Του Κώστα Βενιζέλου*
Ενεργειακά και Κυπριακό θα προκαλέσουν τους επόμενους μήνες «εκρήξεις» εξελίξεων. Αναμένονται κινήσεις στο πεδίο των ενεργειακών ερευνών, διπλωματική, ενδεχομένως και στρατιωτική κινητικότητα και παρασκηνιακές μεθοδεύσεις για κλείσιμο του Κυπριακού. Στη μεγάλη εικόνα εντάσσονται και οι εξελίξεις στην ευρύτερη περιοχή (Συρία, Παλαιστίνη).
Η πρώτη κίνηση, ημερολογιακά, είναι η συμφωνία της Κυπριακής Δημοκρατίας με την Αίγυπτο για πώληση φυσικού αερίου. Σε τεχνοκρατικό επίπεδο η συμφωνία έχει ολοκληρωθεί και αναμένεται πως θα τύχει τελευταίων παρατηρήσεων πριν τεθεί ενώπιον των κυβερνήσεων για να υπογραφεί. Με βάση τα σημερινά δεδομένα η υπογραφή της συμφωνίας τοποθετείται χρονικά στο τέλος Ιουνίου ή εντός του Ιουλίου. Η συμφωνία μεταξύ των δυο χωρών πέρασε και από το μικροσκόπιο της Κομισιόν, η οποία έστειλε στην Λευκωσία τις παρατηρήσεις της. Παρατηρήσεις που γίνονται αποδεκτές από την Κυπριακή Δημοκρατία. Αναμένονται και οι παρατηρήσεις της Αιγύπτου.
Η πώληση φυσικού αερίου από την Κύπρο στην Αίγυπτο δημιουργεί νέα δεδομένα ως προς τους ευρύτερους ενεργειακούς σχεδιασμούς. Η μεταφορά θα γίνεται με αγωγό.
Την ίδια ώρα, η κατασκευή του αγωγού EastMed συντηρείται στο προσκήνιο. Πρόκειται για ένα δύσκολο και περίπλοκο έργο, το οποίο εκτός των άλλων θα έχει υψηλό κόστος. Με την τριμερή Ελλάδος, Κύπρου, Ισραήλ, που πραγματοποιήθηκε αρχές Μαΐου στην Λευκωσία, ξεκαθάρισαν προθέσεις, οι εμπλεκόμενοι διατηρούν την προοπτική αυτή στην ατζέντα. Γι’ αυτό και έχει ανατεθεί στους γενικούς γραμματείς των αρμόδιων υπουργείων να διαμορφώσουν ένα πλαίσιο, που θα αφορά περισσότερο το νομικό πλαίσιο. Η επιλογή αυτή αντιμετωπίζει προβλήματα, τα οποία δεν μπορούν να αγνοηθούν. Το πρώτο είναι η απόσταση. Η συνολική απόσταση σε ευθεία μεταξύ Ισραήλ-Κύπρου-Κρήτης-Ιταλίας είναι πάνω από 1.520 χιλιόμετρα, αλλά αυτή η απόσταση θα είναι πολύ μεγαλύτερη σε περίπτωση κατασκευής του αγωγού λόγω του ανάγλυφου του βυθού. Περαιτέρω, πρόβλημα θεωρείται και το γεγονός ότι υπάρχουν αλλαγές βάθους στον θαλάσσιο βυθό. Πέρα από όλα αυτά, είναι και το θέμα της ασφάλειας του αγωγού και, λόγω του μεγάλου μήκους, το κόστος και γι’ αυτό το ζήτημα θα είναι ψηλό.
Σημειώνεται πως η επιλογή αυτή συζητήθηκε σε τετραμερή σύνοδο Υπουργών Ενέργειας στο Ισραήλ (4 Απριλίου 2017) παρουσία του Ευρωπαίου Επιτρόπου Κλιματικής Δράσης και Ενέργειας (ακολούθησε μάλιστα κοινή δήλωση για τον αγωγό). Επίσης, έγιναν βήματα προς τα εμπρός με στόχο την υλοποίηση του έργου στη νέα τετραμερή των Υπουργών Ενέργειας, που φιλοξενήθηκε στην Κύπρο (5 Δεκεμβρίου 2017) ενώπιον της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Υπογράφηκε Μνημόνιο Συναντίληψης για τον αγωγό.
Στις αρχές Νοεμβρίου αναμένεται πως η ExxonMobil θα «τρυπήσει» στο οικόπεδο 10 της κυπριακής ΑΟΖ. Οι Αμερικανοί υπολογίζουν πως υπάρχουν μεγάλες ποσότητες αερίου στον βυθό της κυπριακής θάλασσας και συγκεκριμένα στο τεμάχιο που δραστηριοποιούνται. Η εταιρεία ευνοεί τη βιομηχανία υγροποίησης φυσικού αερίου (LNG), με την κατασκευή εργοστασίου στην Κύπρο. Οι Αμερικανοί με τους Καταριανούς θέλουν να συμβάλουν προς αυτή την κατεύθυνση. Η επιλογή αυτή ευνοεί την Κυπριακή Δημοκρατία, που έχει ενώπιόν της περισσότερα σενάρια αξιοποίησης του αερίου.
Αρκούντως σημαντική είναι και η αναβάθμιση της παρουσίας της Γαλλίας στην περιοχή. Οι Γάλλοι θέλουν να εμπλακούν σε περισσότερα τεμάχια κι αυτό θα γίνει και μέσα από συνεργασία με την ιταλική ΕΝΙ, η οποία φάνηκε πως δεν είναι σε θέση να διαχειριστεί μόνη της την αξιοποίηση του αερίου, λόγω κυρίως των αντιδράσεων της Τουρκίας. Η παρουσία της Γαλλίας συνδέεται με την στρατηγική επιλογή της χώρας αυτής να αναβαθμίσει την παρουσία της στην περιοχή. Έχει, όμως, να κάνει και με τον ρόλο που θέλει να διαδραματίσει στην μετά Brexit εποχή στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Αυτός ο σχεδιασμός εξυπηρετεί την Λευκωσία σημαντικά και πρέπει να αξιοποιηθεί.
Στην Λευκωσία, η οποία κάνει στρατηγικά ανοίγματα στο πεδίο της ενέργειας, επιμένουν (κυβέρνηση, ΔΗΣΥ, ΑΚΕΛ), σε όρους της δεκαετίας του ’70, στη Διζωνική Δικοινοτική Ομοσπονδία, σε μια διευθέτηση που θα ομηροποιεί τη χώρα στην Τουρκία. Αυτό δείχνει πως όλες οι κινήσεις γίνονται χωρίς σχέδιο και όραμα, καθώς στο βασικό θέμα, που είναι η εθνική επιβίωση, οι ηγεσίες παραμένουν αιχμάλωτες στις υποχωρήσεις τους έναντι της τουρκικής επεκτατικότητας
Η αντίδραση της Άγκυρας
Η Τουρκία προαναγγέλλει αντίδραση. Η παρεμπόδιση του γεωτρύπανου της ΕΝΙ, τον Ιανουάριο, να προχωρήσει σε έρευνες στο τεμάχιο 3, συνιστά αναβάθμιση των απειλών και εν πολλοίς άσκηση βίας. Γιατί η παρεμπόδιση διά της ισχύος, βία συνιστά. Κι αυτό θα είχε και πρακτική διάσταση εάν οι Ιταλοί επέμεναν και προχωρούσαν. Η Τουρκία επιχειρεί, με κάθε τρόπο, να αμφισβητήσει κυριαρχικά δικαιώματα της Κύπρου και να αποτρέψει τους σχεδιασμούς της Λευκωσίας. Έχει αγοράσει πλατφόρμα, την Deepsea Metroll II, η οποία ανήκε στη νορβηγική ODFJELL και πωλήθηκε σε κορεάτικη εταιρεία. Πρόσφατα το γεωτρύπανο άλλαξε ονομασία. Μετονομάστηκε σε «Μεγάλο Πορθητή» και έχει αλλάξει, επίσης, η σημαία και τοποθετήθηκε η τουρκική. Αυτό δείχνει ότι φθάνει η στιγμή για να σταλεί το γεωτρύπανο στην περιοχή. Στόχος της Άγκυρας, όπως προκύπτει από τοποθετήσεις Τούρκων αξιωματούχων, είναι η διενέργεια γεωτρήσεων εντός της κυπριακής ΑΟΖ. Μια τέτοια κίνηση σαφώς και θα προκαλέσει προβλήματα και περιπλοκές. Αυτή η εξέλιξη εάν δεν εμποδίζει ή επηρεάζει τις άλλες εταιρείες, δεν θα υπάρξουν αντιδράσεις από τους υπόλοιπους παίκτες. Θα επηρεάζει, πάντως, την Κυπριακή Δημοκρατία, καθώς οι γεωτρήσεις θα είναι εντός της ΑΟΖ της. Είναι γι’ αυτό που η Λευκωσία πρέπει να διασφαλίσει τα συμφέροντά της. Εάν η Τουρκία αποτρέψει αξιοποίηση του αερίου, η Κύπρος θα είναι χώρα περιορισμένης κυριαρχίας. Θα είναι μη-κράτος.
Σε μικρότερο βεληνεκές, αυτό έγινε με τους S-300. Στην Άγκυρα αντιλαμβάνονται πως εάν οι ενεργειακοί σχεδιασμοί στην Ανατολική Μεσόγειο συνεχιστούν και υλοποιηθούν, η Τουρκία θα χάσει στρατηγικά πλεονεκτήματα. Θα ανατραπούν επιδιώξεις και θα επηρεασθούν οι ισορροπίες στην περιοχή. Για το καθεστώς Ερντογάν το θέμα αυτό θεωρείται κρίσιμης σημασίας, γι’ αυτό και παρουσιάζεται αποφασισμένο να μην επιτρέψει αξιοποίηση του φυσικού αερίου που βρίσκεται στην κυπριακή ΑΟΖ. Εκτός και εάν στην πορεία υπάρξει τουρκική εμπλοκή, είτε απευθείας είτε διά των Τουρκοκυπρίων. Για τους τρίτους που εμπλέκονται στα ενεργειακά της περιοχής, το καλύτερο σενάριο είναι να μην έχουν την Τουρκία απέναντί τους (ούτε βέβαια και συνέταιρό τους). Γι’ αυτό και είναι σαφές πως κάποιοι εξ’ αυτών θα προσπαθήσουν να ενθαρρύνουν τις πλευρές για να τα «βρουν» στο Κυπριακό. Θεωρούν πως με αυτό τον τρόπο θα απαλλαγούν από τον πονοκέφαλο της Τουρκίας. Αυτό, βέβαια, δεν θα ισχύσει, καθώς οι Τούρκοι θέλουν πάντα περισσότερα και σίγουρα μερίδιο ή και έλεγχο.
Ενέργεια και Κυπριακό
Είναι προφανές πως η Τουρκία επιχειρεί να αποτρέψει την αξιοποίηση του αερίου, εκτός και εάν θα είναι μέρος αυτής της διαδικασίας. Οι εταιρείες νοιάζονται μόνο να προχωρήσουν. Παράπλευρη απώλεια σε όλα αυτά, το Κυπριακό, καθώς φαίνεται πως θα προσπαθήσουν να το «κλείσουν», μετά τις τουρκικές εκλογές, μάλλον στο περιθώριο της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, τον Σεπτέμβριο, στη Νέα Υόρκη. Στόχος, μια στρατηγική συμφωνία στη βάση του πολυδιαφημιζόμενου πλαισίου Γκουτέρες, το οποίο προτείνει ένα μη λειτουργικό κράτος, με την Τουρκία παρούσα. Στην Λευκωσία, η οποία κάνει στρατηγικά ανοίγματα στο πεδίο της ενέργειας, επιμένουν (κυβέρνηση, ΔΗΣΥ, ΑΚΕΛ), σε όρους της δεκαετίας του ’70, στη Διζωνική Δικοινοτική Ομοσπονδία, σε μια διευθέτηση που θα ομηροποιεί τη χώρα στην Τουρκία. Αυτό δείχνει πως όλες οι κινήσεις γίνονται χωρίς σχέδιο και όραμα, καθώς στο βασικό θέμα, που είναι η εθνική επιβίωση, οι ηγεσίες παραμένουν αιχμάλωτες στις υποχωρήσεις τους έναντι της τουρκικής επεκτατικότητας.
* Ο Κώστας Βενιζέλος είναι Κύπριος δημοσιογράφος
