Ένας συγγραφέας που σε εκπλήσσει με κάθε καινούργιο βιβλίο του. Ο Δημήτρης Στεφανάκης δεν επαναλαμβάνεται ποτέ! Πρόσφατα το μυθιστόρημά του Μέρες Αλεξάνδρειας τιμήθηκε με το Γαλλικό Bραβείο Μεσογειακής Λογοτεχνίας 2011 σε εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στο Μέγαρο Marigny στο Παρίσι τον Ιούνιο. Να πω ότι όταν είχε κυκλοφορήσει το βιβλίο το 2007, το είχα ανοίξει με δυσπιστία: Πώς μπορεί κανείς να αναμετρηθεί με την Αλεξάνδρεια του Ντάρελ, του Τσίρκα και του Καβάφη;
Όταν τέλειωσα το βιβλίο ένιωσα πως, πραγματικά, έζησα το κλίμα της πόλης με σεβασμό στην ιστορική πραγματικότητα… Παρακολουθούμε την πορεία μιας οικογένειας Ελλήνων καπνοβιομηχάνων στις αρχές του 20ού αιώνα, μέσα από μια συναρπαστική αφήγηση.
Με αφορμή αυτή τη σημαντική βράβευση είχαμε μια συζήτηση με το συγγραφέα.
Τι σημαίνει για σας να πάρετε ένα βραβείο με το οποίο έχουν τιμηθεί συγγραφείς όπως οι Άμος Οζ, Ορχάν Παμούκ, Ουμπέρτο Έκο και Κλαούντιο Μαγκρίς;
Όσο η λογοτεχνία μας παραμένει στο περιθώριο της διεθνούς λογοτεχνικής σκηνής, ένα διεθνές βραβείο θα μοιάζει άπιαστο όνειρο για έναν Έλληνα συγγραφέα, πόσο μάλλον όταν το βραβείο αυτό είναι το Prix Méditerranée Etranger. Ομολογώ ότι η διάκριση αυτή ήρθε πολύ γρήγορα αν σκεφτεί κανείς πως οι Μέρες Αλεξάνδρειας κυκλοφόρησαν μόλις πριν από τέσσερις μήνες στα γαλλικά. Όμως, νομίζω, ότι το γαλλικό κοινό και η κριτική εκτίμησαν κυρίως το γεγονός ότι πρόκειται για βιβλίο χωρίς εθνικές εμμονές, για μυθιστόρημα με οικουμενική διάσταση.
Μου έχει κάνει εντύπωση πως τα μυθιστορήματά σας, τόσο ως θεματολόγια όσο και ως τρόπος προσέγγισης, είναι ριζικά διαφορετικά μεταξύ τους. Μετά τις Μέρες Αλεξάνδρειας «αναστήσατε» τον Αλπμπέρ Καμί και τον πήγατε στη σύγχρονη Μύκονο και πιο πρόσφατα γυρίσατε πίσω στο χρόνο με τον «Λεωνίδα». Υπάρχει κάποιος συνεκτικός ιστός;
Είχα πει παλιότερα πως ένας συγγραφέας οφείλει να είναι συνεπής ως προς το ιδεολογικό του στίγμα, έτσι ώστε στο τέλος της διαδρομής τα έργα του να μοιάζουν με σελίδες ενός και μόνου βιβλίου. Ακολουθώντας αυτή την αρχή, θα σας έλεγα πως ο συνεκτικός ιστός των τριών αυτών μυθιστορημάτων είναι ο μεσογειακός διεθνισμός, η γεωγραφία και η ιστορία του, το θαύμα της συνύπαρξης των λαών στη λεκάνη της Μεσογείου.
Δεν μπήκατε στον πειρασμό, όπως άλλοι ομότεχνοί σας, να δώσετε μια συνέχεια στις Μέρες Αλεξάνδρειας; Να παρακολουθήσουμε τι απέγιναν οι πρωταγωνιστές μετά το τέλος ιστορίας;
Δεν σας κρύβω ότι αυτό που με τρομάζει περισσότερο στη λογοτεχνία είναι τα στερεότυπα και οι θεματικές ευκολίες. Τι νόημα θα είχε μια συνέχεια που δεν θα ήταν αντάξια αυτού του μυθιστορήματος; Όλοι θέλουμε την αγάπη του αναγνωστικού κοινού και είναι σίγουρο πως ένα «δεύτερο μέρος» θα αποτελούσε εύστοχη εμπορική κίνηση που θα ενίσχυε ίσως και την πορεία του «πρώτου». Όμως, πρέπει να ξέρετε πως η λογοτεχνία είναι μια πολύ σοβαρή υπόθεση και όποιος την αντιλαμβάνεται με αγοραίους όρους, αργά ή γρήγορα, θα τιμωρηθεί.
Τα βάζετε με «δύσκολα» θέματα, όπου άλλοι συγγραφείς έχουν ήδη δώσει σημαντικά έργα. Να πω ότι όταν έπιασα για πρώτη φορά στα χέρια μου τις Μέρες Αλεξάνδρειας ήμουν δύσπιστος. Μου φάνηκε πολύ φιλόδοξο. Τελικά -όπως ήδη είχα γράψει από τότε- το κερδίσατε το στοίχημα… Νιώθετε ότι ρισκάρατε;
Πάντοτε. Νομίζω, άλλωστε, πως δεν υπάρχει άνθρωπος που πορεύεται με σιγουριά και ασφάλεια στη ζωή του, πολλώ δε μάλλον στη λογοτεχνία. Στην περίπτωση αυτού του μυθιστορήματος, έκανα ένα άλμα που εκ πρώτης όψεως φαίνεται ριψοκίνδυνο. Στην πραγματικότητα, ωστόσο, δούλεψα συστηματικά για αυτό πολύ καιρό πριν και μόνο όταν ένιωσα έτοιμος το αποτόλμησα. Είχε προηγηθεί, αν θυμάστε, το Μάτι της επανάστασης έχει αχρωματοψία, ένα μυθιστόρημα με πολλούς χαρακτήρες και ιστορίες παράλληλες. Μετά την έκδοσή του ήξερα πια πως ήμουν ικανός να δημιουργώ μεγάλους και γοητευτικούς κόσμους και δικαιώθηκα απόλυτα τρία χρόνια αργότερα με τις Μέρες Αλεξάνδρειας.
Θα γράφατε κάτι με φόντο τη σημερινή κρίση; Έχετε ήδη κάτι άλλο που ετοιμάζετε;
Θα μου επιτρέψετε να σας πω ότι είμαι σχετικά δύσπιστος με θέματα επικαιρότητας. Νομίζω ότι η λογοτεχνία έχει τη δική της επικαιρότητα, όπως άλλωστε και τους δικούς της χαρακτήρες και γεγονότα που δεν αντανακλούν απλώς τον απόηχο της πραγματικότητας μέσα στην οποία ζούμε. Σήμερα υπάρχει μια τάση να συγχέουμε την καλή λογοτεχνία με τη δημοσιογραφία, ξεχνώντας ότι είναι δύο πράγματα εντελώς διαφορετικά. Ακόμα και αν χρειαστεί, λοιπόν, κάποια στιγμή να χρησιμοποιήσω ως φόντο την επικαιρότητα, θα προσπαθήσω να μεταφέρω το κέντρο βάρους στο λογοτεχνικό σύμπαν και όχι το αντίθετο. Όσο για αυτό που ετοιμάζω, είναι μια τριλογία με σκοτεινούς πρωταγωνιστές του 20ού αιώνα. Εδώ ο κοσμοπολιτισμός δεν λειτουργεί απλά ως περιβάλλον, όπως στις Μέρες Αλεξάνδρειας, αλλά γίνεται μια εμπειρία περισσότερο εσωτερική. Η ίδια η ανθρώπινη ψυχή αποκτά μια διεθνική διάσταση και δοκιμάζεται καθώς πασχίζει να αδράξει τις ευκαιρίες που προσφέρει ένας αστραφτερός κοσμοπολιτισμός.
Αλλαγή εκδοτικού οίκου… Τι σας ώθησε σε αυτή την απόφαση;
Έχω την αίσθηση πως έφυγα από ένα καλό εκδότη και κατέληξα σε έναν άλλο εξίσου καλό. Από αυτή την άποψη είμαι απόλυτα ευχαριστημένος. Όσο για την αλλαγή, δεν είναι η πρώτη φορά. Θα έλεγα πως στη ζωή βαδίζουμε παράλληλα με κάποιους ανθρώπους, μέχρις ενός σημείου. Ύστερα οι δρόμοι μας χωρίζουν και δεν έχει νόημα να προσπαθείς να μείνεις στα όρια ενός κύκλου που έχει πια κλείσει. Η εμπειρία της συνεργασίας μου τόσο με τις εκδόσεις Ωκεανίδα όσο και με τις εκδόσεις Πατάκη ήταν απολύτως θετική. Το συγγραφικό μου παρόν, όμως, είναι στις εκδόσεις Ψυχογιός.
