Ένα βαριά άρρωστο σύστημα, σε ολόκληρο τον κόσμο, αποκτά χαοτικά και παροξυσμικά χαρακτηριστικά. Ο υψηλός βαθμός αλληλοδιαπλοκής του σημερινού κόσμου δημιουργεί μια κατάσταση πλούσια σε «ετερογονίες». Προστίθενται η έξαρση του κορωνοϊού, μια κλιμάκωση των γεωπολιτικών εντάσεων (και αλλαγή της γεωμετρίας των θεάτρων του πολέμου, με την περιφέρεια να μεταφέρεται στο κέντρο), τώρα και φαινόμενα της αντιδραστικής θεωρίας του Χάντινγκτον για «πόλεμο πολιτισμών». Η σκέψη ότι πολλά γίνονται ενώ οι ΗΠΑ βρίσκονται λίγες μέρες πριν τις εκλογές περιέχει στοιχεία αλήθειας. Αλλά δεν ερμηνεύει όλη την κατάσταση, επειδή έχουν δρομολογηθεί διαδικασίες και διεργασίες πιο βαθιές, που δεν μπορούν να τιθασεύσουν την παγκόσμια κρίση και τα χαοτικά χαρακτηριστικά. Αλλιώς ειπωμένο, δεν έχει ξεκαθαρίσει το τοπίο, και δεν υπάρχει μια ηγεμονική δύναμη ή συμμαχία που να επανιεραρχικοποιήσει την ισχύ διαφόρων χωρών και μπλοκ.
Κορωνοϊός και κοινωνία
Οι αποτυχημένες μέχρι τώρα –πλην Κίνας– διαχειρίσεις της πανδημίας οδήγησαν σε ένα δεύτερο κύμα, πιο εκτεταμένο. Αυτό με τη σειρά του προκαλεί σπασμωδικές αντιδράσεις σε όλες τις χώρες που, η μια μετά την άλλη, υιοθετούν αυτήν ή εκείνη την παραλλαγή lockdown – η οποία έρχεται μετά από 4-5 μήνες αδράνειας και μη λήψης μέτρων. Η συνταγή-υβρίδιο «μερικά lockdown» σε ορισμένες περιοχές ή πόλεις με αυθαίρετες απαγορεύσεις, συνήθως βραδινές, είναι αναποτελεσματική όσον αφορά την αντιμετώπιση της εξάπλωσης. Ιδιαίτερα όταν τα μέτρα παίρνονται κατά δόσεις, καθυστερημένα και με αντιφατικό τρόπο. Έτσι, όπως ήταν φυσικό, οι αντιδράσεις στα μέτρα και η δυσπιστία μεγαλώνουν σε ένταση.
Αλλά αυτό που πρέπει να διαπιστώσουμε είναι το τι συμβαίνει μέσα στην κοινωνία με την εμπέδωση και παράταση της πανδημίας. Στην ελληνική περίπτωση, για την οποία μπορούμε να μιλήσουμε με βεβαιότητα, η από τα πάνω χαλάρωση που επιβλήθηκε για να ανοίξει όπως-όπως ο τουρισμός το καλοκαίρι, μαζί με τα καλά αποτελέσματα διαχείρισης της πρώτης φάσης, οδήγησαν σε μια γενικότερη επανάπαυση – που τώρα πληρώνεται ακριβά. Η ευθύνη πάλι δεν βαραίνει τους πολίτες αποκλειστικά, αλλά τους κυβερνώντες και τις αποφάσεις που πήραν κατά διαστήματα. Ενώ ήταν και είναι αναγκαία δραστικότερα μέτρα για την αντιμετώπιση της πανδημίας, η κυβέρνηση χάιδευε αφτιά όταν δήλωνε ότι αποκλείεται ένα δεύτερο lockdown, ενώ δεν ήξερε(;) τι θα αντιμετωπίσει το φθινόπωρο…
Ο συνδυασμός απειλής από τον κορωνοϊό αλλά και από τις εχθρικές κινήσεις της Τουρκίας, δηλαδή ο κίνδυνος ενός πολέμου, δημιουργούν μια κοινωνική ατμόσφαιρα αποπνικτική, βαριά, με τάσεις φυγής και νεύρων, φόβου και έντασης, εκνευρισμού και σύγχυσης, έλλειψης ελπίδας και μεγάλης αδυναμίας. Δεν νοιώθουν το ίδιο όλοι οι πολίτες, αλλά σε γενικές γραμμές αυτά είναι τα κυρίαρχα συναισθήματα. Αλλιώς τα βιώνει το φτωχότερο τμήμα, διαφορετικά όσοι έχουν μισθό, διαφορετικά όσοι υποχρεώνονται να κλείσουν τις δουλειές τους ή είναι άνεργοι. Και τελείως διαφορετικά όσοι έχουν ισχυρό βαλάντιο. Οδηγούμαστε σταδιακά σε μια παθητικοποίηση και αποδιάρθρωση κοινωνικών χαρακτηριστικών, ενώ έχει ήδη καταργηθεί σε μεγάλο βαθμό ο δημόσιος χώρος. Και τώρα μπαίνουν μεγάλα εμπόδια και σε αυτό που θα ονομάζονταν ατομικός χώρος του καθένα, και ο κίνδυνος να ξανακλειστεί στο σπίτι αφού θα χρειαστεί. Ήδη συμβαίνει σε πολλές περιοχές της χώρας.
Υβριδικός πόλεμος
Ο όρος αυτός καλύπτει ενέργειες και δράσεις που γίνονται μεν και έχουν χαρακτηριστικά πολέμου, ο οποίος όμως δεν εξαγγέλλεται και δεν κηρύσσεται σαν τέτοιος. Ο υβριδικός πόλεμος χρησιμοποιείται συστηματικά από διάφορες χώρες – στην περίπτωσή μας, από την Τουρκία σε βάρος μας. Αλλά έχει και πολλαπλά άλλα επεισόδια, όπως ενέργειες που σπείρουν φόβο και τρόμο, εξαγόμενη τρομοκρατία, βομβαρδισμούς από αεροπλάνα που δεν φέρουν κανένα σήμα αναγνώρισης, απαγωγές και εκτελέσεις, αποκεφαλισμούς για θρησκευτικούς λόγους, τιμωρίες και αντίποινα, χακαρίσματα και παρεμβάσεις στα πληροφοριακά δίκτυα, μυστικές ενέργειες από ειδικές δυνάμεις στο έδαφος αντιπάλων κ.ο.κ.
Το τελευταίο διάστημα στη χώρα μας είχαμε εικόνες και ειδήσεις που έχουν μια σημασία. Σε συνθήκες ετοιμότητας των ενόπλων δυνάμεων, η εικόνα ενός κομμένου στα δύο πολεμικού πλοίου από ένα εμπορικό μεγαθήριο στα νερά της Σαλαμίνας δεν είναι ότι πιο ωραίο για τον συντονισμό και τον έλεγχο της ναυτικής κυκλοφορίας και της προστασίας των πολεμικών πλοίων. Δεύτερο, διέρρευσε ότι ο πρόεδρος της Αιγύπτου στην συνάντηση που είχε με τους Έλληνες και Κύπριους (Μητσοτάκη και Αναστασιάδη) τους συνέστησε προσοχή για τυχόν τζιχαντιστικές ενέργειες στο έδαφος Ελλάδας και Κύπρου.
Ο συνδυασμός απειλής από τον κορωνοϊό αλλά και από τις εχθρικές κινήσεις της Τουρκίας, δηλαδή ο κίνδυνος ενός πολέμου, δημιουργούν μια κοινωνική ατμόσφαιρα αποπνικτική, βαριά, με τάσεις φυγής και νεύρων, φόβου και έντασης, εκνευρισμού και σύγχυσης, έλλειψης ελπίδας και μεγάλης αδυναμίας
Τις τελευταίες μέρες υπάρχει μια κλιμάκωση: από τον υβριδικό πόλεμο και τις μορφές του, περνάμε σε αυτό που αποκαλούν «πόλεμο πολιτισμών», πόλεμο Χριστιανικής Ευρώπης και Μουσουλμανικού Κόσμου. Η Γαλλία, το πλέον κοσμικό κράτος, πληρώνει μέσα στις εκκλησίες και τα σχολεία τις τζιχαντιστικές επιθέσεις, και απομονώνεται στον μουσουλμανικό κόσμο. Το γεγονός δείχνει πως η Τουρκία δημιουργεί, πέρα από το προσφυγικό, και άλλο ένα εκτεταμένο μέτωπο, θρησκευτικό, με παραφυάδες και εντός της Ευρώπης. Σε αυτή τη διαμάχη ανακατεύονται πολλά στοιχεία της ιστορίας και του παρόντος, δεν είναι όμως αθώα πλέον καμία από τις δύο πλευρές, και αποτελεί έκφραση των μεγάλων αντιθέσεων που δεν βρίσκουν άλλη μορφή να εκδηλωθούν. Και φυσικά κάποιοι τις χρησιμοποιούν. Η πιο ανοικτή καταδίκη των τζιχαντιστικών ενεργειών στη Γαλλία ή αλλού δεν σημαίνει και ταύτιση με την πολιτική των χωρών αυτών, ούτε υποστήριξη του ιμπεριαλισμού ή της αποικιοκρατίας.
Τέσσερις κίνδυνοι για την ελληνική περίπτωση
Από εκεί και πέρα, τα πράγματα είναι αρκετά σύνθετα όσο αφορά την ελληνική περίπτωση. Πρώτον, απειλούμαστε στρατιωτικά από την Τουρκία. Δεύτερον, από τον δυτικό παράγοντα που καταδυναστεύει τη μνημονιακή Ελλάδα, η Γαλλία είναι η μόνη ευρωπαϊκή χώρα που έχει υποστηρίξει Ελλάδα και Κύπρο. Τρίτον, η ορθόδοξη Ρωσία δεν τα χαλάει με την Τουρκία, ούτε και προστατεύει χωρίς αντίτιμο τις χώρες που κινδυνεύουν από αυτήν – είτε είναι χριστιανικές ορθόδοξες, π.χ. στα Βαλκάνια, είτε είναι ισλαμικές. Απόλυτο κριτήριο, τα συμφέροντά της και μόνο (ιδίως όταν εξακολουθούν να υποβόσκουν και στο εσωτερικό της «τσετσενικού» τύπου προβλήματα…).
Σε αυτό το φόντο, η Ελλάδα ως πέρασμα ανάμεσα σε Δύση και Ανατολή, και με την ιδιομορφία της ορθόδοξης χριστιανοσύνης, νοιώθει τις πιέσεις και από τις δύο πλευρές. Και πλέον έχει και στο εσωτερικό της, με το μεταναστευτικό, ένα πρόβλημα για το πώς διαχειρίζεται τους πληθυσμούς αυτούς. Επομένως η ευρωπαϊκή διάσταση της χώρας έχει μια σημασία, και οι άλλες δύο, η βαλκανική και η μεσογειακή, είναι πιο αδυνατισμένες πολιτικά και γεωπολιτικά.
Τέταρτον, ο κίνδυνος δορυφοροποίησής της από την Τουρκία, αυτό που ονομάζεται φινλανδοποίηση, είναι ισχυρός. Ήδη τμήματα της άρχουσας τάξης προσανατολίζονται σε μια φόρμουλα «λίγο μείον κυριαρχία για να εισπράξουμε ησυχία και ίσως μπίζνες με Τουρκία». Προς το παρόν όλα επαφίενται στη δυτική «προστασία», και γι’ αυτό η εικόνα της χώρας προσομοιάζει με αυτήν της στρουθοκαμήλου που έχει χώσει το κεφάλι της στην άμμο.
***
Ξαναγυρνώντας στον αρχικό συλλογισμό, η ρευστότητα και η χαοτική διάσταση πολλών καταστάσεων δημιουργούν μεγάλους κινδύνους στην κοινωνία και για την ειρήνη. Παρέχουν όμως, όσο και αν δεν φαίνεται άμεσα, τη δυνατότητα να κατανοηθούν διάφορα φαινόμενα και να σφυρηλατηθεί μια άλλη θέληση και στάση. Υπάρχουν αντισώματα για αυτό, δεν υπάρχει η απόφαση. Προς το παρόν.
