Για το ντοκιμαντέρ του Κωνσταντίνου Γεωργούση The Cleaners.
Της Ιφιγένειας Καλαντζή*
«Είσαι Έλληνας ρε;…», ρωτάει τον Αλβανό συμμαθητή του ένα δεκάχρονο αγόρι, που κρατάει στοργικά ένα γατάκι. Πρόκειται για πραγματική σκηνή, απ’ το ντοκιμαντέρ The Cleaners, του Κωνσταντίνου Γεωργούση, που παρουσιάζει -σε μόλις 37 λεπτά- ένα στοχασμό κοινωνικών και ανθρωπολογικών προεκτάσεων, για τον αναδυόμενο νεοναζισμό. Το όμορφο αγόρι είναι γιος ενός απ’ τους Χρυσαυγίτες πρωταγωνιστές, με μητέρα Ρωσίδα!
Ο Γεωργούσης έστησε κάμερα στην περιβόητη περιοχή του Αγ. Παντελεήμονα και της Πλ. Αττικής, λίγο πριν από τις βουλευτικές εκλογές του 2012, και πέτυχε διάνα. Καθημερινά στιγμιότυπα των «αγανακτισμένων» κατοίκων και οπαδών της Χρυσής Αυγής, γέννημα-θρέμμα της γενικότερης κοινωνικής παρακμής, συνθέτουν την εικόνα αυτών, που με την ψήφο τους έδωσαν κοινοβουλευτική υπόσταση, σε ένα ναζιστικό μόρφωμα. Συζητήσεις στο καφενείο, μοίρασμα ψηφοδελτίων στη λαϊκή αγορά -σε στιγμές μεγάλης δόξας- αλλά και προεκλογική επίσκεψη στη Διεύθυνση Καθαριότητας του Δήμου, όπου εκτυλίσσεται μια από τις πιο ιλαροτραγικές σκηνές, σχετικά με την κατ’ αυτούς αρχαιοελληνική προέλευση του ναζιστικού χαιρετισμού.
Ο σκηνοθέτης μεταφέρει μια ακραία λεκτική βία, μέσω της καταγραφής των διαλόγων απλών πολιτών, ένδειξη του χαμηλού μορφωτικού επίπεδου τους, σε αντίθεση με ένα δημοσιογραφικού τύπου ρεπορτάζ, που εστιάζει στα τάγματα εφόδου και στις αιματοβαμμένες εικόνες που τεκμηριώνουν τη βίαιη πρακτική τέτοιων οργανώσεων, που -όπως οι ίδιοι διατυμπανίζουν- σπέρνουν φόβο για να αποκτήσουν σεβασμό.
Με σπουδές στην οπτική ανθρωπολογία, ο σκηνοθέτης στρέφει την κάμερά του σ’ ένα λούμπεν περιβάλλον, αποκαλύπτοντας πώς η ανεργία, η αμορφωσιά και η εξαθλίωση διαμορφώνουν στα κατώτερα λαϊκά στρώματα μια φασιστική συνείδηση, γεμάτη μισαλλοδοξία, με γερές δόσεις παραλογισμού, στα όρια της γελοιότητας.
Η παρουσία της κάμερας κεντρίζει τον συμπλεγματικό ψυχισμό τους, ώστε να αποκαλύπτουν με περισσό κομπασμό, ένα νεοναζιστικό λόγο, εν τη γενέσει του, με εθνοσοσιαλιστικά χαρακτηριστικά. Διάλογοι γεμάτοι ρατσιστικούς και σεξιστικούς χαρακτηρισμούς που σοκάρουν, με σαρκαστικές φράσεις που στάζουν μίσος, επαναφέρουν ακραίες απόψεις, για μια τελική λύση εξόντωσης, όπως στη Γερμανία του ’30.
Παράλληλα, σε δεύτερο πλάνο, ξεπροβάλλει αυτή η παρακμασμένη λαϊκή γειτονιά του κέντρου της Αθήνας, με τις γερασμένες πολυκατοικίες και τους πολλούς μετανάστες. Πλάνα στα σύμβολα και στα συνθήματα στους τοίχους συνδιαλέγονται με εικόνες εξαθλιωμένων με καρότσια, που ψάχνουν στα σκουπίδια. Χαρακτηριστικές είναι και οι λήψεις από ψηλά, στον περίβολο της εκκλησίας, όπου πάνω στο δάπεδο με τα ξενοφοβικά συνθήματα, παίζουν μπάλα μικρά παιδιά, ενώ σοκάρει και η κλειδωμένη παιδική χαρά, που απαγορεύει την είσοδο σε παιδιά αλλοδαπών.
Όπως υποδηλώνει και ο τίτλος, έννοιες μιας φυλετικής εκκαθάρισης, στον πυρήνα των προεκλογικών συνθημάτων της Χρυσής Αυγής, παραλληλίζονται με βραδινά πλάνα συγκομιδής σκουπιδιών, καθιστώντας αμφίσημη την επιγραφή «καθαρή συμμαχία» πάνω στα απορριμματοφόρα, ενώ το κοντινό πλάνο στον αναπτήρα, με τα γνωστά τους σύμβολα, σχολιάζει τον οπαδικό χαρακτήρα της συσπείρωσης αυτών των κοινωνικών ομάδων, γύρω από ένα ιδεολογικό μύθευμα, που παραμερίζει κάθε πολιτική σκέψη. Εξαιρετική είναι και η επιλογή να ανοίγει και να κλείνει το ντοκιμαντέρ με την εικόνα της Ακρόπολης, που ξεπροβάλλει με το πρωινό φως, ανάμεσα σ’ ένα δάσος από κεραίες στις ταράτσες, ενώ στο τέλος, μετά τις πολεμόχαρες παράτες για το εκλογικό αποτέλεσμα και τις γνωστές δηλώσεις του αρχηγού τους, κλείνει με ένα αντίστροφο συνεχόμενο νυχτερινό τράβελινγκ, σηματοδοτώντας τη μαυρίλα στην οποία βυθίζεται ολόκληρη η χώρα.
Μετά τη βράβευσή του στο εξωτερικό, το ντοκιμαντέρ πρωτοπαρουσιάστηκε συμπτωματικά στη χώρα μας, λίγες μέρες μετά τη δολοφονία του Παύλου Φύσσα και τη σύλληψη βουλευτών της Χρυσής Αυγής, και ενώ είχε προηγηθεί η σχεδόν άμεση αποφυλάκιση μερικών από αυτούς. Στο ευρύ κοινό βγαίνει τη στιγμή της αποκάλυψης νέων στοιχείων, που θέτουν σε αμφισβήτηση τη νομιμότητα της συμμετοχής της εγκληματικής αυτής οργάνωσης στο Κοινοβούλιο.
Προσεκτικός ο σκηνοθέτης, μετά τις τρομαχτικά επίκαιρες διαστάσεις που πήρε τελικά το ντοκιμαντέρ του, τονίζει πως επικεντρώνεται στο ανθρώπινο στοιχείο και όχι στην «πιασάρικη» βία, γιατί αυτοί οι άνθρωποι, οι οπαδοί, δεν είναι τέρατα, κυκλοφορούν ανάμεσά μας και γι’ αυτό ακριβώς θα πρέπει να τους αντιμετωπίσουμε.
* Η Ιφιγένεια Καλαντζή
είναι κριτικός κινηματογράφου
