Μενέλαος Χαραλαμπίδης, Δεκεμβριανά 1944: Η μάχη της Αθήνας, Εκδ. Αλεξάνδρεια 2014, σελ. 373
Για τη μυθολογία της Αριστεράς είναι ο «ηρωικός», ο «Μεγάλος Δεκέμβρης», η μάχη των 33 ημερών ενάντια στη «νέα κατοχή». Για τη μυθολογία της Δεξιάς είναι ο «κομμουνιστικός δεύτερος γύρος», μέρος του σχεδίου του ΚΚΕ για την κατάληψη της εξουσίας, που ξεκινά με την «ανταρσία» στις ένοπλες δυνάμεις της Μέσης Ανατολής και κορυφώνεται στον εμφύλιο πόλεμο…
Σήμερα, 70 χρόνια μετά τα γεγονότα των 33 αυτών ημερών, έχοντας κατακτήσει μια εκτεταμένη και σε βάθος τεκμηρίωση των ιστορικών εξελίξεων του συνόλου σχεδόν της δεκαετίας του 1940, τα Δεκεμβριανά μπορεί να έχουν απαλλαγεί σε ένα βαθμό από τα μυθολογικά τους ψιμύθια, παραμένουν όμως, μαζί με την περίοδο που ακολούθησε, της αποκαλούμενης «λευκής τρομοκρατίας», μια από τις λιγότερο καλά μελετημένες περιόδους αυτής της δεκαετίας.
Μολονότι αποτελούν την κρισιμότερη «στιγμή» της σύγχρονης Eλληνικής Iστορίας του β’ μισού του 20ού αιώνα, οι παρατάξεις που συγκρούστηκαν τότε στους δρόμους της Αθήνας έχουν πολλούς «σκελετούς στις ντουλάπες» τους, κάτι που ενισχύει την απροθυμία για τη μελέτη των γεγονότων: για το αστικό στρατόπεδο είναι η συνεργασία με τους δωσίλογους και τους ταγματασφαλίτες της Κατοχής, για την κομμουνιστική παράταξη οι εκτελέσεις και οι συλλήψεις ομήρων.
Παράλληλα, οι στρατιωτικές συγκρούσεις επί ένα μήνα μέσα στο αστικό περιβάλλον, από ποικιλώνυμα και πολύ διαφορετικά μεταξύ τους σώματα ενόπλων, διαμορφώνουν ένα χαώδες τοπίο, που ο ερευνητής καλείται να βάλει σε τάξη, γειτονιά τη γειτονιά, συχνά δρόμο το δρόμο, με υπομονή μυρμηγκιού…
Η επιστημονική κοινότητα χρωστά χάριτες στον ιστορικό Μενέλαο Χαραλαμπίδη γι’ αυτή τη δουλειά μυρμηγκιού. Η λεπτομερής τεκμηρίωση των εξελίξεων, στρατιωτικών, κοινωνικών και πολιτικών, μέσα σε ένα ερμηνευτικό πλαίσιο που επικεντρώνεται στην εμπειρία της Κατοχής, χωρίς να χάνει από την οπτική του το διεθνές πλαίσιο, αναδεικνύει τη μελέτη του στην αρτιότερη επιστημονική συνεισφορά σε μια πενιχρή, κατά τα άλλα, ιστοριογραφική σοδειά, παρά την στρογγυλή επέτειο.
Αποτελώντας, τρόπον τινά, συνέχεια του προηγούμενου έργου του (Η εμπειρία της Κατοχής και της Αντίστασης στην Αθήνα, Εκδ. Αλεξάνδρεια 2012), αναδεικνύει τις ιδιαιτερότητες των εξελίξεων στον χώρο της πρωτεύουσας, όπου τα λαϊκά στρώματα, κινητοποιημένα πολιτικά από το ΕΑΜ κατά τη διάρκεια της Κατοχής και έχοντας πληρώσει βαρύ φόρο αίματος στα μπλόκα του τελευταίου χρόνου της, προσβλέπουν στην τιμωρία των δωσίλογων (συχνά αναλαμβάνοντας το έργο αυτό μόνοι τους, ιδιαίτερα μετά το ξέσπασμα των συγκρούσεων), αλλά και μια καλύτερη θέση στον μεταπολεμικό διαμοιρασμό της εξουσίας.
Από την άλλη, ιδιαίτερα η βρετανική πολιτική κεφαλαιοποίησης των κερδών από την κατανομή των μεταπολεμικών σφαιρών επιρροής, διαμόρφωσε συνθήκες σύγκρουσης με τις ένοπλες δυνάμεις της αντίστασης σε πολλές χώρες της Ευρώπης (π.χ. Βέλγιο, Γαλλία, Ιταλία), κάτι που στις παλαιότερες, περισσότερο εθνοκεντρικές αναλύσεις, παραβλέπονταν, με αποτέλεσμα τα ερωτήματα να περιορίζονται στη «συμφωνία των ποσοστών», στη στάση του Στάλιν κ.λπ., κ.λπ.
Ο Μ. Χαραλαμπίδης αντιμετωπίζει τη σύγκρουση των Δεκεμβριανών σαν μια εξέλιξη που καμία από τις αντιμαχόμενες πλευρές (εκτός από τον ίδιο τον Τσόρτσιλ και τις δυνάμεις των ακραίων μοναρχικών και των δωσίλογων, για τους δικούς του λόγους ο καθένας) δεν επιδίωξε – και καμία δεν μπόρεσε να αποφύγει, μολονότι υπήρξαν ευκαιρίες γι’ αυτό, ακόμη και όταν τα όπλα είχαν αρχίσει να ηχούν.
Ενταγμένες μέσα σε αυτό πλαίσιο, οι αποφάσεις των πρωταγωνιστών, που λαμβάνονται κάτω από τους περιορισμούς του συσχετισμού δυνάμεων, της πληροφόρησης που διαθέτουν κ.λπ., αποδεικνύεται πως ανταποκρίνονται σε μια ορθολογική διαχείριση, μολονότι για τη μυθολογική αντιμετώπιση του παρελθόντος φάνταζαν αντιφατικές, αλλοπρόσαλλες, αφήνοντας ανοιχτό το πεδίο στη συνωμοσιολογική σκέψη που αναζητούσε στα κέντρα αποφάσεων πράκτορες, προδότες, κάποτε και απλώς ηλίθιους…
Στρατής Αρτεμισιώτης
