Κυκλοφόρησε σε νέα –τρίτη– βελτιωμένη έκδοση, το βιβλίο του Ευτύχη Μπιτσάκη
Το βιβλίο γράφτηκε αμέσως μετά την κατάρρευση του σοσιαλιστικού στρατοπέδου. Η πρώτη έκδοση δημοσιεύτηκε το 1992. Στόχος του βιβλίου ήταν να επιχειρήσει μια πρώτη ερμηνεία των αιτιών που είχαν ως συνέπεια την κατάρρευση των Λαϊκών Δημοκρατιών της Δυτικής Ευρώπης και της Σοβιετικής Ένωσης.
Ο συγγραφέας του βιβλίου επιχείρησε, συνειδητά, να αποφύγει τις τρέχουσες, δήθεν ερμηνείες της μεγαλύτερης καταστροφής στην ιστορία της ανθρωπότητας. Δηλαδή: Την άποψη ότι ο σοσιαλισμός ηττήθηκε, αναπόφευκτα, επειδή είναι ασύμβατος με την ανθρώπινη φύση. Την αντιμαρξιστική άποψη, ότι το σοσιαλιστικό στρατόπεδο δεν κατέρρευσε, ως συνέπεια της ωρίμανσης και της όξυνσης των αντιθέσεων που αναπτύχθηκαν κατά την πορεία της οικοδόμησης της νέας κοινωνίας, αλλά προδόθηκε από τον Γκορμπατσώφ και Σια. Τέλος, την άποψη ότι αίτιος της καταστροφής ήταν ο Στάλιν, άποψη που δήθεν θεωρητικοποιήθηκε ως θεωρία της προσωπολατρίας από τους επίγονους (Χρουστσώφ, κ.λπ.).
Ο συγγραφέας προσπάθησε συστηματικά, να αναδείξει τις αντικειμενικές αιτίες που έκαναν εξαιρετικά δύσκολη την οικοδόμηση μιας αυθεντικής εργατικής δημοκρατίας (υποανάπτυξη, καταστροφή από τον πόλεμο, δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος, ψυχρός πόλεμος, αρνητικός συσχετισμός δυνάμεων κ.λπ). Ταυτόχρονα ανέδειξε, σε συσχετισμό με τις αντικειμενικές, τις υποκειμενικές αιτίες που συνέβαλαν, τελικά, στην δημιουργία μιας μη βιώσιμης κοινωνίας. Επίσης, κατά την άποψη του βιβλίου η υποανάπτυξη, κ.λπ., είχαν ως συνέπεια τη διαδικασία αυτονόμησης του κόμματος και του κράτους, και την ατροφία των νέων σοβιετικών θεσμών. Αναδραστικά, το πολιτικό εποικοδόμημα από αποτέλεσμα, μετατράπηκε σε αιτία της στασιμότητας και της κρίσης. Στα πλαίσια της ανάδειξης αυτής της αντιφατικής ιστορικής κίνησης επιχειρείται να αποτιμηθεί ο ρόλος του Στάλιν, της σοβιετικής ηγεσίας και συνολικά του νέου στρώματος: της γραφειοκρατίας.
Το βιβλίο αποτελείται από μια εκτενή εισαγωγή, η οποία τοποθετεί το πρόβλημα στο ιστορικό του πλαίσιο, και από τρία κεφάλαια: 1) Το χρονικό της ατιμίας όπου εξιστορείται και επιχειρείται μια πρώτη ερμηνεία της κατάρρευσης των Λαϊκών Δημοκρατιών. 2) Μεγαλείο και τραγωδία της Οκτωβριανής Επανάστασης. Στο κεφάλαιο αυτό παρακολουθείται κριτικά η πορεία της Σοβιετικής Ένωσης, από τις πρώτες μεγαλειώδεις προσπάθειες για οικοδόμηση των πρώτων στοιχείων της μεταβατικής σοσιαλιστικής κοινωνίας, μέχρι την όξυνση των κοινωνικών αντιθέσεων και την ωρίμανση της κρίσης. 3) Σοβιετική Ένωση: από την οικοδόμηση στη διάλυση. Στο κεφάλαιο αυτό περιγράφεται η πορεία από την απόπειρα του κομματικού-κρατικού μηχανισμού για αναδόμηση της σοβιετικής κοινωνίας, μέχρι την κατάρρευση και την διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, και επιχειρείται μια θεωρητική διερεύνηση του χαρακτήρα των κοινωνιών σοβιετικού τύπου.
Πέρασαν είκοσι χρόνια από την πρώτη έκδοση του βιβλίου. Στην πορεία φάνηκαν περισσότερο καθαρά τα φαινόμενα της κρίσης, οι αιτίες τους και η σήψη της γραφειοκρατίας, η οποία μεταλλάχθηκε σε νέα, αφύσικη αστική τάξη, καταληστεύοντας τον κοινωνικό πλούτο. Σήμερα η Ρωσία έχει ουσιαστικά μετατραπεί σε ιμπεριαλιστική δύναμη, ενώ οι τέως Λαϊκές Δημοκρατίες υιοθετούν, σαν φανατικά νεόφυτα, τη συνταγή του νεοφιλελευθερισμού.
Που πηγαίνει σήμερα η ανθρωπότητα; Ο σοσιαλισμός είναι αναγκαίος όρος για την επιβίωση του ανθρώπινου είδους. Προϋπόθεση για την αναγέννηση της Αριστεράς: να ερμηνεύσει την ιστορική καταστροφή, να αναδείξει τις δικές της ευθύνες, και να επεξεργαστεί μια ρεαλιστική στρατηγική για μια νέα, σοσιαλιστική μορφή κοινωνικής συμβίωσης.
Είκοσι χρόνια μετά την πρώτη του έκδοση, το βιβλίο του Μπιτσάκη είναι εξαιρετικά επίκαιρο για δύο κυρίως λόγους: Πρώτον, επειδή τα κόμματα της παραδοσιακής Αριστεράς περί άλλα τυρβάζουν, και Δεύτερο: Επειδή μια νέα γενιά, απαλλαγμένη από το σύνδρομο της ήττας και τις αγκυλώσεις του παρελθόντος, αναζητεί ένα αξιοβιώσιμο μέλλον, πέρα από τον σκοτεινό ορίζοντα του καπιταλισμού.
Ο συγγραφέας του βιβλίου επιχείρησε, συνειδητά, να αποφύγει τις τρέχουσες, δήθεν ερμηνείες της μεγαλύτερης καταστροφής στην ιστορία της ανθρωπότητας. Δηλαδή: Την άποψη ότι ο σοσιαλισμός ηττήθηκε, αναπόφευκτα, επειδή είναι ασύμβατος με την ανθρώπινη φύση. Την αντιμαρξιστική άποψη, ότι το σοσιαλιστικό στρατόπεδο δεν κατέρρευσε, ως συνέπεια της ωρίμανσης και της όξυνσης των αντιθέσεων που αναπτύχθηκαν κατά την πορεία της οικοδόμησης της νέας κοινωνίας, αλλά προδόθηκε από τον Γκορμπατσώφ και Σια. Τέλος, την άποψη ότι αίτιος της καταστροφής ήταν ο Στάλιν, άποψη που δήθεν θεωρητικοποιήθηκε ως θεωρία της προσωπολατρίας από τους επίγονους (Χρουστσώφ, κ.λπ.).
Ο συγγραφέας προσπάθησε συστηματικά, να αναδείξει τις αντικειμενικές αιτίες που έκαναν εξαιρετικά δύσκολη την οικοδόμηση μιας αυθεντικής εργατικής δημοκρατίας (υποανάπτυξη, καταστροφή από τον πόλεμο, δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος, ψυχρός πόλεμος, αρνητικός συσχετισμός δυνάμεων κ.λπ). Ταυτόχρονα ανέδειξε, σε συσχετισμό με τις αντικειμενικές, τις υποκειμενικές αιτίες που συνέβαλαν, τελικά, στην δημιουργία μιας μη βιώσιμης κοινωνίας. Επίσης, κατά την άποψη του βιβλίου η υποανάπτυξη, κ.λπ., είχαν ως συνέπεια τη διαδικασία αυτονόμησης του κόμματος και του κράτους, και την ατροφία των νέων σοβιετικών θεσμών. Αναδραστικά, το πολιτικό εποικοδόμημα από αποτέλεσμα, μετατράπηκε σε αιτία της στασιμότητας και της κρίσης. Στα πλαίσια της ανάδειξης αυτής της αντιφατικής ιστορικής κίνησης επιχειρείται να αποτιμηθεί ο ρόλος του Στάλιν, της σοβιετικής ηγεσίας και συνολικά του νέου στρώματος: της γραφειοκρατίας.
Το βιβλίο αποτελείται από μια εκτενή εισαγωγή, η οποία τοποθετεί το πρόβλημα στο ιστορικό του πλαίσιο, και από τρία κεφάλαια: 1) Το χρονικό της ατιμίας όπου εξιστορείται και επιχειρείται μια πρώτη ερμηνεία της κατάρρευσης των Λαϊκών Δημοκρατιών. 2) Μεγαλείο και τραγωδία της Οκτωβριανής Επανάστασης. Στο κεφάλαιο αυτό παρακολουθείται κριτικά η πορεία της Σοβιετικής Ένωσης, από τις πρώτες μεγαλειώδεις προσπάθειες για οικοδόμηση των πρώτων στοιχείων της μεταβατικής σοσιαλιστικής κοινωνίας, μέχρι την όξυνση των κοινωνικών αντιθέσεων και την ωρίμανση της κρίσης. 3) Σοβιετική Ένωση: από την οικοδόμηση στη διάλυση. Στο κεφάλαιο αυτό περιγράφεται η πορεία από την απόπειρα του κομματικού-κρατικού μηχανισμού για αναδόμηση της σοβιετικής κοινωνίας, μέχρι την κατάρρευση και την διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, και επιχειρείται μια θεωρητική διερεύνηση του χαρακτήρα των κοινωνιών σοβιετικού τύπου.
Πέρασαν είκοσι χρόνια από την πρώτη έκδοση του βιβλίου. Στην πορεία φάνηκαν περισσότερο καθαρά τα φαινόμενα της κρίσης, οι αιτίες τους και η σήψη της γραφειοκρατίας, η οποία μεταλλάχθηκε σε νέα, αφύσικη αστική τάξη, καταληστεύοντας τον κοινωνικό πλούτο. Σήμερα η Ρωσία έχει ουσιαστικά μετατραπεί σε ιμπεριαλιστική δύναμη, ενώ οι τέως Λαϊκές Δημοκρατίες υιοθετούν, σαν φανατικά νεόφυτα, τη συνταγή του νεοφιλελευθερισμού.
Που πηγαίνει σήμερα η ανθρωπότητα; Ο σοσιαλισμός είναι αναγκαίος όρος για την επιβίωση του ανθρώπινου είδους. Προϋπόθεση για την αναγέννηση της Αριστεράς: να ερμηνεύσει την ιστορική καταστροφή, να αναδείξει τις δικές της ευθύνες, και να επεξεργαστεί μια ρεαλιστική στρατηγική για μια νέα, σοσιαλιστική μορφή κοινωνικής συμβίωσης.
Είκοσι χρόνια μετά την πρώτη του έκδοση, το βιβλίο του Μπιτσάκη είναι εξαιρετικά επίκαιρο για δύο κυρίως λόγους: Πρώτον, επειδή τα κόμματα της παραδοσιακής Αριστεράς περί άλλα τυρβάζουν, και Δεύτερο: Επειδή μια νέα γενιά, απαλλαγμένη από το σύνδρομο της ήττας και τις αγκυλώσεις του παρελθόντος, αναζητεί ένα αξιοβιώσιμο μέλλον, πέρα από τον σκοτεινό ορίζοντα του καπιταλισμού.
Σχόλια
