Η κοινωνική πραγματικότητα θα «απαιτήσει» νέες μορφές οργάνωσης. Του Δημήτρη Μακρέα
«Υγεία είναι η κατάσταση της πλήρους σωματικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας και όχι μόνο η απουσία ασθένειας ή αναπηρίας»
Ορισμός της Υγείας από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, 1946.
Διαχρονικά, η συζήτηση για την Υγεία, αλλά και πιο συγκεκριμένα για την ΠΦΥ ως βασικό εργαλείο προάσπισης της υγείας, πάντα θεωρούσε ότι η αποκατάσταση της βιο-ψυχο-κοινωνικής ενότητας του ανθρώπου, σε ρήξη με το κυρίαρχο μηχανιστικό μοντέλο ανάπτυξης της «αγοραίας» Ιατρικής, ήταν ένα από τα σημαντικότερα διακυβεύματα.
Η εντόπιση της αρρώστιας, στο επίπεδο του ατόμου σηματοδοτεί τον ορισμό του «προσωπικού» γιατρού, στο επίπεδο της οικογένειας του «οικογενειακού» γιατρού και στο επίπεδο της κοινότητας του «γιατρού της (στην) κοινότητας». Η ενότητα αυτού του τριαδικού σχήματος ορίζει τον γιατρό της ΠΦΥ, αλλά και αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση –όχι ικανή– για τη συγκρότηση της πολυδιαφημισμένης «ολιστικής» ιατρικής.
Η ΠΦΥ δεν είναι ούτε οι δομές, ούτε ο τρόπος χρηματοδότησης, ή καλύτερα είναι δευτερευόντως αυτά. Πάνω από όλα είναι οι άνθρωποι και οι ανάγκες τους. Χρήστες, αλλά και πάροχοι των υπηρεσιών.
Στη βάση αυτής της λογικής, η ΠΦΥ δεν μπορεί παρά να είναι δημόσια ως προς το χαρακτήρα της, ανεξάρτητα από τον τρόπο χρηματοδότησής της και το καθεστώς εργασίας των επαγγελματιών Υγείας που δουλεύουν σε αυτή. Ακόμα και αν η ΠΦΥ στηριζόταν αποκλειστικά σε δίκτυο ελεύθερων επαγγελματιών ιατρών, δεν θα έπαυε να είναι δημόσια ως προς τη φύση της.
Αντίστροφα, η κρατική χρηματοδότηση ενός –κατ’ όνομα– συστήματος ΠΦΥ, το οποίο όμως δεν καλύπτει το σύνολο των ανθρώπων (άρση της καθολικότητας), δημιουργεί φραγμούς στην πρόσβαση σε αυτή (αποκλεισμός ανασφάλιστων) και ανισότητα παρεχόμενων υπηρεσιών (ανταποδοτική σχέση ασφάλισης και άμεσης πληρωμής- περίθαλψης), καταργεί τον όποιο δημόσιο χαρακτήρα του. Η περιγραφή αυτή δεν είναι καθόλου τυχαία, αλλά περιγράφει την επόμενη μέρα της ΠΦΥ, όπως την «ονειρεύεται» ο υπουργός Υγείας, οι επιτροπές «σοφών» και η τρόικα.
Η κρατική ή μέσω των Ταμείων χρηματοδότηση νοηματοδοτεί το δημόσιο χαρακτήρα της ΠΦΥ μόνο στο βαθμό που αναιρεί τους προηγούμενους περιορισμούς και που επιτρέπει τη γνήσια και ανόθευτη, μη αγοραία σχέση γιατρού-ασθενή. Ο γιατρός της ΠΦΥ δεν είναι κάτοχος –μετρήσιμων σε ευρώ– ικανοτήτων προς πώληση σε υποψήφιους πελάτες, αλλά συμμετέχει με τον ιδιαίτερο επιστημονικό του ρόλο στη λειτουργία της κοινότητας, ως άνθρωπος απέναντι σε ανθρώπους.
Απολογιστικά, θα μπορούσαμε να πούμε ότι στην Ελλάδα αναπτύχθηκε στρεβλά και αποσπασματικά το μοντέλο του «προσωπικού» γιατρού, δευτερευόντως του «οικογενειακού» και ελάχιστα το μοντέλο του «γιατρού της κοινότητας». Διαχρονικά η ΠΦΥ αλλά και το σύνολο του Τομέα Παροχής Υπηρεσιών Υγείας, συμπιέστηκε ανάμεσα στην αργομισθία, το δημοσιοϋπαλληλισμό και τον κολοσσιαίο παρασιτισμό του ιδιωτικού τομέα. Κοινό στοιχείο η έλλειψη του οραματικού στοιχείου και κατανόησης του κοινωνικού ρόλου του Τομέα Παροχής Υπηρεσιών Υγείας.
Υπό τις παρούσες πολιτικές συνθήκες, οργανωμένο και αξιόπιστο σύστημα ΠΦΥ, προσανατολισμένο στην κάλυψη των πραγματικών κοινωνικών αναγκών, με σεβασμό στους χρήστες αλλά και στους εργαζόμενους σε αυτή, δεν μπορεί να υπάρξει. Η όλη συζήτηση γίνεται προσχηματικά, δυστυχώς από το σύνολο των εμπλεκόμενων φορέων. Η αποτυχία είναι εξασφαλισμένη πολλαπλώς…
«Ασφαλιστικό» παράγωγο
Οποιοδήποτε σύστημα καθολικής ΠΦΥ χρειάζεται γενναία χρηματοδότηση, ειδικά στην πρώτη φάση λειτουργίας του. Η επιχειρούμενη μεταρρύθμιση, όμως, δεν έχει ως στόχο την κάλυψη των κοινωνικών αναγκών, αλλά την πάση θυσία περιστολή του κόστους, την απεμπλοκή του κράτους από τη συνταγματική υποχρέωσή του να μεριμνά για την υγεία των πολιτών και τη μετατροπή του καθολικού-κοινωνικού δικαιώματος στην Υγεία, σε «ασφαλιστικό» παράγωγο. Ο κατακλυσμός από διαφημίσεις για ειδυλλιακά ασφαλιστ(ρ)ικά προγράμματα δεν είναι καθόλου τυχαίος. Τους άτυχους που δεν θα έχουν τη δυνατότητα αγοράς κάποιου παράγωγου, τους περιμένουν τα περιορισμένης διάρκειας και αμφιβόλου χρησιμότητας voucher, «οι δέσμες βασικών υπηρεσιών» των ειδημόνων και οι δομές κοινωνικής αλληλεγγύης (ευτυχώς). Υπό αυτές τις συνθήκες είναι βέβαιο ότι και η σοφότερη πρόταση των σοφότερων των σοφών, είναι καταδικασμένη να αποτύχει. Ειδικά όταν ο ΕΟΠΥΥ και τα ασφαλιστικά ταμεία έχουν ήδη χρεοκοπήσει.
Θα περίμενε κανείς ότι οι θεσμικοί φορείς του ιατρικού κόσμου, σε αυτή την κρίσιμη για την κοινωνία και τον ιατρικό κλάδο συγκυρία, θα αρθρώσουν ουσιαστικό λόγο και με σοβαρότητα θα αντιμετωπίσουν το ζήτημα. Όμως, η στάση των επιστημονικών και επαγγελματικών ενώσεων καθορίζεται από την ανάγκη τους να περιφρουρήσουν και αν είναι δυνατόν να αυξήσουν το μερίδιο της αγοράς που τους αντιστοιχεί.
Εμείς οι γενικοί γιατροί, κουβαλώντας τις εκπαιδευτικές ανεπάρκειες, τη λειτουργία σε συνθήκες ουσιαστικής ανυπαρξίας ΠΦΥ, αλλά κυρίως την έλλειψη κουλτούρας και οράματος σε σχέση με την ΠΦΥ, προσπαθώντας να κατοχυρώσουμε την επιστημονική μας θέση μέσω papers και χυδαία σπονσοραριζόμενων συνεδρίων και όχι στη βάση της καθημερινής εργασίας και προσφοράς μας, προσμένουμε «δειλοί, μοιραίοι κι άβουλοι αντάμα» να μας αποδώσουν τα κλειδιά που θα ανοίγουν (gateopener) ή θα κλείνουν(gatekeeper) ή θα χτυπάνε στα μούτρα (gatesmasher – δικός μου όρος) τις πύλες του συστήματος.
Υπάρχει άλλος δρόμος; Ένα χειραφετημένο κοινωνικό κίνημα υπεράσπισης των κοινωνικών αναγκών και δικαιωμάτων θα μπορούσε να διαμορφώσει διαφορετικούς όρους στη συζήτηση για την Υγεία γενικότερα και την ΠΦΥ ειδικότερα… Η ίδια η κοινωνική πραγματικότητα –η κατάσταση ανθρωπιστικής κρίσης στην οποία βρίσκεται η χώρα– θα «απαιτήσει» νέες μορφές οργάνωσης της ΠΦΥ. Ο ρόλος των γιατρών στην ΠΦΥ των ασφαλιστικών δεν θα είναι άλλος από αυτόν του επιστήμονα- κολίγου. Η απάντηση σε όλα αυτά θα μπορούσε να είναι διπλή. Από τη μία, η μάχη για την υπεράσπιση του δημόσιου-κοινωνικού χαρακτήρα του ΕΣΥ και από την άλλη, η άμεση δικτύωση παρόχων-χρηστών Υπηρεσιών Υγείας υπό τη μορφή κοινωνικών συνεταιρισμών, σε επίπεδο κοινότητας. Διαφορετικά, πολύ φοβάμαι ότι θα καθόμαστε με σταυρωμένα χέρια στα ιατρεία μας αναμένοντας τον πελάτη που περίσσεψε από τις ασφαλιστικές, την ίδια στιγμή που τα προβλήματα υγείας και οι ανάγκες των ανθρώπων θα μένουν αναπάντητες. Με κάποιο τρόπο οι δεξιότητες, οι γνώσεις και ικανότητές μας πρέπει να συναντηθούν με τις ανάγκες της κοινωνίας…
* Ο Δημήτρης Μακρέας είναι Επιμελητής Α’ ΕΣΥ Γενικής Ιατρικής
