Παρ’ όλο που η αστική δημοκρατία, μετά από αιώνες μοναρχίας και δεσποτισμού, αναμφίβολα αποτέλεσε πρόοδο στην εξέλιξη του πολιτισμού, η αυταρχική και εκμεταλλευτική φύση της κυρίαρχης τάξης, που ποτέ δεν άλλαξε, όχι μόνο εμπόδιζε την ολοκλήρωση του εκδημοκρατισμού των αστικών καθεστώτων, αλλά καθόριζε και το χαρακτήρα της αντίδρασης σ’ αυτά.
Αλλά και στην Αριστερά, η δημοκρατία έπρεπε να περάσει από τη διανοητική σύλληψη στην υλοποίηση, σε συνθήκες που φαίνεται ότι δεν βοηθούσαν.
Οι πολεμικές συνθήκες που επικρατούσαν στις ταξικές κοινωνίες, φαίνεται ότι δεν άφηναν πολλά περιθώρια για την ανάπτυξη της δημοκρατίας στα πολιτικά κινήματα της Αριστεράς, τα οποία εμφανίζονταν, μεγάλωναν και σφυρηλατούνταν καθώς εντείνονταν οι ταξικές αντιθέσεις. Η παρανομία, οι διώξεις, οι συγκρούσεις, οι πόλεμοι, δεν ευνόησαν την άνθιση της δημοκρατίας μέσα στα κόμματα. Η στρατιωτικοποίησή τους καθίστατο εκ των πραγμάτων αναγκαστική για την αντιμετώπιση του ταξικού και εθνικού εχθρού που ήταν πάντοτε στρατιωτικά οργανωμένος και χρησιμοποιούσε τις πιο αντιδημοκρατικές και μιλιταριστικές μεθόδους για να καταστέλλει τις λαϊκές διεκδικήσεις και εξεγέρσεις.
Δυστυχώς, το ζήτημα της δημοκρατίας δεν λύθηκε ούτε μετά την κατάληψη της εξουσίας από την Αριστερά, παρ’ όλο που έγιναν προσπάθειες. Η γραφειοκρατία και η ανελευθερία που επικράτησαν τελικά στο Κομμουνιστικό Κόμμα της Σοβιετικής Ένωσης, διαμόρφωσαν όχι μόνο τα κόμματα στις άλλες σοσιαλιστικές χώρες, αλλά και τα εξαρτημένα από τη «σοσιαλιστική μητέρα» αριστερά κόμματα της υπόλοιπης Ευρώπης. Από το δημοκρατικό συγκεντρωτισμό εφαρμόστηκε μόνο ο συγκεντρωτισμός συμβάλλοντας στον εκφυλισμό των καθεστώτων και των κομμάτων. Αλλά και τα κόμματα που έχτισαν τη φυσιογνωμία τους στον αντίποδα της γραφειοκρατίας του ΚΚΣΕ, τα λεγόμενα ευρωκομμουνιστικά, δεν είχαν καλύτερη τύχη αφού αντί να δημιουργήσουν ένα εναλλακτικό μοντέλο άμεσης και πολιτικά ενεργούς δημοκρατίας στο εσωτερικό τους, υιοθέτησαν τα στοιχεία της αστικής αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, υποβάθμισαν το οργανωτικό σκέλος του πολιτικού αγώνα και δημιούργησαν νέες ιεραρχίες και νέες γραφειοκρατίες που ήταν πιο συμβατές με την αστική δημοκρατία.
Μπαίνοντας μέσα σε ένα κόμμα ή μια οργάνωση, καταλαβαίνεις εντονότερα τη στενότητα της δημοκρατίας.
Στην Ελλάδα, το ηρωικό ΚΚΕ στραπατσαρίστηκε από τα αλλεπάλληλα χτυπήματα (εμφύλιος, χούντα, διασπάσεις, διάλυση Σοβιετικής Ένωσης κ.λπ.), αλλά μέχρι σήμερα επιμένει σε ένα μοντέλο που είναι πιο δογματικό, συγκεντρωτικό και άκαμπτο ακόμα και από το προδικτατορικό ΚΚΕ. Ένα μοντέλο που ανασυγκρότησε το κόμμα μετά τις περιπέτειες της Ενωμένης Αριστεράς και το ισχυροποίησε σε συνθήκες σχετικά ομαλού κοινοβουλευτικού βίου, αλλά το έκανε πιο ευάλωτο σε συνθήκες κρίσης και μεγάλων εσωτερικών κοινωνικών μεταβολών. Ο άκρατος συγκεντρωτισμός και η ιδεολογική αδιαλλαξία εμπόδισαν το κόμμα να αντιληφθεί τις σεισμικές δονήσεις και να γίνει αποδέκτης και φορέας της κοινωνικής αντίδρασης και εξέγερσης.
Ο ΣΥΡΙΖΑ είναι χαλαρός εν γένει, πιο σφιχτός κατά συνιστώσα, αλλά με μεγάλα προβλήματα δημοκρατίας. Ο καθένας μπορεί να λέει σχεδόν ό,τι θέλει, αλλά είναι πολύ αμφίβολο με τις υπάρχουσες αντιλήψεις και δομές εάν εισακούεται και εάν επηρεάζει την κορυφή.
Τώρα, όμως, το θέμα της δημοκρατικής λειτουργίας μπαίνει πιο επιτακτικά από κάθε άλλη εποχή. Τι θα κάνεις με 1,6 εκατομμύρια ανθρώπους που στράφηκαν στο ΣΥΡΙΖΑ; Με ποιες δημοκρατικές διαδικασίες και μορφές θα τους συσπειρώσεις, για να μη σου φύγουν απογοητευμένοι ή μείνουν παθητικοί υποστηρικτές, με μία ψήφο ανά τετραετία;
Θα συνεχιστούν οι συνελεύσεις στις γειτονιές; Θα επεκταθούν στους εργασιακούς χώρους; Θα γίνουν ομάδες, συμβούλια, επιτροπές, δεν έχει σημασία πώς θα τις ονομάσουμε, που θα λειτουργούν δημοκρατικά, άμεσα και ουσιαστικά; Θα είναι μια δημοκρατία που δεν θα περιορίζεται στην έκφραση απλώς μιας γνώμης που ποτέ δεν εισακούεται ούτε φτάνει στα κέντρα λήψης των αποφάσεων και συντονισμού της δράσης; Θα είναι πραγματική η συμμετοχή ή εικονική;
Θα αλλάξουν τα κόμματα και οι οργανώσεις δομές, τρόπους λειτουργίας και σκέψης; Το πλεονέκτημα, τώρα, είναι ότι υπάρχει περισσότερη εμπειρία. Από τα κινήματα και από τον ΣΥΡΙΖΑ. Αρκεί, κάποιοι να μην επαναπαυθούν στις δάφνες της εκλογικής επιτυχίας και εμποδίσουν κάθε βελτίωση, κάθε πρόοδο, κάθε εκδημοκρατισμό.
Μηχανισμοί και προσωποπαγείς συσπειρώσεις, αλλά και κάποιοι παντογνώστες ανένταχτοι που μόνο αυτοί έχουν δίκιο, στάθηκαν εμπόδιο μέχρι σήμερα στη διαμόρφωση ενός λυτρωτικού μοντέλου ανοιχτής δημοκρατίας εμποδίζοντας να ξεπεραστεί αποτελεσματικά το βραχυκύκλωμα που προκαλούσε η κατηγορηματική απόρριψη του ΣΥΡΙΖΑ από τους «ανανεωτικούς» του ΣΥΝ. Ευτυχώς που μετά τις άκαρπες αντιπαραθέσεις στις συνδιασκέψεις του ΣΥΡΙΖΑ και τις βάναυσες αντιπαραθέσεις στο διαδίκτυο, τις διασπάσεις και τις αναθεωρήσεις, οι «ιθύνοντες» δεν πέταξαν και το μωρό μαζί με τα απόνερα.
Ο ΣΥΡΙΖΑ, σε αντίθεση με το ΚΚΕ, έχει πολύ ανοιχτούς «πόρους» που επέτρεψαν στους «φυγάδες» από τα κόμματα εξουσίας να εισρεύσουν στο σώμα του και να το διογκώσουν σε απρόβλεπτο μέγεθος. Όμως, οι πόροι δεν είναι μόνο ανοιχτοί για είσοδο, αλλά και για έξοδο. Γι’ αυτό, χρειάζεται άμεσα μία καθολική αναδιάρθρωση του ΣΥΡΙΖΑ, με ιδιαίτερη έμφαση στη δημοκρατική και αξιοκρατική λειτουργία του. Η ευκαιρία είναι μεγάλη, αλλά και η αξιοποίησή της εξαιρετικά επιτακτική.
Οι πολεμικές συνθήκες που επικρατούσαν στις ταξικές κοινωνίες, φαίνεται ότι δεν άφηναν πολλά περιθώρια για την ανάπτυξη της δημοκρατίας στα πολιτικά κινήματα της Αριστεράς, τα οποία εμφανίζονταν, μεγάλωναν και σφυρηλατούνταν καθώς εντείνονταν οι ταξικές αντιθέσεις. Η παρανομία, οι διώξεις, οι συγκρούσεις, οι πόλεμοι, δεν ευνόησαν την άνθιση της δημοκρατίας μέσα στα κόμματα. Η στρατιωτικοποίησή τους καθίστατο εκ των πραγμάτων αναγκαστική για την αντιμετώπιση του ταξικού και εθνικού εχθρού που ήταν πάντοτε στρατιωτικά οργανωμένος και χρησιμοποιούσε τις πιο αντιδημοκρατικές και μιλιταριστικές μεθόδους για να καταστέλλει τις λαϊκές διεκδικήσεις και εξεγέρσεις.
Δυστυχώς, το ζήτημα της δημοκρατίας δεν λύθηκε ούτε μετά την κατάληψη της εξουσίας από την Αριστερά, παρ’ όλο που έγιναν προσπάθειες. Η γραφειοκρατία και η ανελευθερία που επικράτησαν τελικά στο Κομμουνιστικό Κόμμα της Σοβιετικής Ένωσης, διαμόρφωσαν όχι μόνο τα κόμματα στις άλλες σοσιαλιστικές χώρες, αλλά και τα εξαρτημένα από τη «σοσιαλιστική μητέρα» αριστερά κόμματα της υπόλοιπης Ευρώπης. Από το δημοκρατικό συγκεντρωτισμό εφαρμόστηκε μόνο ο συγκεντρωτισμός συμβάλλοντας στον εκφυλισμό των καθεστώτων και των κομμάτων. Αλλά και τα κόμματα που έχτισαν τη φυσιογνωμία τους στον αντίποδα της γραφειοκρατίας του ΚΚΣΕ, τα λεγόμενα ευρωκομμουνιστικά, δεν είχαν καλύτερη τύχη αφού αντί να δημιουργήσουν ένα εναλλακτικό μοντέλο άμεσης και πολιτικά ενεργούς δημοκρατίας στο εσωτερικό τους, υιοθέτησαν τα στοιχεία της αστικής αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, υποβάθμισαν το οργανωτικό σκέλος του πολιτικού αγώνα και δημιούργησαν νέες ιεραρχίες και νέες γραφειοκρατίες που ήταν πιο συμβατές με την αστική δημοκρατία.
Μπαίνοντας μέσα σε ένα κόμμα ή μια οργάνωση, καταλαβαίνεις εντονότερα τη στενότητα της δημοκρατίας.
Στην Ελλάδα, το ηρωικό ΚΚΕ στραπατσαρίστηκε από τα αλλεπάλληλα χτυπήματα (εμφύλιος, χούντα, διασπάσεις, διάλυση Σοβιετικής Ένωσης κ.λπ.), αλλά μέχρι σήμερα επιμένει σε ένα μοντέλο που είναι πιο δογματικό, συγκεντρωτικό και άκαμπτο ακόμα και από το προδικτατορικό ΚΚΕ. Ένα μοντέλο που ανασυγκρότησε το κόμμα μετά τις περιπέτειες της Ενωμένης Αριστεράς και το ισχυροποίησε σε συνθήκες σχετικά ομαλού κοινοβουλευτικού βίου, αλλά το έκανε πιο ευάλωτο σε συνθήκες κρίσης και μεγάλων εσωτερικών κοινωνικών μεταβολών. Ο άκρατος συγκεντρωτισμός και η ιδεολογική αδιαλλαξία εμπόδισαν το κόμμα να αντιληφθεί τις σεισμικές δονήσεις και να γίνει αποδέκτης και φορέας της κοινωνικής αντίδρασης και εξέγερσης.
Ο ΣΥΡΙΖΑ είναι χαλαρός εν γένει, πιο σφιχτός κατά συνιστώσα, αλλά με μεγάλα προβλήματα δημοκρατίας. Ο καθένας μπορεί να λέει σχεδόν ό,τι θέλει, αλλά είναι πολύ αμφίβολο με τις υπάρχουσες αντιλήψεις και δομές εάν εισακούεται και εάν επηρεάζει την κορυφή.
Τώρα, όμως, το θέμα της δημοκρατικής λειτουργίας μπαίνει πιο επιτακτικά από κάθε άλλη εποχή. Τι θα κάνεις με 1,6 εκατομμύρια ανθρώπους που στράφηκαν στο ΣΥΡΙΖΑ; Με ποιες δημοκρατικές διαδικασίες και μορφές θα τους συσπειρώσεις, για να μη σου φύγουν απογοητευμένοι ή μείνουν παθητικοί υποστηρικτές, με μία ψήφο ανά τετραετία;
Θα συνεχιστούν οι συνελεύσεις στις γειτονιές; Θα επεκταθούν στους εργασιακούς χώρους; Θα γίνουν ομάδες, συμβούλια, επιτροπές, δεν έχει σημασία πώς θα τις ονομάσουμε, που θα λειτουργούν δημοκρατικά, άμεσα και ουσιαστικά; Θα είναι μια δημοκρατία που δεν θα περιορίζεται στην έκφραση απλώς μιας γνώμης που ποτέ δεν εισακούεται ούτε φτάνει στα κέντρα λήψης των αποφάσεων και συντονισμού της δράσης; Θα είναι πραγματική η συμμετοχή ή εικονική;
Θα αλλάξουν τα κόμματα και οι οργανώσεις δομές, τρόπους λειτουργίας και σκέψης; Το πλεονέκτημα, τώρα, είναι ότι υπάρχει περισσότερη εμπειρία. Από τα κινήματα και από τον ΣΥΡΙΖΑ. Αρκεί, κάποιοι να μην επαναπαυθούν στις δάφνες της εκλογικής επιτυχίας και εμποδίσουν κάθε βελτίωση, κάθε πρόοδο, κάθε εκδημοκρατισμό.
Μηχανισμοί και προσωποπαγείς συσπειρώσεις, αλλά και κάποιοι παντογνώστες ανένταχτοι που μόνο αυτοί έχουν δίκιο, στάθηκαν εμπόδιο μέχρι σήμερα στη διαμόρφωση ενός λυτρωτικού μοντέλου ανοιχτής δημοκρατίας εμποδίζοντας να ξεπεραστεί αποτελεσματικά το βραχυκύκλωμα που προκαλούσε η κατηγορηματική απόρριψη του ΣΥΡΙΖΑ από τους «ανανεωτικούς» του ΣΥΝ. Ευτυχώς που μετά τις άκαρπες αντιπαραθέσεις στις συνδιασκέψεις του ΣΥΡΙΖΑ και τις βάναυσες αντιπαραθέσεις στο διαδίκτυο, τις διασπάσεις και τις αναθεωρήσεις, οι «ιθύνοντες» δεν πέταξαν και το μωρό μαζί με τα απόνερα.
Ο ΣΥΡΙΖΑ, σε αντίθεση με το ΚΚΕ, έχει πολύ ανοιχτούς «πόρους» που επέτρεψαν στους «φυγάδες» από τα κόμματα εξουσίας να εισρεύσουν στο σώμα του και να το διογκώσουν σε απρόβλεπτο μέγεθος. Όμως, οι πόροι δεν είναι μόνο ανοιχτοί για είσοδο, αλλά και για έξοδο. Γι’ αυτό, χρειάζεται άμεσα μία καθολική αναδιάρθρωση του ΣΥΡΙΖΑ, με ιδιαίτερη έμφαση στη δημοκρατική και αξιοκρατική λειτουργία του. Η ευκαιρία είναι μεγάλη, αλλά και η αξιοποίησή της εξαιρετικά επιτακτική.
Στέλιος Ελληνιάδης
Σχόλια
