της Ιφιγένειας Καλαντζή*
Δίνοντας λόγο σε γκέι, λεσβίες και τρανσέξουαλ, σε εύσωμους, νευρωτικούς, έγχρωμους, μετανάστες και ανάπηρους, ανεξαρτήτως ηλικίας και φύλου, καθώς και σε όποιον/α θέλει να υποστηρίξει τη δική του διεμφυλική LGBT ταυτότητα, το φετινό 11ο Φεστιβάλ Outview έδωσε έναν περήφανο πολύχρωμο τόνο στο δικαίωμα υπεράσπισης της πολυμορφίας και της διαφορετικότητας, μακριά από ρατσιστικές προκαταλήψεις, με ντοκιμαντέρ και ταινίες γκέι, λεσβιακές και κουίρ απ’ όλο τον κόσμο, αλλά και αρκετές εξαιρετικές συζητήσεις, πάνω σε σημαντικά ζητήματα που σπανίως θίγονται δημόσια.
Με συντονιστή τον Γρηγόρη Βαλιανάτο, η συζήτηση για το Ελληνικό κουίρ σινεμά έγινε με αφορμή την ταινία-ορόσημο Άγγελος / 1982 του Γιώργου Κατακουζηνού, με καλεσμένους τον πρωταγωνιστή Μιχάλη Μανιάτη και τον Χρήστο Ρούσσο, πηγή έμπνευσης της ταινίας. Ένα από τα συγκλονιστικά γεγονότα της LGBΤ κοινότητας στην Ελλάδα είναι και η πραγματική ιστορία του19χρονου φαντάρου Χρήστου Ρούσσου, ο οποίος σκότωσε τον εραστή του και καταδικάστηκε σε ισόβια, δίχως κανένα ελαφρυντικό, ούτε καν αναγνώριση προτέρου εντίμου βίου, επειδή ήταν ομοφυλόφιλος.
Το γεγονός αυτό πυροδότησε κινητοποιήσεις με το αίτημα χάριτος, ανακινώντας το θέμα της ομοφυλοφιλίας στην Ελλάδα. Ο Βαλιανάτος υπογράμμισε πως το Κίνημα Ομοφυλόφιλων Ελλάδας, που ξεκινάει το 1977, υπερασπίστηκε ως σημαία και συζήτηση έναν ομοφυλόφιλο δολοφόνο, ενώ οι ήρωες της ταινίας Άγγελος δεν εμφανίζονταν ως καρικατούρες, κάτι που επαναφέρει ο Κωνσταντίνος Γιάνναρης.
Ο Μανιάτης αφηγήθηκε τη γνωριμία του με τον Κατακουζηνό στην Ύδρα, χειμώνα του 1976. Συμφώνησε να αναλάβει την παραγωγή της ταινίας Άγγελος, ως απάντηση στην απίστευτη ανθρωποφαγία του τύπου, που χαρακτήριζε τον Ρούσσο ανθρωπόμορφο τέρας. Το σενάριο απορρίφθηκε από τη λογοκρισία, κάτι που ξεπεράστηκε μετά το’81. Η ταινία σκάλωσε στην άρνηση ηθοποιών να αναλάβουν τον πρωταγωνιστικό ρόλο, που αποδέχτηκε τελικά ο Μανιάτης, παρότι δεν ήταν ηθοποιός. Φοβούμενοι για αντιδράσεις, κανένας από τους συντελεστές δεν παρευρέθηκε στο ΦΚΘ, όπου η ταινία καταχειροκροτήθηκε, κέρδισε βραβεία καλύτερου ηθοποιού, ταινίας και σεναρίου, οδεύοντας και στα διεθνή φεστιβάλ.
Ο Ρούσσος, που τότε ήταν φυλακή, ανέφερε ότι πληροφορήθηκε για την ταινία από δημοσιεύματα, δίχως να έχει ερωτηθεί. Διευκρίνισε πως έκανε ό,τι έκανε, ακριβώς επειδή δεν άντεχε ψυχολογικά να γίνει τραβεστί, ενώ στην ταινία, ο πρωταγωνιστής ενδίδει στις πιέσεις του εραστή.
Μίλησαν και γκέι σκηνοθέτες για τις δικές τους ταινίες που προβλήθηκαν στο φεστιβάλ. Με φόβο την απόρριψη των σεναρίων τους, αρκετοί από αυτούς είχαν στραφεί στο εξωτερικό. Αυτοχρηματοδοτούμενοι οι περισσότεροι, είχαν ως μοναδικό σύμμαχο την LGBT κοινότητα. Ο σκηνοθέτης Παναγιώτης Ευαγγελίδης υποστήριξε την ανάγκη καταγραφής της αφανούς και αόρατης ιστορίας του LGBT χώρου. Η Αγάπη Κουστένη τόνισε πως η συζήτηση για το ελληνικό κουίρ σινεμά αφορά περισσότερο λευκούς γκέι άντρες και πως πρέπει να υπάρξει και θηλυκή εκπροσώπηση. Η σκηνοθέτρια Μένη Κούπα θεώρησε ενθαρρυντική την αλλαγή στάσης του ΕΚΚ, που τελευταία προσανατολίζεται να προωθήσει τον γυναικείο ομοερωτισμό, σε αντίθεση με την παλιότερη προτεραιότητα να χρηματοδοτηθούν ταινίες αντρών, σε μια εποχή όπου τα ακτιβιστικά κινήματα και οι παγκόσμιες συζητήσεις στο σινεμά διεκδικούν εκ νέου ισότητα στις χρηματοδοτήσεις, ποσόστωση φύλου στα κινηματογραφικά συνεργεία και ίσες αμοιβές.
Στη συζήτηση για την ενδυνάμωση των γυναικών στη βιομηχανία του κινηματογράφου, στην εισαγωγή τής Διαλεχτής Αγγελή (Εφ. Συν) υπογραμμίστηκε πως στα 90 χρόνια Όσκαρ, έχουν προταθεί μόνο 5 σκηνοθέτριες και μόλις μία έχει κερδίσει Όσκαρ καλύτερης σκηνοθεσίας. Επίσης αναφέρθηκε στο τεστ Μπέκτελ (Bechtel), που εξετάζει αν υπάρχουν δυο γυναικείοι χαρακτήρες με ονοματεπώνυμο σε μια ταινία, που εκτός από μόδα, φλερτ και μητρότητα, συνομιλούν και για θέματα πολιτικής, καθώς στην πλειοψηφία των ταινιών οι γυναίκες χρησιμοποιούνται παθητικά, ως εντυπωσιακές παρουσίες. Το 2015 το 45 % των μπλοκμπάστερ απέτυχε στο τεστ, ενώ τα κινήματα γυναικών στο Χόλιγουντ επαναφέρουν το θέμα διακρίσεων και ανισότητας. Στη συζήτηση αυτή συμμετείχαν συνολικά 8 γυναίκες και επισημάνθηκε ότι στα χολιγουντιανά στούντιο το 1920, κυριάρχησαν αρχικά γυναίκες παραγωγοί, που η επίσημη ιστορία αποσιώπησε, αποδίδοντας τα εύσημα στους συζύγους τους. Κατά τη Μεγάλη Ύφεση, οι Τράπεζες επέβαλαν άντρες στα οικονομικά πόστα, θεωρώντας τις γυναίκες ανίκανες για οικονομική διαχείριση. Έτσι, η γυναικεία συμμετοχή στην κινηματογραφική παραγωγή περιορίστηκε σε λιγότερο από 15%, ποσοστό που διατηρείται ως σήμερα, προωθώντας την περιθωριοποίηση και θυματοποίηση της γυναίκας. Η επικράτηση γυναικών στο σινεμά είναι πρωτίστως αγώνας ενάντια στα στερεότυπα. Τέλος, ενθάρρυναν τις γυναίκες να γίνουν περισσότερο ορατές ως σκηνοθέτριες και να παλέψουν για νομοθετικές ρυθμίσεις που εγγυώνται ισότητα στη χρηματοδότηση.
Μετά την προβολή του ντοκιμαντέρ Gut Renovation (2012), της Σου Φρίντριχ, για τη μετατροπή μιας γειτονιάς καλλιτεχνών με πολλούς LGBT κατοίκους στο Μπρούκλιν, σε περιοχή με πολυτελή συγκροτήματα κατοικιών, ακολούθησε συζήτηση γύρω από το φαινόμενο του Eξευγενισμού (Gentrification), με συντονιστή τον δημοσιογράφο Κώστα Ζαφειρόπουλο (Εφ. Συν.) και ομιλητές τους πολεοδόμους-αρχιτέκτονες Δημήτρη Πέττα και Θάνο Ανδρίτσο, καθώς και την εκπρόσωπο της οργάνωσης Generation 2.0 Σεμπένε Ισέτε, μετανάστρια δεύτερης γενιάς.
Τον όρο εξευγενισμός εισήγαγε η κοινωνιολόγος Ρουθ Γκλας, παρατηρώντας το 1964 τις μεταβολές στο κεντρικό Λονδίνο, και έκτοτε χαρακτηρίζει μια χωροταξική μετάλλαξη. Περιοχές όπου κατοικούν ασθενείς πληθυσμιακές ομάδες καθίστανται ελκυστικές για ανώτερες τάξεις, με αποτέλεσμα τον εκτοπισμό των αρχικών κατοίκων και των εργαζομένων στην περιοχή, λόγω υπέρογκης αύξησης των ενοικίων, μεταβάλλοντας δραστικά την κοινωνική-φυλετική σύνθεση των περιοχών. Χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι κοινωνικές επιπτώσεις, αυτές οι διαδικασίες χαρακτηρίζονται ως ανάπτυξη και αισθητική αναγέννηση. Αντίστοιχα φαινόμενα παρατηρούνται στην Αθήνα, σε Μεταξουργείο και Γκάζι. Αύξηση ενοικίων και μετατόπιση πληθυσμού προκαλεί και η τουριστικοποίηση, μέσα από πρακτικές βραχυπρόθεσμης μίσθωσης όπως το airbnb. Η Αθήνα της κρίσης, με τα κοινωνικά κινήματα και την καλλιτεχνική δραστηριότητα που αναπτύχθηκε, τα τελευταία χρόνια έχει μετατραπεί από μονοήμερη ενδιάμεση θερινή στάση προς τα νησιά, σε τελικό τουριστικό προορισμό όλο το χρόνο, οδηγώντας σε απότομη αύξηση ζήτησης για καταλύματα. Σε συνθήκες οικονομικής-στεγαστικής κρίσης, το airbnb αποτελεί ευκαιρία κερδοσκοπίας. Στις λιγότερο εμφανείς επιπτώσεις της τουριστικοποίησης, περιοχές της Αθήνας ενδέχεται να ερημώσουν, ενώ η γενική άνοδος τιμών των ακινήτων σχετίζεται και με την golden visa, για τις αγορές Κινέζων, οξύνοντας χωρο-κοινωνικές ανισότητες.
Το Airbnb πλήττει αρνητικά και τους μεταναστευτικούς πληθυσμούς που μετέτρεψαν σε πολυπολιτισμικές περιοχές τις παλιές αθηναϊκές γειτονιές, συμβάλλοντας στη διατήρηση του κτιριακού αποθέματος, με την ανακατοίκηση κτιρίων που είχαν εγκαταλειφθεί, λόγω της μετακίνησης των Αθηναίων προς τα προάστια.
*Η Ιφιγένεια Καλαντζή είναι θεωρητικός-κριτικός κινηματογράφου, ifigenia.kalantzi@gmail.com
INFO
Η Πανελλήνια Ένωση Κριτικών Κινηματογράφου (ΠΕΚΚ) σας προσκαλεί στο τριήμερο προβολών Με το Βλέμμα της κριτικής, που διοργανώνει με ελεύθερη είσοδο, στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος (27-29/4/2018), όπου για πρώτη φορά προβάλλονται καθημερινά 19:00 και 21:00 όλες οι ταινίες που απέσπασαν το βραβείο της ΠΕΚΚ τη χρονιά που πέρασε. Σάββατο 28/4/2018 στις 20:00 θα παρουσιαστεί και το νέο τεύχος Κινηματογράφος 2017.
Στα πλαίσια προβολών της Χαμένης Λεωφόρου του Ελληνικού Σινεμά της ΕΣΠΕΚ στο Άστορ: Δευτέρα 30/4, 18:00 Μακεδονικός Γάμος (Τ. Κανελλόπουλου), Αλδεβαράν (Α.Θωμόπουλου), 20:30 Αλουμίνιον της Ελλάδος (Ρ. Κούνδουρου), Μέγαρα (Σ. Μανιάτη-Γ. Τσεμπερόπουλου), 22:15 Θηραϊκός Όρθρος (Κ. Σφήκα-Σ. Τορνέ), Μαύρο+Άσπρο (Θ. Ρεντζή). Παρασκευή 4/5, 22:30: Ο Μεγάλος Ερωτικός (Π. Βούλγαρη), 00:15 Λάβετε Θέσεις (Θ. Μαραγκού). 5 ευρώ / προβολή, 8 ευρώ / ημερήσιο.
Στο κινηματογραφικό αφιέρωμα 50 χρόνια από τον Μάη του ’68, του Φιλοπρόοδου Ομίλου Υμηττού, τη Δευτέρα 30/4, στις 20:30, προβάλλεται η ταινία του Αντονιόνι Ζαμπρίνσκι Πόιντ (1970), με ελεύθερη είσοδο.
