Το μυθιστόρημα της Χριστίνας Σουλελέ «Θα την έλεγαν Ελευθερία» που κυκλοφορεί από την Άνεμος εκδοτική διαδραματίζεται κυρίως στην περίοδο της Δικτατορίας, αποτελώντας μια ακριβή λογοτεχνική απεικόνιση της εποχής. Αυτή είναι μια από τις σημαντικές αρετές του μυθιστορήματος, το οποίο σε εποχές αναθεώρησης της Ιστορίας, βάζει τα πράγματα στη θέση τους.
Δεν είναι όμως μόνο αυτός ο λόγος που το καθιστά εξαιρετικά ενδιαφέρον. Είναι οι ηρωίδες του, που παρακολουθούμε μέσα από την παράλληλη εξιστόρηση δύο διαφορετικών ιστορικών περιόδων.
Το ταξίδι στον χρόνο ξεκινά από την Ηρακλειά, όπου η Σμαράγδα καταφθάνει με την κόρη της, τη Θαλασσινή. Η Σμαράγδα αρχίζει να καταγράφει με το σύστημα μπράιγ ένα μυθιστόρημα σημαντικό για τη ζωή της, που έχει γράψει μια άλλη γυναίκα, η Αγγελική. Η Θαλασσινή είναι τυφλή και για χάρη της μεταγράφει το βιβλίο. Οι πραγματικοί δεσμοί μεταξύ των τριών γυναικών, το χθες, το σήμερα και το αύριο αποκαλύπτονται βήμα βήμα με μια αφήγηση που κρατά αδιάπτωτο το ενδιαφέρον μας.
Σημαντική και η ιστορική τεκμηρίωση των όσων αναφέρονται σχετικά με το υπόβαθρο της Ιστορίας που έχει ρόλο πρωταγωνιστή και καθορίζει τις ζωές των ανθρώπων.
«Η Χούντα κατέρρευσε ουσιαστικά το 1973 και η αιματοβαμμένη εξέγερση του Πολυτεχνείου αποτέλεσε έναν φάρο αντίστασης. Χρέος μας είναι να τον κρατήσουμε αναμμένο»
Γιατί διαλέξατε την περίοδο της Δικτατορίας ως την εποχή που διαδραματίζεται κυρίως το βιβλίο σας;
Η ιδέα γεννήθηκε πριν από χρόνια, καθώς παρακολουθούσα την άνοδο και τελικά την είσοδο της Χρυσής Αυγής στο Κοινοβούλιο. Δυστυχώς, η φασιστική φρασεολογία και οι ρατσιστικές πρακτικές της βρήκαν πολλούς υποστηρικτές που πίστεψαν πως η εγκληματική αυτή οργάνωση θα απάλλασσε τον τόπο από όλα τα δεινά που τον ταλάνιζαν. Φράσεις όπως: «ένας Παπαδόπουλος μας χρειάζεται» ή «στην Επταετία κοιμόμαστε με ανοιχτά παράθυρα», με ώθησαν να παρουσιάσω την Ιστορία έτσι όπως την υπαγόρευαν οι παιδικές καταγραφές μου, οι αφηγήσεις των γονιών μου αλλά και τα διαβάσματά μου αργότερα. Ως μητέρα και ως εκπαιδευτικός ένιωσα πως είχα χρέος, εκτός από τις προφορικές συζητήσεις μου με νέα παιδιά, να καταγράψω την πραγματικότητα, που ήταν πολύ διαφορετική από αυτή που κάποιοι παρουσίαζαν ωραιοποιημένη. Τα ξερονήσια όπου εκτοπίζονταν και βασανίζονταν οι κομμουνιστές και όσοι εναντιώνονταν στις απάνθρωπες πρακτικές του καθεστώτος, τα φρικτά βασανιστήρια που τους υπέβαλαν στην Ασφάλεια και στο ΕΑΤ-ΕΣΑ, οι απειλές και οι φοβέρες που ήταν διάχυτες σε όλους τους τομείς της ζωής, δεν είναι προϊόντα της φαντασία μας. Είναι μια οδυνηρή πραγματικότητα, που δεν πρέπει να ξεχαστεί, ειδικά σήμερα που βιώνουμε μια άλλη δικτατορία, αυτή του κεφαλαίου, που μεγαλώνει τις ταξικές διαφορές, εξορίζει τον άνθρωπο στην ατομικότητά του και τελικά τον καταρρακώνει ψυχικά.
Τα παιδιά στην ηλικία των οκτώ χρόνων, τόσο ήμουν όταν έπεσε η Χούντα, έχουν μνήμες ελάχιστες ή πολλές. Σίγουρα όμως κάνουν τις καταγραφές τους, που μεγαλώνοντας τις ανασύρουν και τις αξιοποιούν. Όσα γράφω στο βιβλίο πηγάζουν από τις δικές μου μνήμες και καταγραφές, οι οποίες έγιναν το εφαλτήριο για να αρχίσω να μελετώ ό,τι είχε σχέση με εκείνη την εποχή. Για δυο χρόνια μελετούσα για την Επταετία καθημερινά, παρακολουθούσα βίντεο με τα διαγγέλματα του δικτάτορα, καθώς και αφηγήσεις αγωνιστών που αντιστάθηκαν στο καθεστώς και κατέληξαν σε ξερονήσια και φυλακές, αφού πρώτα βασανίστηκαν στα κολαστήρια της Ασφάλειας και του ΕΑΤ-ΕΣΑ. Η αυταρχικότητα ήταν διάχυτη στους χώρους εργασίας, στην εκπαίδευση, στην καθημερινή ζωή γενικότερα. Όποιος τολμούσε να απαιτήσει τα δεδουλευμένα του, ερχόταν η απόλυση και οι απειλές από τον εργοδότη πως θα τον κατέδιδε στην Ασφάλεια ως κομμουνιστή. Βίωμα οικογενειακό αυτό, το έχω εντάξει στο βιβλίο μου, μου δίδαξε πως σε τέτοια αυταρχικά καθεστώτα κανείς δεν μένει στο απυρόβλητο. Και όχι, δεν κοιμόμαστε με ανοιχτά παράθυρα, αντιθέτως τα κλείναμε ερμητικά, γιατί έξω από τα σπίτια μας κυκλοφορούσαν οι Ασφαλίτες ή κάποιος γείτονας, θιασώτης του καθεστώτος, πρόθυμος να καταδώσει στην Ασφάλεια ό,τι άκουγε. Η εκπαίδευση δεν εξαιρέθηκε από την αυταρχικότητα και την άκρατη θρησκοληψία. Η Τέχνη εξορίστηκε και αντικαταστάθηκε απ’ ό,τι πιο ευτελές υπήρχε. Φασισμός. Σκοταδισμός.
Το 2023 κλείνουν πενήντα χρόνια από την εξέγερση του Πολυτεχνείου, πιστεύετε ότι θα πληθύνουν όσοι το αμφισβητούν;
Η χρονική απομάκρυνση από ένα ιστορικό γεγονός ενέχει τον κίνδυνο της λήθης του ή της αλλοίωσης της φυσιογνωμίας του. Ειδικά για την εξέγερση του Πολυτεχνείου ο κίνδυνος είναι μεγαλύτερος διότι ο αγώνας των φοιτητών κατασυκοφαντήθηκε από τη γέννησή του. Οι δικτάτορες, αλλά και όσοι τάχθηκαν με το μέρος τους, ποτέ δεν αποδέχτηκαν το γεγονός πως οι φοιτητές, που τους αποκαλούσαν ξενοκίνητους τρομοκράτες, με τις καταλήψεις της Νομικής αρχικά και με την εξέγερση του Πολυτεχνείου λίγους μήνες αργότερα, ανέδειξαν το αυταρχικό πρόσωπο του καθεστώτος και πριόνισαν τα ποδάρια του. Η Χούντα κατέρρευσε ουσιαστικά το 1973 και η αιματοβαμμένη εξέγερση του Πολυτεχνείου αποτέλεσε έναν φάρο αντίστασης. Χρέος μας είναι να τον κρατήσουμε αναμμένο.
Μου έκανε εντύπωση που διαλέξατε να υπάρχει ως ηρωίδα κι ένα τυφλό κορίτσι. Είχατε σκοπό να ευαισθητοποιήσετε τους αναγνώστες ή προέκυψε από τις ανάγκες της μυθοπλασίας;
Η πρόθεσή μου ήταν να αναδείξω τις προκαταλήψεις που υπάρχουν σχετικά με την αναπηρία και να ευαισθητοποιήσω τους αναγνώστες. Οι ΑΜΕΑ δεν διαφέρουν σε τίποτα από τους υπόλοιπους ανθρώπους, παρά μόνο στον τρόπο που εκπαιδεύονται και λειτουργούν στην καθημερινότητά τους. Αντιμετωπίζονται όμως με προκατάληψη και έρχονται αντιμέτωποι με ανυπέρβλητα εμπόδια, με αυταρχικές συμπεριφορές και με αδιαφορία. Όπως λένε οι ίδιοι, ανάπηρους τους καθιστά η ίδια η κοινωνία με τον τρόπο που τους αντιμετωπίζει, και η πολιτεία που δείχνει το κοινωνικό της πρόσωπο μόνο με το μοίρασμα επιδομάτων αλλά όχι με ουσιαστικές παρεμβάσεις που διευκολύνουν την προσβασιμότητα σε χώρους εργασίας και αναψυχής. Μιλάμε δηλαδή για εμποδιζόμενα άτομα, που κάτω από άλλες συνθήκες θα μπορούσαν να σπουδάσουν, να εργαστούν, να προσφέρουν και να δημιουργήσουν. Όσοι το καταφέρνουν, το οφείλουν στην αμέριστη στήριξη του οικογενειακού τους περιβάλλοντος.
Μια άλλη ενδιαφέρουσα επιλογή σας είναι η Ηρακλειά, ως τόπος καταγωγής της κεντρικής σας ηρωίδας. Γιατί η Ηρακλειά;
Η πρώτη μου επαφή με το νησί ήταν έρωτας με την πρώτη ματιά. Τα κυκλαδονήσια έτσι κι αλλιώς τα αγαπώ, μα η Ηρακλειά έχει μπει για τα καλά στην καρδιά μου. Είναι μια μικρή κουκίδα γης περικυκλωμένη από το γαλάζιο του Αιγαίου, που πότε τη χαϊδεύει τρυφερά και πότε τη ραπίζει ανελέητα. Θέλω να τη βλέπω ως σύμβολο αντίστασης, από τη μια στη βαριά βιομηχανία του τουρισμού που αλλοιώνει το φυσικό περιβάλλον και από την άλλη στα ακραία καιρικά φαινόμενα. Με τη βοήθεια των μέσων κοινωνικής δικτύωσης παρακολουθώ το νησί καθημερινά, με τις μπουνάτσες και τις αντάρες του, με τα πανηγύρια και τα γλέντια του, με τις ασχολίες των κατοίκων του και πολλές φορές έχω αφήσει τον νου μου να βρει αγκυροβόλιο στην ηρεμία του τοπίου του.
