Το τελευταίο διάστημα είναι εμφανές ότι συσσωρεύονται όροι που γεννούν ισχυρά και δύσκολα διλήμματα για την πορεία της χώρας. Οι εξωτερικές εξελίξεις –η αλλαγή ρότας που δείχνει ότι προκρίνει η νέα προεδρία Μπάιντεν και η συνεπαγόμενη όξυνση της πόλωσης και των κραδασμών σε διεθνές επίπεδο– έρχονται να συνδυαστούν και να αλληλοσυμπλεχτούν με μία πιο ορατή εσωτερική πολιτική αστάθεια και με μία διευρυνόμενη αίσθηση ότι η υπάρχουσα εσωτερική πολιτική αρχιτεκτονική, το πολιτικό σύστημα όπως είναι σήμερα, δεν «τραβάει». Δεν μπορεί να τα βγάλει πέρα με τη διεύρυνση των πολύπλευρων προβλημάτων που αντιμετωπίζει η χώρα.
Η χώρα μας μέσα σε ένα διεθνές σκηνικό που εγκυμονεί μεγάλες ανακατατάξεις
Οι επιθετικές κινήσεις της νέας αμερικανικής ηγεσίας δεν στοχεύουν μόνο τη Ρωσία και την Κίνα. Επιχειρούν να ξαναπάρουν τον έλεγχο και επί του δυτικού στρατοπέδου συνολικά. Επί της Ευρώπης και των ευρωατλαντικών σχέσεων στα δυτικά, επί της Ιαπωνίας, της Αυστραλίας και μιας σειράς χωρών στον Ινδικό και Ειρηνικό ωκεανό, στα ανατολικά. Αυτό έχει πολλαπλές συνέπειες: Πολλαπλασιάζει τα εσωτερικά ρήγματα σε ευρωπαϊκό ακόμα και σε ενδογερμανικό επίπεδο. Είναι απόλυτα ενδεικτική η ρωσική στρατηγικού χαρακτήρα επίσημη δήλωση (Λαβρόφ) ότι στο εξής οι επαφές της Ρωσίας θα γίνονται με την κάθε ευρωπαϊκή χώρα χωριστά, παρακάμπτοντας την Ε.Ε. Συνδέονται και αναζωπυρώνονται ταυτόχρονα πολλαπλά θέατρα αντιπαράθεσης με τη Ρωσία και την Κίνα κατά μήκος μιας τεράστιας ζώνης. Άρα οι κινήσεις της κάθε πλευράς σε ένα σημείο συνυπολογίζουν, περισσότερο από ποτέ πριν, τους συσχετισμούς σε πλανητική κλίμακα. Και ακόμα, σε σύνδεση με τα προηγούμενα, πολώνεται και ωθείται σε στοίχιση μια σειρά υπολογίσιμων περιφερειακών δυνάμεων. Ιράν, Ινδία, Πακιστάν είναι μόνο μερικές από τις πιο χτυπητές περιπτώσεις. Η Τουρκία κινείται «αυτονομούμενη» μέσα σε αυτό το σκηνικό αποτελώντας μία ανοιχτή, εκκρεμούσα παρτίδα με ξεχωριστές επιδιώξεις για την κάθε εμπλεκόμενη πλευρά.
Σχεδιασμοί ΗΠΑ και Γερμανίας με προτεραιότητα την Τουρκία
Η γερμανική πλευρά δείχνει να προωθεί σταθερά και επίμονα την οικοδόμηση «εταιρικής σχέσης» με την Τουρκία και στα πλαίσια αυτής της αρχιτεκτονικής τη συμπίεση και τη δορυφοροποίηση Ελλάδας και Κύπρου. Δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι αυτός ο σχεδιασμός είναι ένα από τα λίγα θέματα που προωθούνται στον χώρο της Ε.Ε. αυτή την περίοδο (μέσα σε μία κατά τα άλλα αρκετά παραλυτική και με φυγόκεντρες τάσεις συνθήκη). Η στρατηγική πίεση των ΗΠΑ επί της Γερμανίας/Ευρώπης δείχνει να λειτουργεί επιταχυντικά ως προς την προώθηση της ευρωτουρκικής σχέσης.
Οι αμερικανικές επιδιώξεις από την άλλη είναι πιο δυσανάγνωστες. Όμως η ενίσχυση-ανάκτηση επιρροής επί της Τουρκίας παραμένει σταθερή προτεραιότητα κι ας μπορεί να τροφοδοτήσει πολύ διαφορετικά ενδεχόμενα. Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να υποτιμάται πάντως ότι το μοίρασμα του Αιγαίου στο μέσο (στον 25ο μεσημβρινό) υπό αμερικανονατοϊκή επικυριαρχία παραμένει σταθερό δομικό στοιχείο στους αμερικανικούς σχεδιασμούς. Οι δύο παραπάνω σχεδιασμοί –ΗΠΑ και Γερμανίας– φαίνεται για την ώρα να συγκατοικούν σε ό,τι μας αφορά χωρίς εμφανείς μεταξύ τους τριβές και εντάσεις. Τα μοτίβα θυμίζουν κάπως τη συμπληρωματικότητα ρόλων ανάμεσα στις ΗΠΑ (ΔΝΤ) και τη Γερμανία (ΕΕ) στη διάρκεια της «μνημονιακής» περιόδου.
Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο, το ελληνικό πολιτικό σύστημα δείχνει ότι κινείται σε δύο επίπεδα: διαθέτει μια γερή στρώση –οριζόντια και στους δύο πολιτικούς πόλους– πλήρως παρακολουθητική των γερμανικών επιδιώξεων (περιβάλλον επιρροής Σημίτη, ΕΛΙΑΜΕΠ, Ντ. Μπακογιάννη, αλλά και ποικίλες φυλές μέσα στο χώρο της «ανανεωτικής-ευρωπαϊστικής αριστεράς»). Εκ παραλλήλου κινείται παθητικά πίσω από τις επιδιώξεις των ΗΠΑ, εναποθέτοντας ασυζητητί τα πάντα σε όσα επιτρέπει ο ρόλος «χώρας πρώτης γραμμής – περικύκλωσης της Ρωσίας». Μία πλήρης «επιβίβαση στο αεροπλανοφόρο Αϊζενχάουερ» σε πλήρες κενό οποιασδήποτε αντιπολίτευσης.
Η κατάσταση φθοράς του πολιτικού συστήματος γεννά ζυμώσεις
Το τελευταίο διάστημα γίνεται ευρύτερα ορατό ότι αυξάνεται η φθορά του πολιτικού συστήματος στη συνείδηση πλατιών κοινωνικών στρωμάτων.
Κυβερνητική φθορά από τα πεπραγμένα και τις αρνητικές προοπτικές σε κρίσιμους τομείς αλλά και ταυτόχρονα πλήρης αναξιοπιστία του αντιπολιτευόμενου συριζικού κυρίως πόλου.
Δεν παρουσιάζεται πάντως για την ώρα σαφής ισχυρή γραμμή που να οδηγεί τις εξελίξεις. Αξίζει να διακρίνουμε μερικές διαφορετικές ροπές.
Σε όλους τους χώρους, ΝΔ., ΣΥΡΙΖΑ και ΚΙΝΑΛ προκύπτουν με ένταση ομαδοποιήσεις και αλλεπάλληλα επεισόδια συγκρούσεων και ποικίλων εσωκομματικών ζυμώσεων. Μέσα σε ένα κλίμα παρατεταμένης προεκλογικής περιόδου, οι κινήσεις γίνονται και εσωκομματικά και οριζόντια ανάμεσα σε κομματικούς χώρους με τη λογική των συγκοινωνούντων δοχείων. Η απλή αναλογική ανοίγει διαύλους και ορέξεις για αναδιάταξη των δυνάμεων που απαρτίζουν τον κάθε πόλο. Στην Ν.Δ. (Σαμαρικοί, Καραμανλικοί), και στην κεντροαριστερά όλα τα «ΠΑΣΟΚ» και οι λοιπές προοδευτικές δυνάμεις που τροφοδοτούν εξελίξεις στον ΣΥΡΙΖΑ, το ΚΙΝΑΛ φτάνοντας μέχρι την κεντροδεξιά. Ακόμα και το ΜέΡΑ25 δείχνει να κάνει μανούβρες τροφοδοτώντας αντιθέσεις και πιθανώς φλερτάροντας με κάποιες πλευρές του συριζικού χώρου.
Αυξάνεται τελευταία η φθορά του πολιτικού συστήματος στη συνείδηση πλατιών κοινωνικών στρωμάτων. Κυβερνητική φθορά από τα πεπραγμένα και τις αρνητικές προοπτικές σε κρίσιμους τομείς αλλά και ταυτόχρονα πλήρης αναξιοπιστία του αντιπολιτευόμενου συριζικού κυρίως πόλου
Την ίδια στιγμή «οι εκλογές» δεν είναι μονόδρομος. Ο ξένος παράγοντας και ισχυρά εγχώρια κέντρα σταθερά «υποδεικνύουν» άμεσα διαθέσιμες ευρείες κοινοβουλευτικές πλειοψηφίες «εφόσον χρειαστεί» Οι αντιπολιτευτικοί τόνοι είναι εντυπωσιακά χαμηλωμένοι σε μια σειρά θεμάτων. Προτάσεις συναινετικής διαχείρισης επιμέρους ζητημάτων έχουν πέσει στο τραπέζι. Ανάμεσα σε άλλες: «53» και οι προ κάποιων μηνών διαρροές για στήριξη Μητσοτάκη στα εθνικά, με κάποια ανταλλάγματα. Προγενέστερη ατυχήσασα πρόταση Τσίπρα για κοινό υπουργό Υγείας αλλά και πρόσφατες σχετικές ζυμώσεις του Ε. Βενιζέλου με διάφορους παράγοντες. Και ακόμα τα όσα υπονοεί η πρόταση για «μορατόριουμ» του Τσίπρα. Η πανδημία εδώ φαίνεται να γίνεται καταλύτης-ευκαιρία.
Μια άλλη προτεραιότητα που κινεί τα πράγματα είναι η αγωνία και των δύο πόλων (Ν.Δ. και ΣΥΡΙΖΑ) να αποδείξουν την ικανότητά τους αναχαίτισης της τυχόν ανάδυσης ενός πλατιών αντισυστημικών διαθέσεων (οι νεο-αγανακτισμένοι τους στοιχειώνουν). Και οι δύο πλευρές συνεργούν (με τον δικό της τρόπο η καθεμία) για τη στερέωση κοινωνικών περιχαρακώσεων και διαχωρισμών. Ιδιαίτερα ανάμεσα στις κινηματικές αντιδράσεις τμημάτων της νεολαίας και σε ευρύτερα κοινωνικά στρώματα που πιέζονται ασφυκτικά. Γίνεται φανερό ότι τα μονοθεματικά κινηματικά διαβήματα της γνωστής λογικής στενής ανάδειξης δικαιωματικών ζητημάτων, ανεξάρτητα από προθέσεις, είναι εντελώς ακατάλληλα για να αντιμετωπιστούν οι σχεδιασμοί αυτοί.
Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο ξεμυτίζουν πολιτικοί σχηματισμοί που ποντάρουν στην κάλυψη του πανθομολογούμενου πλέον πολιτικού κενού. Δεδομένης και της πολιτικής στάσης που επικρατεί στους χώρους της Αριστεράς –εθνομηδενισμός και αποξένωση από τα λαϊκά κοινωνικά στρώματα– τα εγχειρήματα αυτά («κόμμα Τράγκα» και «Πρώτα η Ελλάδα» με αναφορές στην ελληνοαμερικανική ομογένεια!) τοποθετούμενα στα δεξιά αλλά με το χαρμάνι τους να κινείται πολυσυλλεκτικά και με όρους υπέρβασης του φθαρμένου πολιτικού συστήματος και του ενδοτισμού του, δεν αποκλείεται να αποκτήσουν υπολογίσιμη εμβέλεια. Ένα τέτοιο ενδεχόμενο θα λειτουργούσε πιθανότατα σαν ντόμινο για τις εξελίξεις σε όλο το πολιτικό φάσμα. Εγείρονται ερωτήματα που βέβαια μόνο συνοπτικά θα θέσουμε σε αυτό το σημείωμα: Ποιά κέντρα ισχύος και επιρροής επενδύουν σε αυτά τα εγχειρήματα; Και με τι σχεδιασμούς; Ανάσχεσης μιας πορείας που εγκυμονεί εθνική κρίση ή εκ των υστέρων διαχείρισης των αποτελεσμάτων της; Πόσο θα «τσιμπήσουν» διάφορες εκδοχές δημοκρατικού προοδευτικού πατριωτισμού; Διαρρέει πάντως ότι υπάρχουν και άλλα ευήκοα ώτα πλην του ΕΠΑΜ-Καζάκη που ήδη πλησίασε τον Τράγκα. Όλα αυτά έχουν τη σημασία τους. Το κύριο πάντως είναι ότι η κατάσταση βοά ότι απαιτείται πολιτική που αντιμετωπίζει τις αναπόσπαστα δεμένες εθνικές και κοινωνικές διαστάσεις των πιεστικών προβλημάτων που αντιμετωπίζουν ο λαός και η χώρα. Και ήδη η αντιμετώπιση της καπηλείας αυτής της απαίτησης από «επίδοξους σωτήρες» κάθε κοπής και σκοπιμότητας, δείχνει πόσο αναγκαία είναι η διαφοροποίηση στη βάση του πιο πλατιού εκδημοκρατισμού και της υποστήριξης της χειραφετημένης συμμετοχής της κοινωνίας.
