Σχεδόν ένας στους τρεις κατοίκους του πλανήτη είναι βαφτισμένος Χριστιανός. Κι από το σύνολο των Χριστιανών κάθε δόγματος, οι μισοί και πάνω (σχεδόν 1,4 δισεκατομμύρια άνθρωποι) ανήκουν στην Καθολική Εκκλησία. Η οποία, πολύ πέραν του όποιου πνευματικού χαρακτήρα της, συνιστά μια παγκόσμια απτή πραγματικότητα και διαθέτει τεράστια πολιτική, οικονομική και κοινωνική επιρροή. Για αιώνες αγκιστρωμένη στην παλιά Ευρώπη, υπηρέτησε αυτοκρατορίες και αποικιακές δυνάμεις και ταυτόχρονα υπηρετήθηκε απ’ αυτές, κατοχυρώνοντας μια συγκεντροποιημένη κοσμική ισχύ που παραμένει υπολογίσιμη μέχρι τις μέρες μας. Παρά την αργή αλλά σταθερή «διαρροή» μελών τις τελευταίες δεκαετίες (ιδίως στην Ευρώπη αλλά και τη Λατινική Αμερική), η πολύμορφη ισχύς και επιρροή του Βατικανού παραμένει υπέρτερη κάθε άλλης θρησκευτικής πίστης – περιλαμβανομένου του σουνιτικού Ισλάμ, που ίσως να υπερτερεί ελαφρά σε αριθμό πιστών αλλά δεν διαθέτει τη συμπαγή δομή και τη σχεδόν παγκόσμια διασπορά της Καθολικής Εκκλησίας.
Εξαιρέσεις υπήρχαν πάντα (η τελευταία ήταν το ρεύμα της Θεολογίας της Απελευθέρωσης), αλλά ιστορικά η Καθολική Εκκλησία παρέμεινε ένας βαθιά αντιδραστικός παράγοντας στο διεθνές γίγνεσθαι. Συμμετείχε με το αζημίωτο στην επί αιώνες δήωση και υποδούλωση μεγάλου μέρους του πλανήτη από μια χούφτα ευρωπαϊκές δυνάμεις, και μαζί τους εκχριστιάνισε, συνήθως βίαια, τεράστιους πληθυσμούς. Οι τελευταίοι μέχρι πρόσφατα ήταν καθολικοί Β΄ κατηγορίας: το κέντρο βάρους και λήψης αποφάσεων παρέμεινε στην Ευρώπη, παρόλο που μόλις το 20% των καθολικών είναι Ευρωπαίοι. Η πλειοψηφία βρίσκεται αλλού: το 50% στην αμερικανική ήπειρο, το 20% στην Αφρική και το 10% στην Ασία. Η εκλογή, το 2013, του Λατινοαμερικάνου Φραγκίσκου (κατά κόσμον Χόρχε Μπεργκόλιο) στη θέση του παραιτηθέντος Πάπα Βενέδικτου επισημοποίησε μια αλλαγή που υπέβοσκε καιρό πριν. Ο Φραγκίσκος είναι ο πρώτος μη Ευρωπαίος Πάπας, ο πρώτος από το νότιο ημισφαίριο.
Δραστηριοποιούνται εκ νέου οι καρδινάλιοι που πρόπερσι κατηγορούσαν δημόσια τον Φραγκίσκο ως «αιρετικό», ενώ ο Ισπανός ακροδεξιός ηγέτης Σαντιάγο Αμπασκάλ δεν τον αναγνωρίζει ως Πάπα και τον αποκαλεί «πολίτη Μπεργκόλιο»
Μια φιγούρα μεταρρυθμιστή με πολλούς εχθρούς
Επιπλέον, ο Φραγκίσκος είναι ένας Πάπας που, σε σύγκριση με τους υπερσυντηρητικούς προκατόχους του, μοιάζει μεταρρυθμιστής. Φυσικά δεν του λείπουν οι αντιφάσεις, και συχνά λειτουργεί ως ιδεολογικός εκπρόσωπος του παγκοσμιοποιητικού μπλοκ – για την ακρίβεια, της Δυτικής του πτέρυγας. Αυτός ο ρόλος συνυπάρχει όμως με την κοινή και έντεχνα καλλιεργημένη αίσθηση ενός Πάπα πιο ανοιχτόμυαλου από τους προηγούμενους. Έτσι δεν προκαλεί εντύπωση το γεγονός ότι από την εκλογή του κιόλας ξεκίνησαν τα πισώπλατα μαχαιρώματα από τους πιο συντηρητικούς παράγοντες της Καθολικής Εκκλησίας και του «πολιτικού» καθολικισμού.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν μια ολόκληρη ομάδα καρδιναλίων (με προεξάρχοντες τον Βορειοαμερικανό Ρέιμοντ Μπερκ και τον Γερμανό Βάλτερ Μπραντμίλερ) που τον κατηγόρησαν ως «αιρετικό» επειδή πρότεινε να επιτραπεί στους διαζευγμένους να κοινωνούν. Ή το γεγονός ότι ο Σαντιάγο Αμπασκάλ, επικεφαλής του ισπανικού ακροδεξιού κόμματος Vox, δεν αναγνωρίζει τον «κομμουνιστή» Φραγκίσκο ως Πάπα (τον αποκαλεί «πολίτη Μπεργκόλιο»!). Τις τελευταίες μέρες έγινε ευρύτερα γνωστό και το όνομα του καρδινάλιου Γκέοργκ Γκένσβαϊν, που ήταν το δεξί χέρι του εκλιπόντος Βενέδικτου. Ο Γκένσβαϊν «εκμυστηρεύθηκε» δημόσια ότι ο πρώην Πάπας Βενέδικτος είχε πληγωθεί βαθιά από τις μεταρρυθμίσεις του Φραγκίσκου. Μάλιστα αυτήν την εβδομάδα κυκλοφόρησε και αυτοβιογραφικό βιβλίο 336 σελίδων με παρεμφερείς «αποκαλύψεις». Σύμφωνα με τους υποστηρικτές του Φραγκίσκου, όλα αυτά εντάσσονται σε ένα σχέδιο σταδιακής υπονόμευσής του και, τελικά, εξαναγκασμού του σε παραίτηση.
Διαμάχη σε κοινή θέα
Στους πολέμιους του Πάπα περιλαμβάνονται οι νυν καρδινάλιοι Γκέρχαρντ Μίλερ (πρώην επικεφαλής της «Συνόδου για τη Διδασκαλία της Πίστης»), Αθανάσιος Σνάιντερ (αναπληρωτής επίσκοπος Καζακστάν), Γιόζεφ Ζεν (πρώην επίσκοπος Χονγκ Κονγκ), Ρόμπερτ Σάρα (πρώην επικεφαλής της «Συνόδου για τη Θεία Λατρεία και τη Διακονία των Μυστηρίων»), Αντόνιο Μαρία Βαρέλα (πρώην αρχιεπίσκοπος Μαδρίτης), Κάρλο Μαρία Βιγκανό (πρώην παπικός νούντσιος στις ΗΠΑ) κ.ά. Στον «πολιτικό» καθολικισμό, πέραν του Αμπασκάλ, διακηρυγμένοι εχθροί του Φραγκίσκου είναι ο Ματέο Σαλβίνι, ο Ούγγρος πρωθυπουργός Όρμπαν, ο Στιβ Μπάνον κ.ο.κ. Δηλαδή ο «πολυδιαφημισμένος», τελευταία, Γκένσβαϊν δεν αποτελεί εξαιρετική περίπτωση. Όλοι αυτοί συγκροτούν σήμερα ένα ισχυρό μέτωπο με στόχο την απαλλαγή από τον Φραγκίσκο.
Η διαφορά ακόμη και με το πρόσφατο παρελθόν είναι ότι πλέον η διαμάχη ξετυλίγεται σε κοινή θέα, και με οξύτητα ασυνήθιστη για έναν οργανισμό μαθημένο να συγκαλύπτει τα σκάνδαλα, τις ίντριγκες και τις εσωτερικές αντιπαραθέσεις του – ή τουλάχιστον να περιορίζει στο έπακρο τη ζημιά που αυτές προκαλούν στη δημόσια εικόνα του. Φαίνεται όμως ότι τώρα οι αντιθέσεις είναι τόσο εκρηκτικές, και τόσο σημαντικό το διακύβευμα (δηλαδή ο έλεγχος μιας φθίνουσας μεν αλλά ακόμη ισχυρής συνιστώσας του Δυτικού συστήματος), ώστε να διαρρηγνύονται όλα τα ταμπού. Σε κάθε περίπτωση, τα όσα συμβαίνουν σε έναν παγκόσμιο οργανισμό που διατηρεί μεγάλη διεθνή επιρροή δεν είναι υπόθεση αδιάφορη για όσους δεν ανήκουν σ’ αυτόν. Στα μάτια πολλών απλών ανθρώπων –ιδίως στη Λατινική Αμερική και την Αφρική– τυχόν εκδίωξη του «αντιφατικού» Φραγκίσκου από την παπική έδρα, και μάλιστα υπό την πίεση των πιο αντιδραστικών εκκλησιαστικών και πολιτικών κύκλων της Δύσης, θα συμβόλιζε μια σκοτεινή εξέλιξη.
Μ.Α.
«Γεωπολιτικό ζήτημα»
Μια σειρά λατινοαμερικάνικα κινήματα και πολιτικοί ηγέτες σπεύδουν τώρα να εκφράσουν την υποστήριξή τους προς αυτόν που θεωρούν «δικό τους» Πάπα. Γράφει χαρακτηριστικά ο προοδευτικός Βραζιλιάνος θεολόγος Λεονάρντο Μποφ:
«Οι αιτίες για τον διωγμό του Πάπα Φραγκίσκου πρέπει να αναζητηθούν στη γεωπολιτική, σε διαμάχες εξουσίας, στο γεγονός ότι έχει ένα άλλο όραμα για την Εκκλησία… Μέχρι τα μέσα του περασμένου αιώνα, η Καθολική Εκκλησία προερχόταν από τον Πρώτο Κόσμο. Τώρα είναι μια Εκκλησία του Τρίτου και Τέταρτου Κόσμου, η οποία απλά κάποτε ξεκίνησε από τον Πρώτο. Κι εδώ τίθεται ένα γεωπολιτικό ζήτημα: οι Ευρωπαίοι συντηρητικοί, με εξαίρεση αξιοσημείωτες οργανώσεις καθολικής αλληλεγγύης, τρέφουν περιφρόνηση για τον Νότο, και ιδιαίτερα για τη Λατινική Αμερική.
Η Εκκλησία ήταν σύμμαχος της αποικιοκρατίας, συνεργός της γενοκτονίας των ιθαγενών και συμμέτοχος στη δουλεία. Εδώ [στη Λατινική Αμερική] εμφυτεύτηκε μια αποικιακή Εκκλησία, καθρέφτης της ευρωπαϊκής. Όμως, μέσα σε περισσότερα από 500 χρόνια, εδώ σημειώθηκε επίσης η γένεση ενός άλλου τρόπου ύπαρξης της Εκκλησίας – η οποία οργανώνει την κοινωνική της διακονία δίπλα στους καταπιεσμένους που αγωνίζονται για την απελευθέρωσή τους. Αυτή η Εκκλησία έχει τους δικούς της προφήτες, αγίους και μάρτυρες, μεταξύ των οποίων και ο αρχιεπίσκοπος του Σαν Σαλβαδόρ, Όσκαρ Ρομέρο.
Οι πάπες και οι δογματικές αρχές του Βατικανού προσπάθησαν να περιορίσουν ή και να καταδικάσουν έναν τέτοιο τρόπο ύπαρξης της Εκκλησίας. Αυτή η απειλή διάρκεσε πολλά χρόνια, μέχρι που τελικά εμφανίστηκε η μορφή του Πάπα Φραγκίσκου, που είναι γέννημα αυτής της νέας εκκλησιαστικής κουλτούρας, και νομιμοποίησε αυτόν τον τρόπο βίωσης της χριστιανικής πίστης, ιδίως σε καταστάσεις μεγάλης καταπίεσης».
Για τα ευρωπαϊκά δεδομένα, θα μπορούσε να πει κανείς ότι ο Φραγκίσκος είναι ο πρώτος politically correct Πάπας. Από τη σκοπιά όμως του Μποφ και εκατομμυρίων Λατινοαμερικάνων, ο σημερινός Πάπας εκπροσωπεί ένα Βατικανό που για πρώτη φορά δεν συντάσσεται ανοιχτά με τις ολιγαρχίες. Όσο κι αν αυτό δεν μεταφράζεται σε τίποτα συγκεκριμένο, τους αρκεί για να αντιταχθούν στην έξωσή του από το παλιό καθολικό κατεστημένο…
