Την περασμένη Κυριακή δημοσιεύτηκε στο Βήμα μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα συνέντευξη του Μάριο Πρόντι. Ο πρώην πρωθυπουργός της Ιταλίας και πρώην πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, 81 ετών σήμερα, δήλωσε μεταξύ άλλων: «Αυτό που, κατά τη γνώμη μου, είναι ανησυχητικό σε παγκόσμιο επίπεδο είναι η καθαρή επιθυμία σημαντικού κομματιού της κοινωνίας για αυταρχική διακυβέρνηση. Αναμφίβολα πρέπει να ανανεώσουμε τις δημοκρατίες μας. Στην Ευρώπη η δημοκρατία είναι ακόμα ισχυρή, αλλά έχει έρθει και εδώ αυτή η περίεργη μόδα, η «επιθυμία για αυταρχισμό», που οφείλεται στις εισοδηματικές διαφορές, στον φόβο της παγκοσμιοποίησης, στη μετανάστευση.»
Ξανά το μεγάλο ψέμα
Η αναπαράσταση μιας Ευρώπης τάχα δημοκρατικής και τάχα ευαίσθητης. Λες και η αυταρχικότητα είναι θέμα τρόπου, στυλ κι αισθητικής. Ο συγκεντρωτισμός και το ανεξέλεγκτο των εξουσιών, η κατάργηση της κυριαρχίας των χωρών-μελών, οι άτεγκτοι νόμοι της οικονομίας που καθιστούν περιττές τις αρμοδιότητες ή και την ίδια την ύπαρξη των πολιτικών σωμάτων δεν είναι ελλείμματα αλλά η βασική επιδίωξη των ευρωπαϊκών ελίτ. Αυτό είναι το πλαίσιο που σχεδίασε και υλοποίησε ο Πρόντι και οι ομόλογοί του. Εντός αυτού υπάρχει η Ευρωπαϊκή Ένωση. Το άδειασμα της δημοκρατίας σε επίπεδο διακρατικό, εθνικό, κοινωνικό. Η αυταρχικότητα λοιπόν είναι παρούσα εδώ και πολλά χρόνια. Με μορφές άλλοτε δομικές, όπως αυτές που αναφέρθηκαν πιο πάνω κι άλλοτε κατά περίσταση: Δημοψηφίσματα που κουρελιάζονται σε Ελλάδα και Μεγάλη Βρετανία, καταστάσεις έκτακτης ανάγκης απέναντι στα γαλλικά Κίτρινα Γιλέκα, φυλακίσεις στην Ισπανία, μέτρα για να συνετιστεί η ενίοτε απείθαρχη Ιταλία, μοίρασμα ρόλων για τις διάφορες χώρες χωρίς ποτέ να ρωτηθούν οι κοινωνίες, άσκηση διακυβέρνησης με διατάγματα, πράξεις νομοθετικού περιεχομένου, κοινοβουλευτικά πραξικοπήματα, στιγματισμός της όποιας αντίδρασης ως επικίνδυνου εθνολαϊκισμού και πολλά ακόμα άκρως αυταρχικά. Κι αυτά μόνο για το εσωτερικό της γηραιάς Ηπείρου. Γιατί παρά τις σιωπές, η «ανθρωπιστική» Ευρώπη δεν σταμάτησε ποτέ την αποικιοκρατική πολιτική της σε μια σειρά περιοχές του πλανήτη.
Όταν οι ισχυροί «αποφασίζουν και διατάζουν», τότε το φαντασιακό μπορεί να απαιτήσει μια άλλη δύναμη, μια άλλη ισχύ, έναν άλλο πιο αποφασισμένο ηγέτη και όχι την πλέρια λαϊκή συμμετοχή
Μια μισή αλήθεια
Ο λόγος περί φόβου για τη νέα μόδα συνιστά την περιφρούρηση των βασικών δυνάμεων της υπαρκτής Ευρώπης. Απέναντι στον «κίνδυνο που αυξάνει» επιδιώκεται να διατηρηθεί το κοινωνικό συμβόλαιο και οι κατεστημένες ισορροπίες που έτσι κι αλλιώς έχουν ανατιναχθεί. Εν’ ονόματι μιας απειλής θα ανανεώνεται η συναίνεση. Ο Πρόντι καταλαβαίνει καλά ότι οι τρεις αιτίες του κακού όχι μόνο δεν πρόκειται να αρθούν αλλά θα ενισχυθούν περαιτέρω. Κι έτσι χρειάζεται την πολιτική. Άλλωστε ως οικονομολόγος απέτυχε. Η κατηγορία του λαϊκισμού και ο «ετερόκλητος όχλος» είναι τα νέα όπλα. Εδώ μπορούν να στεγαστούν τα πάντα, όλες οι αμφισβητήσεις και οι εχθροί. Ο όχλος σαν εξ’ ορισμού να είναι επιρρεπής σε αυταρχικούς ηγέτες και εύκολα συνθήματα. Αδαής και πληβείος. Αδαής ως πληβείος. Ενώ το ετερόκλητο, ως κάτι καταγγελτέο, σηματοδοτεί την επιδίωξη και μάλλον την αυταπάτη της επιστροφής στις παλιές καλές πολιτικές οικογένειες του δημοκρατικού παιχνιδιού, χωρίς «ακραίους».
Είναι όμως μόνο αυτό;
Δεν υπάρχει όντως μια «επιθυμία για αυταρχισμό» σε μεγάλα κομμάτια των ευρωπαϊκών κοινωνιών; Υπάρχει και δεν μπορούμε να την παραβλέψουμε. Τρία σημεία περί αυτού και με επίγνωση ότι αυτή η επιθυμία έχει αποχρώσεις και ποιότητες που διαφέρουν σε στιγμές, περιοχές, συνθήκες.
Πρώτον, το πραγματικό ρούφηγμα της δημοκρατίας τα τελευταία χρόνια δεν γεννά μόνο την υπεράσπισή της αλλά διαπαιδαγωγεί τις κοινωνίες σε έναν ανάλογο τρόπο ύπαρξης. Όπως η βία συνηθίζεται, έτσι και ο αυταρχισμός. Όταν οι ισχυροί «αποφασίζουν και διατάζουν», τότε το φαντασιακό μπορεί να απαιτήσει μια άλλη δύναμη, μια άλλη ισχύ, έναν άλλο πιο αποφασισμένο ηγέτη και όχι την πλέρια λαϊκή συμμετοχή. Όταν μάλιστα η διάσταση ανάμεσα στον «δημοκρατικό», «ανθρωπιστικό» και «ευαίσθητο» λόγο των κυρίαρχων κύκλων και την πεζή πραγματικότητα είναι τόσο κραυγαλέα, τότε κάποιες αυταρχικές φωνές μοιάζουν επιπροσθέτως πιο αληθινές, γνήσιες και αυθεντικές με αποτέλεσμα να έχουν υποστήριξη και πολιτικές επιτυχίες.
Δεύτερον, το πέρασμα σε μια φάση όπου η γεωπολιτική διάσταση των εξελίξεων είναι βασική, καθιστά ευάλωτη την σκέψη, την πράξη και την πολιτική σε αυταρχικές… παρεκκλίσεις. Κάπως χοντροκομμένα, η αφήγηση θέλει τις πολεμικές αντιπαραθέσεις και προστριβές να τις διεξάγουν οι στρατοί και όχι οι λαοί και οι κοινωνίες. Μια αποφασισμένη και φωτισμένη ηγεσία, ας προχωρήσει μπροστά. «Δεν μας χρειάζεται και πολλή δημοκρατία σε αυτά τα ζητήματα».
Τρίτον, οι πολιτικές και οι λόγοι τους δεν υπάρχουν «στον αέρα». Σήμερα, ζούμε μια σειρά πραγματικές ενδορρήξεις σε διάφορα επίπεδα και κέντρα του συστήματος. Η παγκοσμιοποίηση δεν θα προχωρήσει με ενιαίο τρόπο. Υπάρχουν επίδικα, αντίπαλα σχέδια και επιλογές, κοινωνικές δυνάμεις που αναβαθμίζονται και υποβαθμίζονται, ανακατατάξεις ισχύος σε διεθνές επίπεδο, κοινωνικά συμβόλαια που θα οικοδομηθούν στη βάση αυτών. Μέσα σε όλα αυτά, πολιτικές με πιο καθαρό το αυταρχικό, μεταπολιτικό, και δεξιόστροφο πρόσημο θα είναι στην ημερήσια διάταξη.
