Η καταστροφή του φυσικού και κοινωνικού πλούτου μέσα από το φακό του Φατίχ Ακίν
Της Ιφιγένειας Καλαντζή*
Ο Παράδεισος, δεν είναι εδώ, σχολιάζει με πίκρα ο τούρκικης καταγωγής Γερμανός σκηνοθέτης Φατίχ Ακίν (Μαζί ποτέ), στον τίτλο του νέου του ντοκιμαντέρ, αναφερόμενος σ’ ένα ειδυλλιακό τόπο, που κατάστρεψε η κυβερνητική αυθαιρεσία.
Την περιοχή ενός παλιού ορυχείου χαλκού, σε απόσταση αναπνοής από το Τσαμπουρνού, ένα απομονωμένο χωριό, στα παράλια της Μαύρης Θάλασσας, επέλεξε η τουρκική κυβέρνηση, για νέο σκουπιδότοπο. Παρά τις επισημάνσεις του δημάρχου ότι οι μελέτες για την προστασία του περιβάλλοντος είναι ελλιπείς και την άρνησή του να χορηγήσει άδεια για το έργο, οι κουστουμαρισμένοι ιθύνοντες κατάφεραν να τον παρακάμψουν. Πριν το καταλάβουν οι κάτοικοι, τα πρώτα απορριμματοφόρα αδειάζουν τόνους σκουπιδιών έξω απ’ την πόρτα τους και η ακατάλληλη αυτή περιοχή μετατράπηκε τάχιστα σε χώρο εναπόθεσης απορριμμάτων, δίχως τις απαραίτητες υποδομές.
Ο Φατίχ Ακίν καταγράφει τους αγώνες των κατοίκων, από το 2007 ως το 2012 και την ολέθρια καταστροφή που συντελείται. Η εικόνα μιλάει από μόνη της. Ένα ολόκληρο οικοσύστημα κινδυνεύει να αφανιστεί. Δυσοσμία ανυπόφορη, λύματα που διοχετεύονται ανεξέλεγκτα στα ρέματα, ενώ μολύνεται και ο υδροφόρος ορίζοντας, επηρεάζοντας τις αγροτικές καλλιέργειες, αλλά και το τσάι, που ευδοκιμεί στις καταπράσινες βουνοπλαγιές και αποτελεί βασική πηγή εισοδήματος των κατοίκων.
Μια βροχή είναι αρκετή για να υπερχειλίσει η χωματερή, δημιουργώντας βουρκόνερα που συμπαρασύρουν τα πάντα, μέχρι τη θάλασσα, γεμίζοντας τις ακτές με σκουπίδια και επικίνδυνα απόβλητα, ενώ επηρεάζεται ανεπανόρθωτα και η αλιεία. Τρομαχτική είναι και η εικόνα σκύλων που τρώνε ψοφίμια στο σκουπιδότοπο, αλλά και πλήθος όρνεα που συγκεντρώθηκαν εκεί, απειλώντας την υγεία των κατοίκων.
Δεν πρόκειται για ένα ντοκιμαντέρ επιστημονικών αναλύσεων, ούτε δημοσιογραφικό ρεπορτάζ. Ο σκηνοθέτης επιδιώκει να καταδείξει ένα σύνολο αλληλένδετων καταστάσεων σε ένα εύρος χρόνου. Έτσι, εκτός από τα ισχυρά οικονομικά κίνητρα και την οικολογική καταστροφή, αναδεικνύει παράλληλα και τις πολυδιάστατες κοινωνικές συνέπειες. Εστιάζοντας στην ανθρώπινη πλευρά, ανακατεύεται στην καθημερινή ζωή των κατοίκων, από το καφενείο όπου παίζουν τάβλι πίνοντας τσάι, μέχρι τα τοπικά πανηγύρια, με τους ομαδικούς χορούς, αλλά και τις ροκ συναυλίες που με λαχτάρα αναμένουν οι νέοι, ενώ κινηματογραφεί την κοπιαστική συγκομιδή του τσαγιού και αγρότες που εξιστορούν τα προβλήματά τους. Σε μια ρημαγμένη από την αστυφιλία επαρχία, η καταστροφή του φυσικού πλούτου είναι η χαριστική βολή. Η κάμερα του Ακίν γίνεται το εργαλείο που θα αποτυπώσει τις τελευταίες ζωντανές μνήμες αυτού του τόπου, πριν εγκαταλειφθεί οριστικά, ως μη βιώσιμος. Η δράση, αντιπαραβάλλεται με πανοραμικά πλάνα των βουνών της περιοχής, στις διάφορες εποχές του χρόνου, ομορφιά που σου κόβει την ανάσα, σε πλήρη αντίθεση με το σκουπιδαριό.
Ο Ακίν επέστρεψε στη γη των παππούδων του, καταγράφοντας σε μια τεκμηριωμένη μαρτυρία το χρονικό του προαναγγελθέντος θανάτου του φυσικού της πλούτου, μέσα από μια σφαιρική ματιά, ταυτόχρονα αγωνιστική, οικολογική, αλλά και πολύ ανθρώπινη.
Ακόμα κι αν υπερισχύει η πίκρα της ήττας, το ντοκιμαντέρ σφραγίζει, ως μια προφητική δυστυχώς, αλήθεια, και τη δική μας εκρηκτική επικαιρότητα, με τους αγώνες που συνεχίζονται δυναμικά σήμερα, για τη διάσωση της Χαλκιδικής.
* Η Ιφιγένεια Καλαντζή είναι κριτικός κινηματογράφου
