Του Βένιου Αγγελόπουλου. Η ιδεολογική διαμάχη μεταξύ «πατριωτών» και «διεθνιστών» διαπερνά την ελληνική κοινωνία εδώ και πολλούς αιώνες, με διάφορες εκφράσεις ή ονομασίες.
Οι δύο πόλοι στηρίχτηκαν κατά καιρούς από ταξικές δυνάμεις αλλά δεν ταυτίστηκαν αναγκαστικά με αυτές. Από το Βυζάντιο κρατάει ο καβγάς μεταξύ ενωτικών και ανθενωτικών, με τον Βησσαρίωνα καρδινάλιο στην Ιταλία και τον Γεννάδιο πατριάρχη στην τουρκοκρατούμενη Πόλη. Διαμάχη που διχάζει κοινωνικά στρώματα, κόμματα και παρατάξεις: Στην πρόσφατη κόντρα για το βιβλίο Ιστορίας της 6ης Δημοτικού, τόσο οι υποστηρικτές όσο και οι αντίπαλοί του επεκτείνονταν σε όλο σχεδόν το πολιτικό φάσμα. Και σήμερα η αντίθεση μεταξύ δραχμής και ευρώ σ’ αυτή τη διαμάχη εντάσσεται.
Το φαινόμενο δεν είναι μόνο ελληνικό, αλλά υπάρχει σε ολόκληρο το δυτικό κόσμο: Απομονωτισμός και παγκοσμιοποίηση αντιπαλεύουν στην ίδια την Αμερική, το κεφάλαιο είναι ιδεολογικά διαιρεμένο. Ακόμα και όταν, κατά καιρούς, ο συσχετισμός είναι συντριπτικός υπέρ της μιας πλευράς, η άλλη δεν εξαλείφεται.
Υπάρχει όμως μια βασικότερη αντίθεση στην καπιταλιστική κοινωνία: Κεφάλαιο έναντι Εργασίας. Και το Κεφάλαιο, ως ηγεμονική δύναμη, χρησιμοποιεί πολιτικά και τους δύο πόλους της διαμάχης αυτής, ανάλογα με τις ανάγκες της στιγμής. Μέχρι και οι πόλεμοί του, άλλοτε εθνική ιδεολογική κάλυψη είχαν (δύο Παγκόσμιοι) κι άλλοτε διεθνική (Γιουγκοσλαβία, Λιβύη).
Και η Εργασία; Ή μάλλον η Αριστερά, που αποτελεί την πολιτική της έκφραση (κάτι που συνήθως εκλαμβάνεται ως δεδομένο, ενώ είναι προς διαρκή απόδειξη κι επιβεβαίωση); Θα μπορούσε να μην υποταχθεί στη διαμάχη αυτή, αλλά να την αξιοποιήσει πολιτικά;
Θα μπορούσε, αν πράγματι το ήθελε. Και γι’ αυτό, συνταγές δεν υπάρχουν. Υπάρχουν κάποιες κατευθυντήριες γραμμές, διατυπωμένες από κλασικούς, δοκιμασμένες στην Ιστορία. Υπάρχει η διαλεκτική σύνθεση των αντιθέσεων που μόνο συνταγή δεν είναι.
Ο ίδιος που διατύπωσε την ανάγκη συγκεκριμένης ανάλυσης της συγκεκριμένης κατάστασης κάθε φορά, είπε επίσης ότι όταν οι ιδέες περάσουν στις μάζες γίνονται υλική δύναμη. Σε καιρούς κατάρρευσης των βεβαιοτήτων, κάποιες ιδέες μπορεί να διαδοθούν μέχρι και αστραπιαία: Αλλά δεν είναι εξαρχής κτήμα των μαζών. Και συχνά οι πολιτικοποιημένοι κι οι διανοούμενοι ξεχνούν ότι εκείνο που για τους ίδιους είναι αυτονόητο, δεν είναι καθόλου αυτονόητο για τον κόσμο της εργασίας, για την κοινωνία – για τους «απλούς ανθρώπους», όπως αρέσκονται να λένε κάποιοι που θεωρούν τον εαυτό τους πιο πολύπλοκο(;) άρα ανώτερο.
Ένα παράδειγμα: Οι πατρίδες διχάζουν το προλεταριάτο (και τους αστούς βεβαίως, αλλά οι τελευταίοι τα βρίσκουν κάνοντας μαζί διακοπές στο Νταβός). Άρα ο πατριωτισμός είναι κάτι κακό.
Όμως οι άνθρωποι έχουν μάθει με χίλιους τρόπους να αγαπούν την πατρίδα τους. Για χίλιους λόγους – ανάμεσά τους κι ότι κάποιοι συγγενείς τους σκοτώθηκαν στην Κατοχή. Για να τους πάρεις με το μέρος σου δεν ξεκινάς φτύνοντας την πατρίδα. Ξεκινάς λέγοντας πως η πατρίδα είναι οι άνθρωποι που μένουν σ’ αυτή. Και αυτούς υπερασπίζεσαι.
Δεν είναι τυχαίο πως ο κόσμος στις πλατείες αποκαλούσε τους πολιτικούς κλέφτες και προδότες. Δεν πρόδωσαν την τάξη τους, την πατρίδα πρόδωσαν υποτάσσοντας το γενικό καλό στο συμφέρον ολίγων. Ολίγων, δηλαδή της κυρίαρχης τάξης. Και εδώ μπαίνει το ταξικό: μια άλλη κοινωνική συμμαχία (όχι συγκόλληση πολιτικών οργανισμών, όχι απλώς ένα κυβερνητικό πρόγραμμα) διεκδικεί την πολιτική ηγεμονία στη χώρα. Βάζοντας στόχους, μεθόδους, οργανωτικές δομές του πλήθους.
Δεν ξέρω αν η Ελλάδα είναι ο αδύναμος κρίκος του συστήματος. Αλλά αν δεν δοκιμάσουμε τις αντοχές του, δεν θα σπάσει ποτέ.
Το φαινόμενο δεν είναι μόνο ελληνικό, αλλά υπάρχει σε ολόκληρο το δυτικό κόσμο: Απομονωτισμός και παγκοσμιοποίηση αντιπαλεύουν στην ίδια την Αμερική, το κεφάλαιο είναι ιδεολογικά διαιρεμένο. Ακόμα και όταν, κατά καιρούς, ο συσχετισμός είναι συντριπτικός υπέρ της μιας πλευράς, η άλλη δεν εξαλείφεται.
Υπάρχει όμως μια βασικότερη αντίθεση στην καπιταλιστική κοινωνία: Κεφάλαιο έναντι Εργασίας. Και το Κεφάλαιο, ως ηγεμονική δύναμη, χρησιμοποιεί πολιτικά και τους δύο πόλους της διαμάχης αυτής, ανάλογα με τις ανάγκες της στιγμής. Μέχρι και οι πόλεμοί του, άλλοτε εθνική ιδεολογική κάλυψη είχαν (δύο Παγκόσμιοι) κι άλλοτε διεθνική (Γιουγκοσλαβία, Λιβύη).
Και η Εργασία; Ή μάλλον η Αριστερά, που αποτελεί την πολιτική της έκφραση (κάτι που συνήθως εκλαμβάνεται ως δεδομένο, ενώ είναι προς διαρκή απόδειξη κι επιβεβαίωση); Θα μπορούσε να μην υποταχθεί στη διαμάχη αυτή, αλλά να την αξιοποιήσει πολιτικά;
Θα μπορούσε, αν πράγματι το ήθελε. Και γι’ αυτό, συνταγές δεν υπάρχουν. Υπάρχουν κάποιες κατευθυντήριες γραμμές, διατυπωμένες από κλασικούς, δοκιμασμένες στην Ιστορία. Υπάρχει η διαλεκτική σύνθεση των αντιθέσεων που μόνο συνταγή δεν είναι.
Ο ίδιος που διατύπωσε την ανάγκη συγκεκριμένης ανάλυσης της συγκεκριμένης κατάστασης κάθε φορά, είπε επίσης ότι όταν οι ιδέες περάσουν στις μάζες γίνονται υλική δύναμη. Σε καιρούς κατάρρευσης των βεβαιοτήτων, κάποιες ιδέες μπορεί να διαδοθούν μέχρι και αστραπιαία: Αλλά δεν είναι εξαρχής κτήμα των μαζών. Και συχνά οι πολιτικοποιημένοι κι οι διανοούμενοι ξεχνούν ότι εκείνο που για τους ίδιους είναι αυτονόητο, δεν είναι καθόλου αυτονόητο για τον κόσμο της εργασίας, για την κοινωνία – για τους «απλούς ανθρώπους», όπως αρέσκονται να λένε κάποιοι που θεωρούν τον εαυτό τους πιο πολύπλοκο(;) άρα ανώτερο.
Ένα παράδειγμα: Οι πατρίδες διχάζουν το προλεταριάτο (και τους αστούς βεβαίως, αλλά οι τελευταίοι τα βρίσκουν κάνοντας μαζί διακοπές στο Νταβός). Άρα ο πατριωτισμός είναι κάτι κακό.
Όμως οι άνθρωποι έχουν μάθει με χίλιους τρόπους να αγαπούν την πατρίδα τους. Για χίλιους λόγους – ανάμεσά τους κι ότι κάποιοι συγγενείς τους σκοτώθηκαν στην Κατοχή. Για να τους πάρεις με το μέρος σου δεν ξεκινάς φτύνοντας την πατρίδα. Ξεκινάς λέγοντας πως η πατρίδα είναι οι άνθρωποι που μένουν σ’ αυτή. Και αυτούς υπερασπίζεσαι.
Δεν είναι τυχαίο πως ο κόσμος στις πλατείες αποκαλούσε τους πολιτικούς κλέφτες και προδότες. Δεν πρόδωσαν την τάξη τους, την πατρίδα πρόδωσαν υποτάσσοντας το γενικό καλό στο συμφέρον ολίγων. Ολίγων, δηλαδή της κυρίαρχης τάξης. Και εδώ μπαίνει το ταξικό: μια άλλη κοινωνική συμμαχία (όχι συγκόλληση πολιτικών οργανισμών, όχι απλώς ένα κυβερνητικό πρόγραμμα) διεκδικεί την πολιτική ηγεμονία στη χώρα. Βάζοντας στόχους, μεθόδους, οργανωτικές δομές του πλήθους.
Δεν ξέρω αν η Ελλάδα είναι ο αδύναμος κρίκος του συστήματος. Αλλά αν δεν δοκιμάσουμε τις αντοχές του, δεν θα σπάσει ποτέ.
Σχόλια
