληνικά χάρις στις εκδόσεις Κουκκίδα, αποτελεί μια επιτομή των Εκδικητών, που συνέθεσε ο ίδιος ο συγγραφέας.
Στρατής Αρτεμισιώτης
Σχόλια
