του Γιάννη Σχίζα
Οι θρησκείες, και ιδιαίτερα οι μονοθεϊστικές, υποστηρίζουν ότι έχουν «σωτηριολογικό» περιεχόμενο και ότι προσβλέπουν στην ευτυχία όλης της ανθρωπότητας. Με βάση αυτή τη «στρατηγική στόχευση» θα έπρεπε να αισθάνονται οίκτο για τους άπιστους και αμαρτωλούς, που θα υποστούν για τα πεπραγμένα τους κυρώσεις ως τη συντέλεια των αιώνων… Οι κατασκευαστές των «βλάσφημων» δανέζικων σκίτσων θα έπρεπε να θεωρούνται αξιολύπητοι από τους Μουσουλμάνους, ενώ για τους Έλληνες Ορθόδοξους ο ζωγράφος Τhierry de Gortier, γνωστός από τον «σκανδαλισμό» του κοινού της έκθεσης Outlook το 2003, θα έπρεπε να λογίζεται ως ένας δυστυχής που οριστικά αποκλείσθηκε από τη Βασιλεία των Ουρανών.
Όμως στην πράξη οι θρησκείες αντιμετωπίζουν συνήθως τους «άλλους» όχι με την συμπόνια του «φωτισμένου» αλλά με την οργή και το μίσος του απειλούμενου. Οι πιστοί βλέπουν τους μη πιστούς ως ενοχλητικούς αντιρρησίες της θαυματοποιίας και των βεβαιοτήτων τους, οι οποίες χρειάζονται μεγάλες δόσεις σιγής για να επιβιώσουν. Στο επίπεδο των θεσμικών οργάνων των εκκλησιών, οι μη πιστοί αντιμετωπίζονται συχνά ως «διαφυγών τζίρος» ή ως πιθανοί υπήκοοι, που αντιστέκονται στην πολιτογράφησή τους. Η επαφή αυτών των δύο στάσεων ζωής –αφενός της ανασφάλειας των πιστών και αφετέρου της ηγεμονικής στόχευσης των ανώτερων εκκλησιαστικών παραγόντων– καταλήγει συχνά σε ένα εκρηκτικό μείγμα που προσβάλλει το αλλόδοξο πνεύμα ή τον φυσικό υπαρξιακό λόγο…
Η θρησκευτική βία εναντίον των «απίστων» είναι παλιά υπόθεση που συνδέεται οργανικά με την αμφισβήτηση της επιστημονικής και καλλιτεχνικής ελευθερίας. Και μάλιστα διαδραματίζεται σε όλα τα γεωγραφικά πλάτη, καταρρίπτοντας τις ελεύθερες πτήσεις του πνεύματος.
Αμερική, Ευρώπη, Ελλάδα
Στην Αμερική η αμφισβήτηση της θεωρίας του Δαρβίνου και η απαίτηση «συνδιδασκαλίας» μιας παντελώς ατεκμηρίωτης θεώρησης «Δημιουργητισμού», αποτελεί ένα μέτρο της υπονόμευσης του ορθού λόγου. Στην Ευρώπη το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου έχει πάρει αποφάσεις δήμευσης έργων τέχνης, για την προστασία των χρηστών ηθών. Όσον αφορά την Ελλάδα, παρά τον «προοδευτικό άνεμο» από τη δεκαετία του 1980, δεν έλειψαν οι αμφισβητήσεις της ελευθερίας της τέχνης με εξωδικαστικές ή δικαστικές ενέργειες. Φερειπείν το 1981 η απόφαση της κατάσχεσης του βιβλίου του Μαρκήσιου ντε Σαντ «120 ημέρες στα Σόδομα» έκανε 48 εκδότες βιβλίων να αναγγείλουν κοινή έκδοση του Ντε Σαντ για λόγους αλληλεγγύης προς τον θιγόμενο συνάδελφό τους, πράγμα που ματαίωσε την κατάσχεση, ενώ το 2005, ύστερα από μεγάλη κινητοποίηση, κατάσχεση, πρωτόδικη καταδίκη 6 μηνών και ταλαιπωρία, απαλλάχθηκε από το Εφετείο Αθηνών ο Αυστριακός σκιτσογράφος Γκέρχαρντ Χάντερερ, που είχε κάνει τη «Ζωή του Ιησού» σε σκίτσα… Mια ομάδα θρησκευομένων αξίωσε το κατέβασμα της παράστασης του Γιάννη Καλαβριανού «Εγώ είμαι το Θείο βρέφος» – παρά το γεγονός ότι ουδείς υποχρέωνε τους θρησκευόμενους να παρακολουθήσουν το έργο. Ο Μίμης Ανδρουλάκης θεωρήθηκε το 2000 ότι πρόσβαλε τα θεία με το έργο του «Μν» παρουσιάζοντας μια άλλη εκδοχή για τη ζωή του Ιησού Χριστού, ενώ το 2006, μία ακόμη κινηματογραφική ταινία θα απασχολήσει τη δικαιοσύνη: Είναι η ταινία «Κώδικας Ντα Βίντσι», το σενάριο της οποίας ήταν βασισμένο στο ομώνυμο βιβλίο του Άγγλου συγγραφέα Dan Brown, στην οποία ο Ιησούς Χριστός παρουσιάζεται με ανθρώπινες αδυναμίες, παντρεύεται τη Μαρία Μαγδαληνή και αποκτά μαζί της παιδί. Το περιεχόμενο της ταινίας είχε ως αποτέλεσμα –χωρίς επιτυχία– να κατατεθούν σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη αιτήσεις ασφαλιστικών μέτρων κατά της εταιρείας.
Το φθινόπωρο του 2012 η τέχνη βρέθηκε ξανά στο στόχαστρο – το κακό αυτή τη φορά ήταν το θεατρικό έργο «Corpus Christi» του Τέρενς Μακ Νάλλυ σε σκηνοθεσία Λαέρτη Βασιλείου (θέατρο «Χυτήριο»). Πιστοί κατέθεσαν τρεις φορές αίτηση ασφαλιστικών μέτρων ισχυριζόμενοι ότι η παράσταση προσβάλλει το θρησκευτικό τους συναίσθημα και γι’ αυτόν τον λόγο δεν έπρεπε να παρουσιαστεί στο κοινό, στο οποίο ο Χριστός και κάποιοι Απόστολοι εμφανίζονταν ως ομοφυλόφιλοι.
Για τα βιβλία πάντως με «αντιθρησκευτικό» περιεχόμενο, ο Σταύρος Τσακυράκης θα δώσει μια εύστοχη απάντηση: «Αν ήθελε κάποιος να αποφύγει την προσβολή της προσωπικότητάς του, ας πρόσεχε, ας μη διάβαζε το βιβλίο.»
Η θρησκευτική βία εναντίον των «απίστων» είναι παλιά υπόθεση που συνδέεται οργανικά με την αμφισβήτηση της επιστημονικής και καλλιτεχνικής ελευθερίας. Και μάλιστα διαδραματίζεται σε όλα τα γεωγραφικά πλάτη, καταρρίπτοντας τις ελεύθερες πτήσεις του πνεύματος
Ασκήσεις μίσους
Ο χριστιανικός ή μουσουλμανικός «Χομεϊνισμός» επιδίδεται συχνά σε ασκήσεις μίσους. Η επικήρυξη των Δανών γελοιογράφων από Μουσουλμάνους με «τρελά λεφτά» είναι μια τέτοια πράξη, δηλαδή λυσσώδους και φασιστοειδούς μίσους! Να τι καταμαρτυρούσε για το κοράνι η συγγραφέας Κάτια Αντωνοπούλου, στο βιβλίο της «Χίλιες και μία νύχτες στο Πακιστάν», που γράφτηκε στα μέσα της δεκαετίας του ’90: «Απειλητικότερο βιβλίο, εκτός από τα συναφή χριστιανικά, δεν έχω διαβάσει. Μοιάζει περισσότερο με κατάλογο επικηρυγμένων μ’ ανατριχιαστικές απειλές και προφητείες για το τι θα καταμαρτυρήσουν οι άπιστοι από τους πιστούς, που μάλλον προτιμώ να ξεχνώ όταν κυκλοφορώ σε μουσουλμανικά κράτη, άσε που οι κατάρες και οι αναθεματισμοί σε γλώσσα εγκληματικού ρεπορτάζ του κίτρινου τύπου ηχούν περισσότερο γκανγκστερικοί παρά θεϊκοί…»
Η αντίληψη ότι κάποιος μπορεί να θεωρήσει ως θιγόμενο το θρησκευτικό του συναίσθημα, έστω και εάν η «προσβολή» με ένα καλλιτεχνικό έργο συντελείται μακριά από τη «ζώνη» της προσωπικής του λατρείας, καταλήγει σε μια απαγορευτική και μισαλλόδοξη στάση σε όλα τα γεωγραφικά μήκη και πλάτη, θίγοντας ταυτόχρονα το δικαίωμα των «άλλων» πολιτών –που δεν αισθάνονται υβριζόμενοι– στο να προσεγγίσουν ένα καλλιτεχνικό έργο. Η υποχώρηση απέναντι στο απαγορευτικό πνεύμα οδηγεί στον καρκινώδη πολλαπλασιασμό και στη «μετάστασή» του σε άλλες σφαίρες της δημόσιας και ιδιωτικής ζωής. Οδηγεί σε γενικότερες πρακτικές εναντίον της ελευθερίας του λόγου –στις οποίες πρέπει να συμπεριλάβουμε και τις αγωγές εξωφρενικών αποζημιώσεων εναντίον δημοσιογράφων, των οποίων η αποδοχή ισοδυναμεί με αναβίωση της «αρχαϊκής» ποινής της δήμευσης της περιουσίας– δηλαδή με ένα απίστευτο πισωγύρισμα του Δημοκρατικού Νομικού Πολιτισμού! Παράδειγμα τέτοιας προσφυγής είχαμε πρόσφατα, με το αίτημα αποζημίωσης ποσού 225.000 ευρώ από τον δημοσιογράφο Τάσο Σαραντή, γιατί καταφέρθηκε στην πρακτική των εταιρειών που στοχεύουν στην εγκατάσταση ανεμογεννητριών…
Στις σημερινές συνθήκες η ζεύξη του Ισλαμικού πνεύματος και του αντιιμπεριαλιστικού αγώνα σε περιοχές της Ασίας, δημιουργεί προβλήματα στους ανθρώπους που επιθυμούν να είναι αλληλέγγυοι με την αντικατοχική πάλη των λαών. Το πρόβλημα περιπλέκεται μέσα σε συνθήκες κυκλοφορίας του ιδεολογήματος της «σύγκρουσης των πολιτισμών», που επιδιώκει να αμβλύνει τις εντυπώσεις από τις ιμπεριαλιστικές και ρατσιστικές πρακτικές. Προφανώς η κατάδειξη των πραγματικών κινήτρων που βρίσκονται πίσω από τις ληστρικές δράσεις των Δυτικών, είναι ένα μεγάλο πολιτικό έργο. Οι σύγχρονοι «σταυροφόροι» διείσδυσαν στην Ασία για να διδάξουν τη σύγχρονη δημοκρατία (!), τόσο όσο οι Γάλλοι αποικιοκράτες πήγαν στην Ινδοκίνα για να διδάξουν την αρχιτεκτονική του μπαρόκ.
Το θέμα είναι ότι υπάρχει όντως μια σύγκρουση, που είναι σύγκρουση τρόπων ζωής και είναι κάθε άλλο παρά αμελητέα. Ο ανδροκρατικός χαρακτήρας των μουσουλμανικών κοινωνιών, η αυταρχική οικογένεια και η πατριαρχική εκπαίδευση της νέας γενιάς, η καταδυνάστευση του ερωτισμού και του κριτικού λόγου, η συμπεριφορά επιβολής απέναντι στις γυναίκες, η υποχρεωτικότητα των γάμων σε νεαρή έως νεαρότατη ηλικία, δημιουργούν ασύμβατες καταστάσεις σε διεθνή κλίμακα, πολύ δε περισσότερο στην εσωτερική κλίμακα των εθνών υποδοχής μεταναστών, όπου οι «διαφορετικότητες» έρχονται σε άμεση επαφή. Η Δύση ακόμη μπορεί να κάνει πράγματα που είναι αδιανόητα για την «Ανατολή» – όπως λόγου χάρη να δίνει βραβεία σε ταινίες που αναδεικνύουν την ομοφυλόφιλη επιθυμία…
