Η Γιάλτα είναι αρκετά διαφορετική από τις εικόνες που δείχνω στο ντοκιμαντέρ που έκανα το 2000.
Παραμένει όμορφη, αλλά τουριστικοποιήθηκε περισσότερο και η οικοδομική της πυκνότητα αυξάνεται επικίνδυνα. Αναδείχτηκαν ωραία κτίρια που ήταν παραμελημένα, αλλά χτίστηκαν και πολλά καινούργια πολυώροφα μέγαρα ανάμεσα στις μονοκατοικίες που κάποτε κυριαρχούσαν. Κατά μήκος του μεγάλου πεζόδρομου που καλύπτει όλο το παραλιακό μέτωπο και αποτελεί -το καλοκαίρι- κέντρο πολλαπλών δραστηριοτήτων, διαφημιστικές ταμπέλες, καφετέριες, τουριστικά περίπτερα και νεόχτιστα κτίσματα καταλαμβάνουν κάθε σπιθαμή γης. Η πόλη χτίζεται μέχρι τις κορυφογραμμές των λόφων για να ικανοποιηθούν οι τουρίστες που συρρέουν από την Ουκρανία και τη Ρωσία. Τα παλιά «σανατόρια» που φιλοξενούσαν δωρεάν τους εργαζόμενους τα καλοκαίρια, ιδιωτικοποιήθηκαν και μετατράπηκαν σε ξενοδοχεία από τους επιχειρηματίες που έχουν ισχυρές προσβάσεις στην εξουσία. Οι πλούσιοι φτιάχνουν βίλες, οι μεσαίοι αγοράζουν διαμερίσματα και οι Τάταροι χτίζουν με κίτρινα τούβλα στα κομμάτια γης που καταλαμβάνουν ελέω εξορίας.
Από τη σοσιαλιστική περίοδο, το άγαλμα του Λένιν παραμένει στην περίοπτη θέση του και το κινηματοθέατρο της πόλης εξακολουθεί να λέγεται «Σπάρτακος».
Στη χειμωνιάτικη Γιάλτα
Αυτές τις μέρες, τις χειμωνιάτικες, η αντίθεση είναι μεγάλη. Ενώ η καταπράσινη πόλη σε αγκαλιάζει, η ανοιχτή θάλασσα σου προκαλεί δέος κάτω από τα βαριά σκούρα σύννεφα. Στάθηκα για λίγο στο διάζωμα, πάνω από τα κύματα που ξεσπούσαν στο τσιμεντένιο κράσπεδο και ένιωσα ξανά γιατί στην αρχαιότητα αποκαλούσαν αυτή τη θάλασσα «άξενη», αφιλόξενη, προτού οι Έλληνες θαλασσοπόροι την ξαναβαφτίσουν «εύξεινη» για να την εξευμενίσουν. Δεν θα νιώσεις στο Αιγαίο τέτοια απειλή θωρώντας το πέλαγος. Η Μαύρη Θάλασσα δεν μοιάζει με θάλασσα που συγχωρεί τα λάθη, που έχει οίκτο για τον επιπόλαιο ταξιδευτή. Η απειλή της είναι φανερή. Μέσα σε λίγα λεπτά πάγωσα τόσο πολύ που έχασα την ισορροπία μου, ο λαβύρινθός μου είχε αρχίσει να αχρηστεύεται, ο ψυχρός αέρας με αποσταθεροποιούσε και τα χέρια μου δεν μπορούσαν να χειριστούν την κάμερα.
Πώς έφταναν μέχρις εδώ, αναρωτήθηκα, οι Έλληνες με τα καρυδότσουφλά τους, από την Αθήνα, τη Μίλητο και την Κόρινθο; Οπωσδήποτε, το καλοκαίρι που ταξίδευαν, είναι πιο εύκολα, αλλά οι καιρικές συνθήκες στη Μαύρη Θάλασσα ποτέ δεν είναι σταθερές. Ποιος ξέρει, άραγε, πόσοι χάθηκαν μέσα στα ναυαγισμένα πλοία που βυθίστηκαν αύτανδρα ή τσακίστηκαν πάνω στα κατακόρυφα βράχια που προστατεύουν σαν ένας τεράστιος κυματοθραύστης την Κριμαία απ’ άκρη σ’ άκρη! Ακόμα ξεβράζονται στην ακτή θραύσματα από αμφορείς, αγάλματα, σκεύη και εργαλεία, αν κρίνω από τους άντρες που, ντυμένοι σαν βατραχάνθρωποι και εξοπλισμένοι με ανιχνευτές μετάλλων, σαρώνουν πόντο πόντο ένα μικρό κομμάτι στενής αμμουδιάς. Κάθε φορά που η θάλασσα φουσκώνει, μου είπε ένας θησαυροθήρας, πήλινα και μεταλλικά αντικείμενα βγαίνουν στην ακτή, δείγματα από τα φορτία και τα σκάφη που δεν έφτασαν ποτέ στον προορισμό τους. Οι πιο παλιοί έχουν μεγάλες συλλογές θραυσμάτων, ελπίζοντας πάντα στην καλή τους τύχη για κάτι πολυτιμότερο, ένα αργυρό νόμισμα ή ένα χρυσό κόσμημα! Αλλά και έξω, στην ξηρά, με πιο σύγχρονα μέσα, το ελληνικό παρελθόν σηματοδοτεί την περιοχή.
Η ιστορία είναι ζωντανή
Η πόλη διατηρεί το ελληνικό της όνομα. Στη γλώσσα των Ελλήνων της Κριμαίας «γιάλτα» σημαίνει «γυαλός». Το ίδιο συμβαίνει σε όλες τις κοντινές κωμοπόλεις και τα χωριά που οι ονομασίες τους προέρχονται από τις γλώσσες των Ελλήνων που το 1778 μετακινήθηκαν αναγκαστικά από την τσαρίνα Αικατερίνη Β΄, τη «Μεγάλη», πιο βόρεια, στις στέπες της Αζοφικής. Χερσόνησος, Φάρος, Αλούστα, Κυπαρίσι, Αλούπκα, Αγίασμα, Άη-Δανιήλ και πολλά άλλα μέχρι τη Σεβαστούπολη δυτικά, τη Θεοδοσία ανατολικά, την Ευπατορία βόρεια και τη Συμφερούπολη στο κέντρο της Κριμαίας. Σε 80 πόλεις και χωριά κατοικούσαν οι Έλληνες, μέχρι τότε. Άλλοι από τα χρόνια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, άλλοι από τα χρόνια του Βυζαντίου και άλλοι, πολύ πιθανό, από τα χρόνια του ελληνικού εποικισμού, 5-8 αιώνες προ Χριστού! Γι’ αυτό και έχουν πολλές διαλέκτους, τις οποίες ακούμε ακόμα στην περιοχή της Μαριούπολης! Αλλά δεν είναι μόνο τα ελληνικής καταγωγής νεότερα τοπωνύμια που το μαρτυρούν αυτό. Είναι και τα αμέτρητα αρχαιολογικά ευρήματα που ξεκινούν από το Παντικάπαιον (Κερτς) στον Κιμμέριο Βόσπορο που συνδέει τον Εύξεινο Πόντο με την Μαιώτιδα Λίμνη, τη σημερινή Αζοφική Θάλασσα, και φτάνουν μέχρι την Ολβία, λίγα χιλιόμετρα πριν από την Οδησσό.
Ο «Γυαλός/Γιάλτα» δεν ξέμεινε ποτέ από Έλληνες, αφού μετά την υποχρεωτική μετοίκηση των αυτοχθόνων στη Μαριούπολη, άρχισαν νέες μεταναστεύσεις προς την Κριμαία, κυρίως από τον μικρασιατικό Πόντο και τους τόπους προσωρινής μετεγκατάστασης των Ελλήνων του Πόντου, στη Γεωργία κι αλλού. Αλλά κι από τον ελλαδικό χώρο. Η ιστορία του εκ Λεβαδείας Λάμπρου Κατσώνη και των Ελλήνων Εθελοντών του Τάγματος της Μπαλακλάβα στην υπηρεσία της ρώσικης αυτοκρατορίας, επιβεβαιώνει το συνεχές και το πολύμορφο της ελληνικής παρουσίας στην Κριμαία. Ακόμα και η συμφωνία των νικητών του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, που έκανε τη Γιάλτα γνωστή παγκοσμίως, έγινε στο ανάκτορο που ονομάζεται «Λιβαδιά Παλάς»! Το παλάτι στο οποίο, το 1945, ο Στάλιν, ο Ρούσβελτ και ο Τσόρτσιλ καθόρισαν τις σφαίρες επιρροής τους στη μεταπολεμική Ευρώπη, αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα αξιοθέατα της Γιάλτας.
Νέο προξενείο της Ελλάδας
Βρέθηκα καταχείμωνο στη Γιάλτα για το άνοιγμα του επίτιμου προξενείου της Ελλάδας στην Κριμαία. Ένα άνοιγμα που οφείλεται σε ένα νέο «έποικο» που σαν επίτιμος πρόξενος αναλαμβάνει να προσθέσει το δικό του κρίκο σ’ αυτή την αέναη συγγένεια των Ελλήνων με τη γη και τους λαούς της Κριμαίας και της Ουκρανίας. Ξεκινώντας από την Οδησσό, ο Παντελής Μπούμπουρας, εκ Λήμνου καταγόμενος, ρίζωσε στην Ουκρανία σε μια εποχή που οι Ουκρανοί αναζητούσαν την τύχη τους στο εξωτερικό, αρκετοί και στην Ελλάδα. Αφήνοντας τη «Μηχανική», δημιούργησε τον «Ήφαιστο» και ανέπτυξε εντυπωσιακή δραστηριότητα στον τομέα των κατασκευών όχι σαν ξένος επενδυτής, αλλά σαν μόνιμος κάτοικος της χώρας. Όλα αυτά τα χρόνια, τα εύκολα και τα δύσκολα, διακρίθηκε για το επιχειρηματικό του δαιμόνιο, αλλά και για το αθόρυβο κοινωνικό του έργο, υποστηρίζοντας έμπρακτα τον Ελληνισμό της Ουκρανίας που από τη Μαριούπολη ώς το Λβοβ και από το Κίεβο ώς τη Γιάλτα συνεχίζει την ιστορία του στα παράλια του Εύξεινου Πόντου, στις ακτές της Αζοφικής και στα ενδότερα της αχανούς ουκρανικής επικράτειας.
Η ελληνική παρουσία στην Κριμαία
Σε όλες τις πόλεις της Κριμαίας και σε αρκετά χωριά λειτουργούν ελληνικοί σύλλογοι. Στο πανεπιστήμιο της Συμφερούπολης διδάσκεται η ελληνική γλώσσα και λογοτεχνία και σε πολλά σχολεία της Κριμαίας οι μαθητές ελληνικής, και όχι μόνο, καταγωγής μαθαίνουν ελληνικά. Υπάρχουν δραστήριοι Έλληνες στη Βουλή και στην Τοπική Αυτοδιοίκηση, γίνονται πολλές εκδηλώσεις με θέματα ελληνικά, όπως οι Βοσπορικοί Αγώνες, και στις ανασκαφές και τα μουσεία πρωταγωνιστούν οι ελληνικές αρχαιότητες. Και είναι φανερό ότι οι κάτοικοι όλης της χερσονήσου προβάλλουν παντοιοτρόπως το ελληνικό «χρώμα» της Κριμαίας. Τα αρχαία ελληνικά μνημεία, οι τύμβοι, τα κτίσματα δεκάδων πόλεων-κρατών, αλλά και οι βυζαντινές εκκλησίες, κοσμούν την κριμαϊκή γη και προσδίδουν στον πολιτισμό της μία λάμψη μοναδική, ενώ στα νεκροταφεία της Σεβαστούπολης ξεχωρίζουν οι επιβλητικοί αρχαιοπρεπείς τάφοι των Ελλήνων αξιωματικών που υπερασπίστηκαν την Κριμαία στον κριμαϊκό πόλεμο, το 1853-56. Ο μαίανδρος, σήμα κατατεθέν της ελληνικής διακοσμητικής τέχνης, στολίζει τα κάγκελα, τις μετόπες, τα δάπεδα και τις επιγραφές πολλών καταστημάτων και κτιρίων, ενώ οι κολόνες αποτελούν σύνηθες αρχιτεκτονικό μέλος θεάτρων, εκκλησιών, ξενοδοχείων, πολιτιστικών κέντρων, δημόσιων και ιδιωτικών μεγάρων. Αργώ, Ταυρίδα, Ναυτίλος, Αθηνά, Ακρόπολις και άλλες ελληνικές λέξεις και ονομασίες είναι σε κοινή χρήση, συστατικά στοιχεία ενός εντόπιου μακρόχρονου πολιτισμού που περνάει φάσεις, αλλά η ιστορική του βάση παραμένει απαράλλαχτη.
Προχωρημένος σταθμός του Ελληνισμού
Στις εκδηλώσεις για την εγκαινίαση των γραφείων του Προξενείου σε ένα όμορφο μικρό διώροφο με κήπο και αυλή, παραβρέθηκαν οι Έλληνες διπλωμάτες στην Ουκρανία, με τον πρέσβη Γιώργο Γεωργούντζο επικεφαλής. Ο επίσκοπος της περιοχής και οι εκπρόσωποι της κεντρικής και της τοπικής κυβέρνησης, του Δήμου και άλλων φορέων τόνισαν τη σημασία ενός τέτοιου προξενείου, μοναδικού στη Γιάλτα. Ο επίτιμος πρόξενος ήταν λιτός στις δηλώσεις του, αλλά στην κατ’ ιδίαν συνάντηση που είχαμε, μου εξήγησε ότι αντιλαμβάνεται το προξενείο σαν ένα σταθμό πολιτισμικών και κοινωνικών σχέσεων ανάμεσα στην Ελλάδα και την Ουκρανία, σε συνεργασία με την κυβέρνηση της Αυτόνομης Δημοκρατίας της Κριμαίας και τις τοπικές αρχές, τους ελληνικούς συλλόγους της Κριμαίας, τα μορφωτικά ιδρύματα της περιοχής, την Ομοσπονδία Ελληνικών Συλλόγων Ουκρανίας, το Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού που έχει την έδρα του στην Οδησσό και με κάθε φορέα και άτομο που ασχολείται με τον πολιτισμό και τη φιλία των λαών. Σε σύντομο χρονικό διάστημα, θα ανακοινωθούν οι πρώτες δράσεις του προξενείου στη Γιάλτα, που δεν θα επιβαρύνουν οικονομικά ούτε τις ελληνικές ούτε τις ουκρανικές Αρχές.
Μια τρισχιλιετής ιστορία, ένας ζωντανός Ελληνισμός, μια φιλόξενη χώρα, μια σημαντική πόλη και ένα μαγευτικό τοπίο συνθέτουν ένα ιδανικό τόπο για την ανάπτυξη και καλλιέργεια των ελληνο-ουκρανικών σχέσεων που βρίσκονται σε εξέλιξη, εκεί, στην καρδιά του Εύξεινου Πόντου!
Στέλιος Ελληνιάδης
