Διαβάστε τα προηγούμενα: Μέρος Α’ , Μέρος Β΄
Οι πολιτικοί, οι πλούσιοι που ευνοήθηκαν σκανδαλωδώς σε βάρος των εργαζόμενων και τα φερέφωνά τους στα ΜΜΕ φέρουν ακέραια την ευθύνη που η Ελλάδα κατέληξε ΠΡΩΤΗ στη λίστα των οφειλετών, 20 θέσεις πάνω από την Αλβανία και 21 από τη Βόρεια Μακεδονία!, και ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ στο κατά κεφαλήν εισόδημα ανάμεσα σε όλες τις χώρες της Ευρώπης, μαζί με τη Βουλγαρία! Αυτοί που από το 1950 διατείνονταν με αυτάρεσκη ικανοποίηση ότι αν είχαν νικήσει και κυβερνήσει την Ελλάδα οι αριστεροί θα την είχαν καταντήσει Βουλγαρία! Δηλαδή, κατά τη διάρκεια της περιόδου που αυτοί οι ίδιοι έκαιγαν συστηματικά, εννοείται επ’ ωφελεία τους, όλα τα χαρτιά της χώρας κρατώντας την συνεχώς σε επίπεδα χαμηλότερα από τα κράτη της κατηγορίας της και υπονομεύοντας συστηματικά την πρόοδο και την ευημερία του λαού της.
Ό,τι επιτεύχθηκε εδώ στα 75 χρόνια από τη λήξη των πολεμικών συγκρούσεων υστερεί απελπιστικά αυτού που πέτυχαν χώρες μικρές και μικρότερες από την Ελλάδα, όπως η Φινλανδία και η Ιρλανδία, οι οποίες, ξεκινώντας μεταπολεμικά από χαμηλό επίπεδο, κατά βάση αγροτικές με υποτυπώδη βιομηχανία όπως η Ελλάδα, αναπτύχθηκαν με ασυγκρίτως ποιοτικότερο και αποδοτικότερο τρόπο αφήνοντας πίσω σε μεγάλη απόσταση τη χώρα μας χρεοκοπημένη, ταπεινωμένη και υπανάπτυκτη.
Μάλιστα, η Φινλανδία, από τους ηττημένους του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, με το 46% του εργατικού της δυναμικού στον αγροτικό τομέα, μπήκε στο δρόμο της βιομηχανικής ανάπτυξης έχοντας σημαντικό βαθμό εξάρτησης από τη Σοβιετική Ένωση, χωρίς να λάβει βοήθεια από το σχέδιο Μάρσαλ και όντας εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης και ΝΑΤΟ μέχρι το 1995 και το 1923 αντίστοιχα. Και η Ιρλανδία, επίσης αγροτική μεταπολεμικά στο επίπεδο του 40% όπως η Ελλάδα, με στασιμότητα, πολύ υψηλή ανεργία, μεγάλη μετανάστευση του νεανικού της πληθυσμού και brain drain, κουτσουρεμένη μέχρι σήμερα όπως η Κύπρος λόγω της βρετανικής κατοχής του βόρειου τμήματός της, είναι από τις πιο εξελιγμένες χώρες στη σύγχρονη τεχνολογία και πολύ χαμηλά σε χρέος (22η). Και οι δύο αυτές χώρες σήμερα είναι στις υψηλότερες θέσεις όλων των δεικτών προόδου της Ευρώπης σε αντίθεση με την Ελλάδα που σε όλα είναι στον πάτο!
Δεν έχω την απαίτηση να συγκριθούμε με την Ολλανδία που ήταν μεγάλη αποικιοκρατική δύναμη ούτε με την Πολωνία που έχει τετραπλάσιο πληθυσμό ούτε καν με την Τουρκία που με τη νοοτροπία αυτοκρατορίας που έχει κληρονομήσει ξέφυγε από το περιθώριο στο οποίο βρισκόταν μεταπολεμικά και έγινε υπολογίσιμος παράγοντας, με πληθυσμό 85 εκατομμυρίων και επιρροή σε μια περιοχή που ξεκινάει από τη Βόρεια Αφρική και φτάνει στην Άπω Κεντρική Ασία.
Σύντομη άνοιξη
Το σημείο γύρω από το 1990 μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν σημαδούρα για τη νέα εποχή καθώς στο διεθνές επίπεδο κυριάρχησε η συγκλονιστική εξαέρωση της Σοβιετικής Ένωσης και η διάλυση του ανατολικού μπλοκ και στο εσωτερικό επίπεδο επισφραγίστηκε το οριστικό κλείσιμο της μεταπολίτευσης με το τέλος του «καλού» ΠΑΣΟΚ και την κατάληψη της εξουσίας από την οικογένεια Μητσοτάκη. Ουσιαστικά επρόκειτο για ένα πραξικόπημα στο οποίο από διαφορετική οπτική γωνία συμπράξανε με τους ολιγάρχες όλα τα αντιπολιτευόμενα κόμματα, των αριστερών συμπεριλαμβανομένων, για να ανατρέψουν το φάντασμα του Αντρέα Παπαντρέου και να ανέβει στην εξουσία η οικογένεια Μητσοτάκη που πρόθυμα ανέλαβε την ανακατανομή των δυνάμεων και των κονδυλίων. Μία από τις σημαντικότερες διευθετήσεις που έγιναν ήταν να μοιραστούν οι ραδιοτηλεοπτικές συχνότητες στους ολιγάρχες καθορίζοντας ποιος θα ελέγχει εφεξής την ενημέρωση, την επικοινωνία και τον ελεύθερο χρόνο της κοινωνίας. Κι όταν τα βρήκαν, κατάργησαν και τις δίκες!
Παρ’ όλες τις αθετήσεις των προεκλογικών εξαγγελιών, η πρώτη τετραετία του ΠΑΣΟΚ ήταν μια ασυνήθιστη άνοιξη μετά από ένα πάρα πολύ μακρύ χειμώνα σκοτεινής πολιτικής ζωής. Δυστυχώς, μετά την εντυπωσιακή ανθοφορία, πολύ γρήγορα εμφανίστηκαν τα εκφυλιστικά φαινόμενα που δεν εξαφάνισαν όλα τα επιτεύγματα, αλλά τα υπονόμευσαν σοβαρά με αποτέλεσμα η διαφθορά να ανακτήσει το χαμένο της έδαφος, να απαξιωθούν οι συνεταιρισμοί, να εγκαταλειφθούν οι σοσιαλιστικοί προσανατολισμοί και να ανοίξει ο δρόμος στο νεοφιλελευθερισμό.
Χαμένη ευκαιρία
Στα μεγάλα διεθνή συμβάντα, ενώ φαινομενικά η Ελλάδα δεν είχε καμία εμπλοκή, οι επιπτώσεις ήταν μεγάλες και άμεσες.
Ο πόλεμος που εξαπέλυσε σύσσωμο το ΝΑΤΟ κατά της Γιουγκοσλαβίας, αλλάζοντας το χάρτη των Βαλκανίων με την προσθήκη πολλών νέων κρατών, ενίσχυσε τη ρευστότητα των σχέσεων της Ελλάδας με τους γείτονές της και προκάλεσε πολιτικά και εθνικά ζητήματα με μεγάλες επιπτώσεις, όπως το «μακεδονικό» που δίχασε την ελληνική κοινωνία και συνέβαλε στην αποδυνάμωση και έκπτωση από την εξουσία του ΣΥΡΙΖΑ. Όλη η ανεπάρκεια του πολιτικού προσωπικού για τη διαχείριση των διαβαλκανικών σχέσεων με τρόπο επωφελή για την Ελλάδα αλλά και αποδεκτό από τους Έλληνες έγινε εμφανέστατη. Γενικά, μετά από κάποιες αναλαμπές οικονομικής κυρίως υφής που αποδείχτηκαν πρόσκαιρες, οι σχέσεις της χώρας με όλες τις βαλκανικές χώρες έπεσαν στο χαμηλότερο δυνατό επίπεδο αλληλοανοχής.
Η δε αυτοκατάλυση του ανατολικού μπλοκ και ο κατακερματισμός της ασιατικής, κεντροευρωπαϊκής και βαλκανικής του διάστασης, που αφορά συνολικά 28 κράτη (ναι, 28!), όχι μόνο δεν αξιοποιήθηκε εκτεταμένα από τις ελληνικές κυβερνήσεις με συνέπεια να χαθεί μια τεράστια ευκαιρία, αλλά και προκάλεσε στη χώρα πολύ σοβαρά και δισεπίλυτα προβλήματα, όπως της ανεξέλεγκτης μετανάστευσης στην Ελλάδα τόσο των Αλβανών, Πολωνών, Βουλγάρων, Γεωργιανών, Ουκρανών, Μολδαβών κ.ά. όσο και των Ελλήνων, παλιννοστούντων και γηγενών σε όλες αυτές τις χώρες, που ενσκήψανε όλοι μαζί σε μία χώρα εντελώς απροετοίμαστη από κάθε άποψη. Το αποτέλεσμα ήταν και αυτοί να ταλαιπωρηθούν πολύ και πολλοί ντόπιοι Έλληνες να δυσφορήσουν, αρκετοί εκ των οποίων αντί να μεμφθούν το πολιτικό προσωπικό που για άλλη μια φορά έδειξε ότι ήταν ανίκανο να διαχειριστεί κάθε σοβαρό ζήτημα προς όφελος της κοινωνίας, στράφηκαν με απανθρωπιά εναντίον των ξένων και Ελλήνων μεταναστών που όπως φάνηκε στη συνέχεια αποδείχτηκαν πολύ χρήσιμοι για την ελληνική οικονομία.
Διασπορά
Σε εθνικό επίπεδο, η ζημιά ήταν πολλαπλή γιατί δεν μπόρεσε να αξιοποιηθεί η ελληνική Διασπορά που ήταν οργανωμένη σε πάρα πολλές χώρες και μπορούσε να παίξει πολύ σημαντικό ρόλο στη σύσφιγξη των σχέσεων μεταξύ των χωρών μας στον πολιτικό, οικονομικό και πολιτιστικό τομέα καθώς γνώριζε τις διαφορετικές κουλτούρες, μιλούσε όλες τις σχετικές γλώσσες, από αλβανικά, πολωνικά και ρώσικα μέχρι ουζμπέκικα και γεωργιανά, είχε δίκτυο σχέσεων, υψηλό μορφωτικό επίπεδο και ήθελε πάρα πολύ να είναι χρήσιμη στην Ελλάδα. Δυστυχώς, υπέστη κακομεταχείριση και αχρηστεύθηκε σε πολύ μεγάλο βαθμό. Και όσοι ήρθαν εδώ επειδή κανείς δεν είχε και κανείς δεν ενδιαφέρθηκε να καταστρώσει και να αντιπροτείνει σχέδια για να παραμείνουν στα μέρη που γεννήθηκαν και μεγάλωσαν, δεν αξιοποιήθηκαν ούτε στην ιστορική τους πατρίδα και αντιμετωπίστηκαν υποτιμητικά και περιφρονητικά ως ξένοι και αλλότριοι. Έτσι αναγκάστηκαν οι δάσκαλοι να γίνουν μικροπωλητές στις λαϊκές αγορές, οι επιστήμονες οικοδόμοι και οι νοσηλεύτριες παραδουλεύτρες.
Η έλλειψη αξιόλογης βιομηχανικής παραγωγής, η άγνοια και η διαφθορά στο πολιτικό προσωπικό και σε πολλούς νευραλγικούς τομείς του κρατικού μηχανισμού ήταν επίσης αρνητικοί παράγοντες για την καλλιέργεια σχέσεων με αυτά τα 28 κράτη πολλά από τα οποία υπέφεραν από το νεοφιλελευθερισμό που τους επιβλήθηκε βίαια και από τη διαφθορά που εκμεταλλεύτηκε τη χαοτική μετάλλαξη των καθεστώτων και των προσώπων. Στο τέλος η Ελλάδα έμεινε έξω από όλα τα ταμπλό, πιο φτωχή με πολύ μεγαλύτερα χρέη από την εποχή που ξεκινούσαν οι μεγάλες αλλαγές και οι μεγάλες ευκαιρίες για επέκταση, συνεργασία και ανάπτυξη.
Αποστάτες
Στα Βαλκάνια και στις άλλες χώρες, από τις πιο μικρές ως τις πιο μεγάλες, από τη Ρωσία και την Ουκρανία ως τη Σερβία, τη Γεωργία και την Ουγγαρία υπήρχε μεγάλος θαυμασμός για την Ελλάδα και τους Έλληνες που πήγε στράφι, αν δεν μεταβλήθηκε σε αδιαφορία και αντιπάθεια. Όλες αυτές οι χώρες, όλοι οι λαοί, χρειάζονταν βοήθεια, συμβουλές, συνέργειες, ακόμα και καθοδήγηση κι εμείς δεν ανταποκριθήκαμε, ενώ αφέθηκαν και ξεχώρισαν για να μας δυσφημούν κάποια αρπακτικά λαμόγια, από κοινούς νταβατζήδες μέχρι αεριτζήδες επιχειρηματίες, που πήραν πρωτοβουλίες και τα βρήκαν με τις εκεί μαφίες που εκμεταλλεύτηκαν τις καταστάσεις διάλυσης ιδίως των πρώτων χρόνων.
Δικοί μας άνθρωποι, ανιδιοτελείς, για καθαρές σχέσεις, προς όφελος των ιδίων, των πατρίδων τους και της χώρας μας, ήταν και πολλοί μορφωμένοι νέοι Ρώσοι, Ουκρανοί, Πολωνοί, Βούλγαροι, Σέρβοι κ.λπ. που είχαν μεγάλη αγάπη για την Ελλάδα, τους Έλληνες και τον πολιτισμό μας, αρχαίο και σύγχρονο. Για παράδειγμα, χειροπιαστό και όχι αόριστο και υποθετικό, πάνω από 700 νέοι, από τις καλύτερες οικογένειες, φοιτούσαν στα τμήματα ελληνικών σπουδών των πανεπιστημίων της Ουκρανίας και εκατοντάδες άλλοι στις υπόλοιπες χώρες! Τι έγιναν όλοι αυτοί; Ποιος από το ελληνικό κράτος ασχολήθηκε μαζί τους σοβαρά, συστηματικά και σε βάθος χρόνου;
Όταν το 2002 στήσαμε το ελληνικό περίπτερο στη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου της Κωνσταντινούπολης, τη χρονιά που την επισκέφθηκε και μίλησε ο Νόαμ Τσόμσκι, έρχονταν με λαχτάρα οι Τούρκοι φοιτητές που σπούδαζαν ελληνική γλώσσα και λογοτεχνία στα πανεπιστήμια της Πόλης για να ξεφυλλίσουν με τις ώρες τα βιβλία μας.
Κανένας δεν ενδιαφέρθηκε στρατηγικά για τον Ελληνισμό και τους φίλους της Ελλάδας κι όσα έγιναν στη δεκαετία του 1990 από τη Γενική Γραμματεία Απόδημου Ελληνισμού και το παγκόσμιο Συμβούλιο Απόδημου Ελληνισμού, εγκαταλείφθηκαν πάνω που απέδιδαν καρπούς και μαράζωσαν, ξέφτισαν κι έσβησαν όχι από ανωτέρα βία ή από έλλειψη ενδιαφερομένων και περιεχομένου, αλλά από την αποστασία των αρχών, των κυβερνήσεων, των πολιτικών, της Βουλής ολόκληρης!
Φράχτης Ελλάς
Οι εκθεμελιωτικές καταστροφές στο Ιράκ, το Αφγανιστάν, τη Λιβύη, τη Συρία, το Σουδάν, τη Σομαλία και την Υεμένη που προκλήθηκαν με τις επιδρομές των ΗΠΑ και των συμμάχων τους, ασφαλώς και δεν είχαν καμία σχέση με την επίθεση με αεροπλάνα στους Δίδυμους Πύργους της Νέας Υόρκης και στο Πεντάγωνο που πραγματοποιήθηκε, κατ’ επιβεβαίωση των Αμερικάνων, από Σαουδάραβες! Και το μπάχαλο που δημιουργήθηκε σε όλη τη Μέση Ανατολή και την Αφρική ενίσχυσε ένα από τα εντονότερα μεταναστευτικά-προσφυγικά ρεύματα προς την Ευρώπη από πάρα πολλούς ανθρώπους που η ζωή τους είχε γίνει πια ανυπόφορη. Οι ιθύνοντες των μητροπόλεων αντιλαμβανόμενοι ότι οι κοινωνίες τους ήταν πάρα πολύ αντίθετες σ’ αυτές τις εισαγωγές πληθυσμών, εφάρμοσαν την πιο ανώδυνη γι’ αυτούς πολιτική επιβάλλοντας σαν σημείο φραγής εισόδου την Ελλάδα, πολύ μακριά από τα σύνορά τους, για τους προερχόμενους κυρίως από την Ανατολική Μεσόγειο. Έτσι, εδώ και πολλά χρόνια, η Ελλάδα παρέχει κι αυτή την επώδυνη και απάνθρωπη υπηρεσία στη μητροπολιτική Ευρώπη κατακρατώντας εδώ τα ρεύματα των ανθρώπων που δεν θέλουν να μείνουν στην Ελλάδα!
Ο εξαναγκασμός, λοιπόν, από τους Δυτικούς προς εμάς κι από εμάς προς τους μετανάστες σε συνδυασμό με την παντελή έλλειψη μεταναστατευτικής πολιτικής, γιατί μεταναστευτική πολιτική δεν είναι να διατηρείς στρατόπεδα συγκέντρωσης ούτε να πνίγεις τους ανθρώπους στη θάλασσα, διαιωνίζει άλλο ένα πρόβλημα το οποίο επίσης διασπάει την κοινωνία και ενισχύει το ρατσισμό και τη φασιστικοποίηση, φαινόμενα τα οποία δηλητηριάζουν τις συνειδήσεις και αποπροσανατολίζουν την κοινωνία από την επικέντρωση στη συνοχή και την πρόοδο.
Σε όλα τα καίρια ζητήματα από τη διαχείριση των οποίων εξαρτάται η καλή ή η κακή πορεία του τόπου, κυριαρχεί η έλλειψη οποιουδήποτε σχεδίου για τη χώρα, η απόλυτη υποταγή στις «οδηγίες» της Δύσης στην οποία ανήκομεν και ο μονόπλευρος πλουτισμός των ημετέρων στα συμφέροντα των οποίων υποτάσσεται κάθε εσωτερική «επένδυση».
Μπρος γκρεμός…
Τσοχατζόπουλο ή Σημίτη; Ανάμεσα σ’ αυτούς τους δύο είχαν να διαλέξουν οι σύνεδροι του ΠΑΣΟΚ το 1996 για την αρχηγία του κόμματος. Δηλαδή, μπρος γκρεμός και πίσω ρέμα! Ο ένας ήταν βουτηγμένος ως τα νύχια στις μίζες και ο άλλος μιλούσε για εκσυγχρονισμό με πρότυπο τους Ευρωπαίους που είχαν ήδη αφήσει την καλή εποχή της πρώτης μεταπολεμικής τριακονταετίας και έμπαιναν όλο και πιο βαθιά στο ναρκοπέδιο του νεοφιλελευθερισμού. Επί Σημίτη, οι «κλαδικές» που στην πρώτη δεκαετία του ΠΑΣΟΚ είχαν τα πρωτεία στα βολέματα, είχαν υπερκεραστεί από τις «ομάδες παρά τω…», δηλαδή από άτομα που συνδέονταν προσωπικά με κάποιον από τους πρωτοκλασάτους υπουργούς και βουλευτές που είχαν ανοίξει ο καθένας το δικό του «μαγαζί».
Μοιραίος ο Σημίτης κυρίως όχι γιατί ευθύνεται για την τεράστια σπατάλη των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004, αλλά γιατί έριξε όλο τον ελληνικό λαό στα άγρια θηρία που έστησαν το 1999-2000 την πελώρια φάμπρικα του Χρηματιστηρίου! Παραλείποντας και αφαιρώντας κάθε δικλείδα έγκαιρης προειδοποίησης των πολιτών για τους κινδύνους εμπλοκής και ανεχόμενος κάθε κομπίνα, κάθε παγίδα, κάθε παραπληροφόρηση, κάθε φούσκα, κάθε σικέ «άνοδο», ενθάρρυνε ρητά τα θύματα να πέσουν στο στόμα της ληστοσυμμορίας επενδυτών, χρηματιστών, πολιτικών και δημοσιογράφων!
Υπό την άμεση ευθύνη και εποπτεία του Σημίτη, ήταν η μεγαλύτερη μέχρι τότε υφαρπαγή, το μεγαλύτερο, ταχύτερο και μαζικότερο πλιάτσικο των περιουσιακών στοιχείων του ελληνικού λαού που έχει υπάρξει στην ελληνική ιστορία.
Ορισμένοι λένε «ας πρόσεχαν» οι πολίτες. Ασφαλώς και πρέπει να προσέχουν, αλλά για τα θέματα που δεν μπορεί να γνωρίζει ο κάθε πολίτης οι κοινωνίες έχουν τους εντεταλμένους, τους επιστήμονες, τους υδραυλικούς, τους γιατρούς, τους δημοσιογράφους, τους πολιτικούς… Έτσι είναι δομημένος ο σύγχρονος πολιτισμός. Γι’ αυτό υπάρχουν και οι κυβερνήσεις, για να εποπτεύουν, επί παντός, για λογαριασμό και προς το συμφέρον και την προστασία των πολιτών. Δεν υποδύεται ο καθένας τον αστυνόμο, ούτε τον δικαστή.
Τα παιχνίδια
Με αυτό σαν βασική αρχή και παραδοχή, μια από τις πιο σπουδαίες υποχρεώσεις των κυβερνήσεων και των πολιτικών εν γένει είναι η μέριμνα και τα μέτρα για την προστασία των πολιτών από όλες τις κακοτοπιές του συστήματος. Όχι μόνο από τις λακκούβες στους δρόμους και τις πλημμύρες ή τις βίαιες επιθέσεις και τις επιδημίες, τις κακές εφαρμογές των νόμων και τις αυθαιρεσίες των κρατικών οργάνων, αλλά και από την ασυδοσία των τραπεζών και των πολυεθνικών εταιριών, τη μαύρη αγορά, το λαθρεμπόριο, την τοκογλυφία, τη νοθεία, το σωματεμπόριο και πάρα πολλά άλλα εγκλήματα που στρέφονται κατά του κοινωνικού συνόλου. Σ’ αυτή την υποχρέωση ανήκει και η προστασία των πολιτών από τις απατηλές «πυραμίδες», τον παράνομο και τον νομιμοφανή τζόγο, όπως και από τα στημένα παιχνίδια είτε πρόκειται για το ποδόσφαιρο είτε για το Χρηματιστήριο. Όταν, μάλιστα, τα «παιχνίδια» απειλούν σοβαρά τα κοινωνικά δικαιώματα, την υγεία, την πατρίδα, την ειρήνη, τη δημοκρατία, την περιουσία και άλλα ζητήματα που άπτονται των όρων ζωής των ανθρώπων, η υποχρέωση του πολιτικού προσωπικού είναι αυξημένη στο έπακρο και κατά περίπτωση αποκλειστική.
Πώς, λοιπόν, οι ιθύνοντες, όχι μόνο άφησαν τους πολίτες ανυπεράσπιστους απέναντι σε μία τεραστίων διαστάσεων απάτη σε βάρος του συνόλου της κοινωνίας, ορισμένοι επωφελήθηκαν και οι ίδιοι με εσωτερική πληροφόρηση, ενώ ο πρωθυπουργός και οι υπουργοί της κυβέρνησης αντί να ενημερώσουν την κοινωνία για τους κινδύνους που ενέχει το «παιχνίδι» και να πάρουν αυστηρά μέτρα για να αποτρέψουν την εξαπάτηση των πολιτών, τους παρότρυναν να συμμετάσχουν ενεργά και ανυποψίαστα με αποτέλεσμα να καταγραφούν ανυπολόγιστες απώλειες και να καταστραφούν σπίτια και επιχειρήσεις σε μαζική κλίμακα.
Η κοινωνία δεν χρειάζεται τους πολιτικούς μόνο για την εύρυθμη λειτουργία των σχολείων και των μέσων συγκοινωνίας, τους χρειάζεται για κάθε τι που μεθοδεύεται από κέντρα εξουσίας, πολιτικά και οικονομικά, δημόσια και ιδιωτικά, νόμιμα, νομιμοφανή και παράνομα, και την απειλεί. Αν οι πολιτικοί δεν μπορούν να την προστατεύσουν από μια πελωρίων διαστάσεων απάτη με εργαλείο το Χρηματιστήριο, το οποίο μάλιστα τελεί υπό την εποπτεία του κράτους, τότε δεν είναι μόνο άχρηστοι, είναι και υπόλογοι και, σε μια ευνομούμενη πολιτεία, και ποινικά κολάσιμοι.
Δυστυχώς, σε όλη την ιστορία του ελληνικού κράτους, η πολιτική εξουσία κατά κανόνα αντιμετώπιζε το λαό ως μέσο για το δικό της όφελος και των πατρόνων της.
