Το κείμενο που ακολουθεί βασίζεται στην παρέμβαση της Ελένης Πορτάλιου ,καθηγήτριας ΕΜΠ , στην εκδήλωση με θέμα Καθεστώς Δανεισμού και Πολιτικός Αγώνας για να μην σβήσει η χώρα
Η εκδήλωση που διοργάνωσε ο Δρόμος της Αριστεράς, πραγματοποιήθηκε στις 09/11/2015 στην ΑΣΟΕΕ .
Εδώ μπορείτε να βρείτε και τις άλλες ομιλίες της εκδήλωσης.
Ακολουθεί βίντεο στο τέλος του άρθρου.
Επιλέγω, με αναφορά σε δύο εξαιρετικά σημαντικά, επίκαιρα θέματα: το προσφυγικό και τους μνημονιακούς καταναγκασμούς στην προστασία της κοινωνικής ασφάλισης και της πρώτης κατοικίας, να θέσω το θέμα των δικαιωμάτων στο σημερινό καθεστώς περιορισμένης κυριαρχίας της χώρας μας.
Βιώνουμε σήμερα με δραματικό τρόπο δύο σύγχρονα και φαινομενικά αντιφατικά χαρακτηριστικά του έθνους-κράτους ως εξουσιαστικού και πάντως αμφιλεγόμενου ιστορικά φορέα των δικαιωμάτων του πολίτη.
Σημείο 1: Μετανάστες χωρίς χαρτιά και απάτριδες πρόσφυγες χωρίς δικαιώματα
Σήμερα, όπως και στο παρελθόν, στην Ελλάδα και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες εκατομμύρια άνθρωποι – μετανάστες χωρίς χαρτιά – βρίσκονται σ’ ένα ιδιότυπο καθεστώς του «μη ανήκειν», δηλαδή αποκλεισμού από την υπηκοότητα ή την ιθαγένεια και αποστέρησης δικαιωμάτων που απορρέουν εξ αυτής. Παρά ταύτα υπόκεινται σε καθεστώς ελέγχου από την κρατική εξουσία με τις πιο βίαιες μορφές: εγκλεισμός σε στρατόπεδα και φυλακές, απέλαση.
Πρόσφατα, με τη γενίκευση των πολεμικών συγκρούσεων στη Μέση Ανατολή και το Αφγανιστάν, εκατομμύρια πρόσφυγες πολέμου συνωστίζονται στα σύνορα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στο εξαιρετικό βιβλίο της Αμερικανίδας Τζούντιθ Μπάτλερ και της Ινδής Γκαγιάτρι Σπίβακ – μεταφράστηκε στα ελληνικά και εκδόθηκε τον Οκτώβριο από τις εκδόσεις «Τόπος» – οι δύο σύγχρονες φιλόσοφοι προσεγγίζουν το καθεστώς των «απάτριδων προσφύγων», δηλαδή μετακινούμενων πληθυσμών οι οποίοι εκτοπίζονται από ένα κράτος με τη βία του πολέμου και δεν έχουν που να πάνε, ακόμα και όταν φτάνουν κάπου, έστω και σε σταθμό διέλευσης. Διότι μπορεί να υπάρχουν διεθνικές συνθήκες από τον ΟΗΕ που αφορούν στους πρόσφυγες, η πραγματικότητα όμως είναι ότι τόσο υπερεθνικές εξουσίες όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση όσο και εθνικές όπως τα έθνη – κράτη ασκούν εξουσία επάνω τους. Επιβάλλουν δηλαδή στους απάτριδες πρόσφυγες καταναγκασμούς και διώξεις, όπως απαγόρευση μετακίνησης, εγκλεισμός σε στρατόπεδα και no man’ s land.
Το έθνος – κράτος ως κρατικός σχηματισμός εμπεριέχει εξαρχής στα δομικά χαρακτηριστικά του αποκλεισμούς εθνικών ή κοινωνικών μειονοτήτων. Εγείρεται, λοιπόν, ιστορικά το ερώτημα: ποιος/ποια έχει πρόσβαση στα δικαιώματα; Εγείρεται, επίσης, το εξαιρετικά επίκαιρο σήμερα αίτημα: δικαίωμα στα δικαιώματα. Η υπηκοότητα – ιδιότητα του πολίτη – αποτελεί μέχρι τώρα προϋπόθεση παροχής άνισα κατανεμημένων δικαιωμάτων από το έθνος – κράτος. Όμως, το ίδιο έθνος – κράτος, ενώ δεν αναγνωρίζει δικαιώματα σε άλλους εκτός των πολιτών του, επιβάλλει καταναγκασμούς σε απάτριδες πληθυσμούς που έχουν απολέσει βίαια, εν τοις πράγμασι, την προηγούμενη υπηκοότητά τους και έχουν στερηθεί το δικαίωμα του «ανήκειν».
Σημείο 2: Η παρακμή του έθνους – κράτους στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης – Η Ελληνική περίπτωση
Το έθνος – κράτος διατρέχεται ιστορικά, όπως ήδη είπαμε, από ενδογενείς εσωτερικές αντιφάσεις-ανισότητες και άτυπη επέκταση των εξουσιών του σε μη υπηκόους. Ταυτόχρονα, όμως, διανύει σήμερα περίοδο παρακμής ως αποτέλεσμα εσωτερικών αναδιαρθρώσεων και εξωτερικών διασυνδέσεων/καταναγκασμών που προκύπτουν από τις ανάγκες εξυπηρέτησης των συμφερόντων του παγκόσμιου κεφαλαίου.
Όπως γράφει η Γκαγιάτρι Σπίβακ, η πορεία προς την παγκοσμιοποίηση είναι εγγενές χαρακτηριστικό του κεφαλαίου και «εξ αιτίας αυτής της ενόρμησης, τα σύνορα ανάμεσα σε εύθραυστες κρατικές οικονομίες και το διεθνές κεφάλαιο καταλύονται. Και γι’ αυτό το κράτος χάνει την αναδιανεμητική του εξουσία, οι προτεραιότητες γίνονται παγκόσμιες αντί να σχετίζονται με το κράτος. Βρισκόμαστε τώρα υπό το διαχειριστικό κράτος του μοντέλου της ελεύθερης αγοράς».
Τόσο στα κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσο και στα αναπτυσσόμενα κράτη του παγκόσμιου Νότου η δημόσια σφαίρα συρρικνώνεται από τη παγκόσμια οικονομική σφαίρα. Έτσι, δεν υπάρχει στέρεη έννοια της ιθαγένειας για τους ανθρώπους. Αυτά «τα παγκόσμια διαχειριστικά κράτη της ελεύθερης αγοράς», όπως λέει η Σπίβακ, «είναι κράτη δίχως κράτος μέσα στο ίδιο τους το κράτος, αν θεωρήσουμε το κράτος αφηρημένη δομή. Είναι αυτή η δομή της αναδιανομής του κοινωνικού κράτους και της συνταγματικότητας που διαβρώνεται μέσα στο ίδιο το κράτος».
Η χώρα μας, υποκείμενη ήδη στους καταναγκασμούς της παγκοσμιοποίησης του κεφαλαίου όπως ορίζονται από την ΟΝΕ και τη Συνθήκη του Μάαστριχτ, τελεί από την υπογραφή του πρώτου μνημονίου και μετά σε καθεστώς οιονεί προτεκτοράτου. Αυτό σημαίνει περιορισμένη κυριαρχία στο επίπεδο του έθνους – κράτους η οποία εκφράζεται με την απώλεια της συνταγματικής αυτονομίας και την επιβολή περιορισμών στην άσκηση της δημοκρατίας. Το Ελληνικό έθνος-κράτος δεν ασκεί τα εθνικά κυριαρχικά του δικαιώματα ελεύθερα αλλά υπό την αίρεση της συμμόρφωσης των αποφάσεων που λαμβάνει προς τις άτεγκτες υποδείξεις των ευρωπαϊκών και διεθνών «θεσμών»: ΕΚΤ, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Eurogroup, ΔΝΤ.
Το Ελληνικό έθνος-κράτος, όπως ήδη ανέφερα στο σημείο 1, ασκεί επίσης μη σύννομη εξουσία στους μετανάστες χωρίς χαρτιά και σήμερα στους απάτριδες πρόσφυγες. Συμμετέχει δηλαδή – στο πλαίσιο των καταναγκασμών που επιβάλλει πέραν της θεσμικής νομιμότητας η Ευρωπαϊκή Ένωση – στην κατασκευή ανθρώπων χωρίς δικαιώματα. Ταυτόχρονα, μέσα από τις μνημονιακές δεσμεύσεις, οι οποίες επιβάλλονται απαρέγκλιτα, αποδέχεται τη συρρίκνωση των δικαιωμάτων του πληθυσμού που διαθέτει στη χώρα μας υπηκοότητα. Για παράδειγμα, το δικαίωμα στην κατοικία υπόκειται στους περιορισμούς των δανειστών, το δικαίωμα στην κοινωνική ασφάλιση συρρικνώνεται δραματικά, και όλ’ αυτά προωθούνται με νόμους που επιβάλλουν οι δανειστές και θεσμοθετεί η ελληνική κυβέρνηση και η ελληνική Βουλή. Αν τα ανθρώπινα και κοινωνικά δικαιώματα προσκρούουν στις χώρες της Ευρώπης και διεθνώς στους νόμους της απρόσκοπτης κίνησης του παγκόσμιου κεφαλαίου, στη χώρα μας τελούν, επιπλέον, υπό την αίρεση των δανειστών και ασκούνται μόνο με τη σύμφωνη γνώμη τους.
Τόσο τα δικαιώματα των απάτριδων προσφύγων όσο και τα δικαιώματα αυτών που διαθέτουν την ιδιότητα του πολίτη της ελληνικής επικράτειας ελέγχονται και περιορίζονται από υπερεθνικές εξουσίες, εν προκειμένω από τους παραπολιτικούς θεσμούς της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ευρωζώνης – παραπολιτικούς με την έννοια ότι δεν διαθέτουν λαϊκή νομιμοποίηση.
Ο πολιτικός αγώνας για την πρόσβαση όλων στα βασικά ανθρώπινα και κοινωνικά δικαιώματα προϋποθέτει, πριν απ’ όλα, ρήξη με το καθεστώς των μνημονίων και του δανεισμού. Οι μνημονιακές κυβερνήσεις εγκλημάτησαν και εγκληματούν ακριβώς γιατί αποδέχονται τα μνημόνια ως παρακαμπτήρια οδό διεξόδου από την κρίση. Είναι πολιτικό ψεύδος τα λεγόμενα περί παράλληλων προγραμμάτων και ισοδύναμων μέτρων, αφού θεμελιώδη δικαιώματα: το δικαίωμα στη ζωή και την αξιοπρεπή διαβίωση τελούν υπό μερική αναστολή καθώς οι σχετικές επιταγές του συντάγματος υπόκεινται στον έλεγχο των δανειστών. Η κυριαρχία της χώρας τίθεται υπό αίρεση και με τη διαδικασία εκποίησης των περιουσιακών στοιχείων του κράτους από το παλιό και νέο ΤΑΙΠΕΔ, αλλά αυτό είναι θέμα ήδη αρκετά γνωστό και δεν θ’ αναφερθώ.
Σημασία έχει, όσον αφορά την παρέμβαση αυτή, να γίνει κατανοητό ότι, εάν το τρίτο μνημόνιο εφαρμοστεί, σύντομα θα βρεθούμε, βρισκόμαστε ήδη, σε ένα άλλο ριζικά διαφορετικό κοινωνικό τοπίο από αυτό που γνωρίζαμε πριν την εφαρμογή των μνημονίων. Σε ένα τοπίο που η απώλεια της κυριαρχίας της χώρας, της αναστολής των συνταγματικών επιταγών, γενικά της δημοκρατίας, θα έχει επιτρέψει τη μαζική απώλεια δικαιωμάτων, υποβιβάζοντας επί της ουσίας μεγάλες κατηγορίες του πληθυσμού στην κατάσταση του ανθρώπου που δεν έχει καν δικαίωμα στα δικαιώματα. Αυτή ακριβώς η απώλεια που βιώνουν εκ προοιμίου οι απάτριδες πρόσφυγες σήμερα στη χώρα μας αποτελεί, ως κοινή πολιτική μοίρα, τη βάση της μεταξύ μας αλληλεγγύης και κοινότητας. Η αλληλεγγύη που εκδηλώνεται έμπρακτα από τον ελληνικό λαό φωτίζει το σκοτεινό παρόν και υποδεικνύει τη δυνατότητα ενός καλύτερου κόσμου για τον οποίο μπορούμε ν’ αγωνιστούμε.
Καθηγήτρια ΕΜΠ, με συμμετοχή στα κοινωνικά κινήματα και την Αριστερά, στις τελευταίες εκλογές συμμετείχε στο ψηφοδέλτιο Επικρατείας της ΛΑΕ
