Τέσσερα μεγάλα ανταγωνιστικά ενεργειακά σχέδια, άλλα υπό κατασκευή κι άλλα υπό μελέτη, έκφραση γενικότερων γεωπολιτικών αναδιαρθρώσεων, βρίσκονται σε εξέλιξη στην περιοχή καθιστώντας την στην πιο ασταθή και εύφλεκτη περιοχή μετά τη Μ. Ανατολή και τη Θάλασσα της Νότιας Κίνας.
Επίδικο της παγκόσμιας αντιπαράθεσης ο ενεργειακός έλεγχος της Ευρώπης, η διεύρυνση της οικονομικής διείσδυσης και του πολιτικού ελέγχου των Βαλκανίων και βέβαια τα υπερκέρδη των πολυεθνικών γιγάντων της εξόρυξης και εμπορίας πετρελαίου και φυσικού αερίου.
Οι ΗΠΑ, η Ρωσία, η Γερμανία αλλά και περιφερειακές δυνάμεις όπως η Τουρκία και το Ισραήλ ξεδιπλώνουν μια όλο και πιο επιθετική πολιτική σε ολόκληρη την περιοχή με αβέβαιο μέλλον για τα σημερινά σύνορα και τη σταθερότητά της. Στη μέση αυτού του τόξου βρίσκεται η Ελλάδα. Χωρίς σχέδιο και στρατηγικούς στόχους εντάσσεται όλο και πιο βαθειά στους αμερικάνικους σχεδιασμούς χωρίς να έχει εξασφαλίσει κάποιες στοιχειώδεις εγγυήσεις για την οικονομική της ανάκαμψη και την εδαφική της ακεραιότητα. Αντίθετα διολισθαίνει όλο και πιο πολύ σε ένα γκριζάρισμα – ρευστοποίηση της κυριαρχίας της που ξεκινά από το Αιγαίο και σταδιακά εξαπλώνεται σε ολόκληρη τη Βόρεια Ελλάδα μέχρι την Αδριατική.
Η μεγάλη εικόνα: ΗΠΑ εναντίον Ρωσίας
Διακηρυγμένος επίσημος στόχος της αμερικάνικης πολιτικής στην περιοχή είναι ο περιορισμός της επέκτασης της ρωσικής επιρροής σε Βαλκάνια και Μέση Ανατολή και η όρθωση εμποδίων και φραγμών ώστε να αποτραπεί ή να καθυστερήσει η προσπάθεια οικονομικής της ανάπτυξης και επιστροφής της στη διεθνή σκηνή ως σημαντικού παράγοντα παγκόσμιας σημασίας. Όχημα αυτής της επιλογής τα αλλεπάλληλα οικονομικά μέτρα σε βάρος της με πρόσχημα την Ουκρανία και ιδιαίτερο εργαλείο το σχέδιο της απεξάρτησης της Ευρώπης από την προμήθεια ρωσικού φυσικού αερίου. Ο παγκοσμιοποιημένος καπιταλισμός περιγελά και τις ίδιες τις εξαγγελίες του. Παρά το γεγονός ότι η Ρωσία είναι πιο κοντά στην Ευρώπη και κατά συνέπεια η προμήθεια της τελευταίας με ρωσικό φυσικό αέριο αποτελεί την πιο φθηνή λύση, οι ΗΠΑ, και του Ομπάμα και του Τραμπ, πιέζει ασφυκτικά την Ευρώπη να εγκαταλείψει κάθε σχέδιο συνέχισης της τροφοδοσίας της με ρωσικής προέλευσης φυσικό αέριο και να αντικαταστήσει τις προμήθειές της με αζέρικο, αμερικάνικων συμφερόντων, φυσικό αέριο μέσω του υπό κατασκευή αγωγού TAP. Στην προσπάθειά της αυτή ορθώνει εμπόδια στην προσωρινή (;) συμφωνία Ρωσίας-Γερμανίας για την κατασκευή ενός νέου αγωγού, Nord Stream 2, που σχεδιάζεται να συνδέσει περαιτέρω τις δύο χώρες μέσω της Βαλτικής, παρακάμπτοντας ξανά την Ουκρανία και την Πολωνία, και μειώνοντας ακόμα περισσότερο το κόστος μεταφοράς.
Στη μέση των ενεργειακών και γεωπολιτικών ανταγωνισμών βρίσκεται η Ελλάδα. Χωρίς σχέδιο και στρατηγικούς στόχους εντάσσεται όλο και πιο βαθειά στους αμερικάνικους σχεδιασμούς χωρίς να έχει εξασφαλίσει κάποιες στοιχειώδεις εγγυήσεις για την οικονομική της ανάκαμψη και την εδαφική της ακεραιότητα. Αντίθετα διολισθαίνει όλο και πιο πολύ σε ένα γκριζάρισμα – ρευστοποίηση της κυριαρχίας της που ξεκινά από το Αιγαίο και σταδιακά εξαπλώνεται σε ολόκληρη τη Βόρεια Ελλάδα μέχρι την Αδριατική
Η εμπλοκή της Κύπρου
Προσφάτως, οι φημολογούμενες ενδείξεις για εξεύρεση σημαντικών κοιτασμάτων φυσικού αερίου στην κυπριακή ΑΟΖ, και η πρόθεση του Ισραήλ να αναζητήσει δρόμους μεταφοράς του δικού του φυσικού αερίου στην αγορά της Ευρώπης, έχουν αναζωπυρώσει τη συζήτηση για κατασκευή του αγωγού East Med που σχεδιάζεται να μεταφέρει τους ενεργειακούς πόρους της Ν.Α. Μεσογείου στην Ευρώπη. Παρά το γεγονός ότι το σχέδιο είναι πανάκριβο και παραμένει στα χαρτιά μέχρι να επιβεβαιωθεί η εκμεταλευσιμότητα των κοιτασμάτων, το ενδιαφέρον των ΗΠΑ για τον αγωγό είναι έντονο με πολλαπλούς στόχους. Πρώτα απ’ όλα εξυπηρετεί τα οικονομικά τους συμφέροντα καθώς εμπλέκεται η Exxon – Mobil στα συμβόλαια εκμετάλλευσής τους. Το σημαντικότερο, αποτελεί ευκαιρία επίλυσης του Κυπριακού με θεσμοθέτηση του ελέγχου του νησιού από τις ΗΠΑ αλλά και διευθετήσεις της κρίσης των σχέσεών της με την Τουρκία. Μια «δίκαιη μοιρασιά» των πόρων της Κυπριακής Δημοκρατίας με την Τουρκία αποτελεί ένα ισχυρό χαρτί για αποτροπή του βαθύτερου εναγκαλισμού του Ερντογάν με τη Ρωσία. Η γεωπολιτική αντιπαράθεση μεταξύ ΗΠΑ-Ρωσίας προσφέρει δυνατότητες και ευκαιρίες μόνο στους παράγοντες που δρουν ενεργητικά. Μόνιμα χαμένοι όσοι θεωρούν πολιτική δυνατότητα τη γονυκλισία…
Τα σχέδια των Ρώσων
Η Ρωσία, έχοντας όπλο την εγγύτητά της με την Ευρώπη, έχει ήδη εξασφαλίσει ένα τεράστιο μερίδιο της αγοράς φυσικού αερίου στις χώρες της Ε.Ε. Αξιοποιώντας τους αγωγούς ως γεωπολιτικό όπλο έχει έναν διπλό σχεδιασμό. Πρώτον τη σταθεροποίηση της θέσης της στην ευρωπαϊκή αγορά μέσω του Nord Stream 2 και δεύτερον την επέκταση της επιρροής της στη Βαλκανική χερσόνησο και τη Ν.Α. Ευρώπη μέσω του υπό κατασκευή αγωγού Turk Stream. Ο αγωγός αυτός μεταφέρει ρώσικο αέριο από τη Μαύρη Θάλασσα μέχρι την Τουρκία, έχοντας ήδη εξασφαλίσει την κάλυψη των μεγάλων αναγκών της γειτονικής χώρας. Επιθυμία της Ρωσίας είναι ο αγωγός αυτός να συνεχιστεί και μέσω της Ελλάδας να οδηγηθεί αφενός στις χώρες των Δ. Βαλκανίων και αφετέρου στην Ιταλία και τη Ν.Α. Ευρώπη. Ο ίδιος ο υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας εκβιάζει την Ευρώπη να δεσμευθεί νομικά προκειμένου η χώρα του να χρηματοδοτήσει τη συνέχεια της κατασκευής του αγωγού. Έχοντας ήδη καταγράψει μια ήττα, με την ακύρωση της κατασκευής του South Stream, επιχειρεί να επιβάλλει τους σχεδιασμούς της με όχημα τις τεράστιες δυνατότητες της ρωσικής παραγωγής και το πολύ μικρότερο κόστος προμήθειας. Η αντιπαράθεση ανάμεσα στα δύο σχέδια αναμένεται να οξυνθεί περισσότερο καθώς ο οικονομικός ανταγωνισμός συνδυάζεται με την πολιτική αντιπαράθεση για τον έλεγχο των κυβερνήσεων της περιοχής. Η ένταξη της ΠΓΔΜ στο ΝΑΤΟ αποτελεί μια δυσάρεστη εξέλιξη για τη Ρωσία που προσπαθεί να εξισορροπήσει με υπογραφή στρατιωτικής και οικονομικής συνεργασίας με τη Σερβία. Η όξυνση των σχέσεων μεταξύ των κρατών των Δ. Βαλκανίων, οι αλλαγές συνόρων και οι εθνικιστικοί ανταγωνισμοί θα είναι στην ημερήσια διάταξη για την επόμενη περίοδο.
Οι αγωγοί σε Νότια-Ανατολική Ευρώπη και Μεσόγειο
Αγωγός East Med
Η Ελλάδα, η Κύπρος και το Ισραήλ επιθυμούν να προωθήσουν το σχέδιο του αγωγού East Med προβλέπει την κατασκευή αγωγού 1.900 χλμ. κατά μήκος της Ανατολικής Μεσογείου – τα 1.300 χλμ. του αγωγού θα κατασκευαστούν υποθαλάσσια. Θα ξεκινάει από τις περιοχές εξόρυξης στις ισραηλινές ακτές, θα διασυνδέεται με τα υπό ανακάλυψη κυπριακά κοιτάσματα και θα οδηγείται μέσω Κύπρου και Κρήτης στην Πελοπόννησο. Η διαδρομή θα συνεχίζει στην ηπειρωτική Ελλάδα όπου ο αγωγός θα συναντά τον σχεδιαζόμενο αγωγό IGI Ποσειδών στη Θεσπρωτία και από εκεί υποθαλάσσια θα καταλήγει στην Ιταλία και κατόπιν στο ευρωπαϊκό δίκτυο. Το πρότζεκτ είναι κάτι που αποτελεί βασική επιδίωξη του Ισραήλ ώστε να διοχετεύσει το φυσικό του αέριο προς την Ευρώπη. Επίσης στο έργο επιθυμούν να συμμετέχουν και οι ΗΠΑ που θα ήθελαν να έχουν και την Τουρκία μέσα στο σχεδιασμό, όποια διαδρομή τελικά θα έχει ο αγωγός.
Αγωγός TAP
Ο Διαδριατικός ή Αδριατικός Αγωγός Φυσικού Αερίου (αγγλικά: Trans-Adriatic Pipeline, TAP) είναι ένας υπό κατασκευή αγωγός με σκοπό τη μεταφορά φυσικού αερίου από τα κοιτάσματα του Αζερμπαϊτζάν στην Κασπία Θάλασσα. Θα περνά από την ελληνοτουρκική μεθόριο στη Θράκη και διασχίζοντας την Βόρεια Ελλάδα, θα περνά στην Αλβανία και στη συνέχεια υποθαλάσσια της Αδριατικής Θάλασσας στην Ιταλία. Από την Ιταλία, θα μπορεί να τροφοδοτεί και τις αγορές της Δυτικής Ευρώπης. Επίσης από τον TAP σχεδιάζεται να τροφοδοτηθούν και διάφορες χώρες των Βαλκανίων (π.χ. με τον αγωγό IGB που θα συνδέει Ελλάδα και Βουλγαρία και η κατασκευή του αναμένεται να ξεκινήσει μέσα στο δεύτερο εξάμηνο 2019).
Το κύριο κοίτασμα από το οποίο θα τροφοδοτείται ο TAP, θα είναι το πεδίο του κοιτάσματος Σαχ Ντενίζ 2 του Αζερμπαϊτζάν στα ανοιχτά της Κασπίας Θάλασσας που φτάνει στην τουρκική Θράκη μέσω του Διανατολικού Αγωγού Φυσικού Αερίου – TANAP που ακολουθεί τη διαδρομή Νότιος Καύκασος, Γεωργία και Τουρκία. Να σημειωθεί ότι ο TANAP είναι ήδη λειτουργικός.
Σχετικά με τον TAP έως τις αρχές του 2019, οι εργασίες εκσκαφής σε Ελλάδα και Αλβανία είχαν ολοκληρωθεί σε ποσοστό 98% (758 σε σύνολο 765 χιλιομέτρων), με το συνολικό ποσοστό ολοκλήρωσης του αγωγού να ξεπερνά το 80%. Ο TAP είναι ένας αγωγός υψηλού ενδιαφέροντος για τις ΗΠΑ αφού συμβάλει στην ενεργειακή απεξάρτηση της Ευρώπης από το ρώσικο φυσικό αέριο.
Αγωγός IGI
Η ελληνική ΔΕΠΑ και η ιταλική EDISON σχεδιάζουν μελλοντικά τον αγωγό Ελλάδας-Ιταλίας (IGI) που θα αποτελείται από δύο τμήματα: Το χερσαίο τμήμα (Κομοτηνή – Θεσπρωτικές ακτές), μήκους περίπου 600 χλμ. και το υποθαλάσσιο με την IGI Ποσειδών και μήκος περίπου 200 χλμ. (Θεσπρωτικές ακτές – Οτράντο Ιταλίας). Σε αυτό τον σχεδιασμό τους θέλουν να εμπλέξουν και την ρώσικη Gazprom ώστε να επιλεγεί ο IGI σαν προέκταση του Turk Stream (αγωγός Ρωσίας – Τουρκίας) αντί της διαδρομής μέσω Βουλγαρίας. Το εγχείρημα συνολικά αντιμετωπίζει δυσκολίες αφού η διαδρομή του IGI είναι σχεδόν ίδια με του TAP, κάτι που δεν αρέσει καθόλου στις ΗΠΑ αφού θεωρούν ότι μέσω του IGI θα αυξηθεί η ενεργειακή διείσδυση των Ρώσων στα Βαλκάνια και στην Ευρώπη.
Αγωγός Turk Stream
Η Τουρκία και η Ρωσία υλοποιούν τον αγωγό Turk Stream που θα μεταφέρει υποθαλάσσια ρωσικό φυσικό αέριο από τις βόρειες ακτές της Μαύρης Θάλασσας στην τουρκική Θράκη. Η πρώτη γραμμή παραγωγής έχει ολοκληρωθεί από τον περασμένο Απρίλιο και θα χρησιμοποιείται για την εξυπηρέτηση των ενεργειακών αναγκών της Τουρκίας, ενώ η δεύτερη γραμμή έχει ολοκληρωθεί κατά 45% και αναμένεται να μεταφέρει φυσικό αέριο προς τα Βαλκάνια, τη Νότια και τη Νοτιοανατολική Ευρώπη. Οι πρώτες παραδόσεις φυσικού αερίου προγραμματίζονται για τα τέλη του 2019. Ο Turk Stream αποτελεί βασικό πυλώνα των ρώσικων ενεργειακών σχεδίων αφού είναι η ρώσικη νότια διαδρομή τροφοδοσίας της Ευρώπης, εναλλακτική των βόρειων υποθαλάσσιων διαδρομών, του North Stream 1 και 2 (αγωγοί Ρωσίας – Γερμανίας) και των βόρειων επίγειων μέσω Ουκρανίας, Πολωνίας προς Γερμανία.
