Το πρωτότυπο Casus belli, μέσα σε 11 λεπτά, χωρίς διάλογους, κάνει ένα καυστικό πολιτικό σχόλιο για τον καταναλωτισμό και την κρίση, που υποστηρίζεται κινηματογραφικά με ένα φαινομενικά ενιαίο τράβελινγκ, όπου η κάμερα ακολουθεί, από τα αριστερά προς τα δεξιά, με τον ίδιο σταθερό ρυθμό, ουρές ανθρώπων στο σούπερ μάρκετ, στο γήπεδο, και τέλος άστεγους, που περιμένουν συσσίτιο. Ένας εξαθλιωμένος άντρας, που δεν πρόλαβε να φάει, σπρώχνει απελπισμένος πίσω του, προκαλώντας μια αλυσιδωτή πτώση, σε όλους τους προηγούμενους.
Στον απόηχο των διακρίσεων, συναντηθήκαμε με τον Γιώργο στο Θησείο, ένα συννεφιασμένο απόγευμα, ανήμερα των γενεθλίων του. Ο εμπεριστατωμένος λόγος του μαρτυράει έναν πολιτικοποιημένο δημιουργό, με ξεκάθαρες θέσεις. Ο Γιώργος σχεδίαζε την ταινία του επί δύο χρόνια, ενώ η υλοποίηση κράτησε 9 μήνες, κυοφορώντας το άψογα ενορχηστρωμένο αποτέλεσμα, που επάξια βραβεύτηκε.
Στην ταινία σου διέκρινα πολιτικές προεκτάσεις, θέλεις να το σχολιάσεις;
Το θέμα της ταινίας αφορά το πέρασμα από τη διαβίωση στην επιβίωση, από την τάξη στην αταξία και από το άτομο στο σύνολο, ένα ζήτημα εγγενώς πολιτικό.
Στις ουρές υπάρχουν χαρακτηριστικοί τύποι ανθρώπων, με συγκεκριμένες συμπεριφορές, ιδεολογίες και στερεότυπα, που δημιουργούν αυτόνομα σχόλια, διάσπαρτα παντού, με μια δόση ειρωνείας και χιούμορ. Για παράδειγμα, στην ουρά του συσσιτίου, αχνά στο βάθος, διακρίνονται οι ολυμπιακοί κύκλοι. Για μένα, η κληρονομιά των Ολυμπιακών Αγώνων, είναι τα σημερινά συσσίτια, κάτι άκρως πολιτικό.
Τι σημαίνει για σένα πολιτικός κινηματογράφος στις μέρες μας; Θεωρείς ότι πρέπει να επαναπροσδιοριστεί αυτό το είδος;
Όλες οι ταινίες είναι πολιτικές, γιατί όλες παίρνουν μια θέση, ακόμα και αντιδραστική.
Για το τι σημαίνει πολιτικός κινηματογράφος, θα συμφωνήσω με τη θέση του Γκοντάρ: «Πρέπει να κάνουμε πολιτικά φιλμ και, κυρίως, πρέπει να κάνουμε φιλμ με πολιτικό τρόπο».
Μετά την εξέγερση του Δεκέμβρη του 2008 και το φαινόμενο της κρίσης τώρα, ο πολιτικός κινηματογράφος οφείλει να επαναπροσδιοριστεί. Στην Ιστορία (με Ι κεφαλαίο) και ειδικότερα στην ελληνική Ιστορία, ο ρυθμός αλλαγής των γεγονότων είναι ραγδαίος. Από μια πλαστή ευημερία, στην οποία τα πάντα ήταν φαινομενικά στάσιμα, έχουμε περάσει σε μια κατάσταση εντελώς ρευστή. Αν εμείς, οι νέοι σκηνοθέτες, δεν πούμε για τα πράγματα που συμβαίνουν γύρω μας, τότε το σινεμά δεν αφορά κανέναν.
Ήταν δύσκολο να πετύχεις το συνεχόμενο τράβελινγκ;
Στην ταινία υπάρχουν επτά μονοπλάνα,τα οποία πρέπει να συνδεθούν μεταξύ τους, ώστε να δημιουργείται μια όσμωση ανάμεσα στους ανθρώπους, από τη μια ουρά στην άλλη. Ο πρώτος, σε κάθε ουρά, κάνει δύο βήματα και βρίσκεται τελευταίος στο αμέσως επόμενο πλάνο, έτσι, δίνεται η εντύπωση μιας τεράστιας, άπειρης, συνεχόμενης ουράς. Αν συμβεί κάτι, έστω και μόνο σε ένα κρίκο αυτής της μεγάλης αλυσίδας, εν τέλει, επηρεάζει τους πάντες. Για να υλοποιηθεί τεχνικά όλο αυτό, απαιτούνταν ένας σχεδιασμός, που να συνδυάζει με μαθηματική ακρίβεια την ταχύτητα των τράβελινγκ και το ρυθμό εμφάνισης των προσώπων σε κάθε ουρά. Οπότε καταλήξαμε σε δύο βασικές απαιτήσεις: χορογραφία της κίνησης και χορογραφία των ηθοποιών, κάτι που έπαιξε τεράστιο ρόλο στη σκηνή της πτώσης του ανθρώπινου ντόμινο. Για τη σκηνή αυτή, χρειάστηκε λεπτομερής μελέτη και πολλές πρόβες, σε σχολή χορού. Το σημαντικό είναι ότι αντιμετωπίσαμε και τους 146 ηθοποιούς της ουράς, σαν 146 ξεχωριστούς αλλά ισοδύναμους χαρακτήρες. Είχαν σχεδιαστεί τέσσερις αλλαξιές για κάθε ηθοποιό, που όφειλε να αναδείξει το δικό του χαρακτήρα στο μέγιστο, με μια ελάχιστη δράση. Αυτό, το ονόμασα «αρχή της ελάχιστης δράσης». Το δύσκολο ήταν να επιτευχθεί ένας συγκεκριμένος ρυθμός. Άρα, φαντάσου, ότι καθένας είχε στη διάθεσή του μόνο 4 ½ δευτερόλεπτα, για να δείξει ποιον χαρακτηρίζει. Και αυτό ήταν το βασικό κόνσεπτ. Στη συνέχεια, έπρεπε να καταφέρουμε να εναρμονίσουμε τη χορογραφία των ηθοποιών με τη χορογραφία της κάμερας, και τελικά, νομίζω ότι πέτυχε.
Ας μείνουμε λίγο στη σημασία του τράβελινγκ. Για παράδειγμα, στον Θόδωρο Αγγελόπουλο το μονοπλάνο είναι μια φιλοσοφική θεώρηση. Τι αξία έχει για σένα το τράβελινγκ; Επίσης, τι δηλώνει η φορά της κάμερας, από τ’ αριστερά προς τα δεξιά;
Καταρχάς, λατρεύω τον Αγγελόπουλο και το έργο του. Άλλωστε, υπήρξα και βοηθός του. Όσο για την κίνηση της κάμερας, θεωρώ ότι δεν έχει τόσο τεχνική σημασία, όσο ηθική. Ο τρόπος που επιλέγεις να δείξεις το θέμα σου έχει ηθικό αντίκτυπο, αφού ο σκηνοθέτης μπορεί, αν θέλει, να κατευθύνει τον θεατή, κάτι μάλλον επικίνδυνο.
Στο Casus belli, το τράβελινγκ είναι ο ελάχιστος, χρονικά και αναπαριστατικά, δρόμος, για να δείξεις μια ουρά, χωρίς να εστιάζεις σε κάποιον χαρακτήρα και χωρίς να τη διακόψεις, αφήνοντας ελεύθερο το βλέμμα. Η φορά, τέλος, από τ’ αριστερά προς τα δεξιά, συμβολίζει τη φορά της τάξης. Είναι η φορά που διαβάζουμε, η φορά της συνέχειας, της κανονικότητας. Όταν, όμως, τελειώνει το φαΐ, τότε ο άστεγος κάνει μια βίαιη πράξη: σπρώχνει προς τα πίσω και όλα αρχίζουν να λειτουργούν προς την αντίστροφη φορά. Άρα, θεωρώ ότι για να αλλάξουν τα πράγματα, χρειάζεται μια βίαιη πράξη, αντίθετη στην κανονικότητα και την τάξη που κυριαρχεί και αυτό, ακριβώς, είναι το θέμα της ταινίας.
Τι σηματοδοτεί ο τίτλος της ταινίας σου; Περιέχει κάποιο μήνυμα;
Casus belli, σημαίνει αιτία ή αφορμή πολέμου. Στην ταινία, Casus belli είναι η πείνα, το αίσθημα επιβίωσης, που είναι ταυτόχρονα αφορμή και αιτία ενός βίαιου ξεσπάσματος. Εδώ, δηλαδή, πρόκειται για εσωτερικό πόλεμο που εξελίσσεται αυτή τη στιγμή και οδηγεί σε καταστάσεις φεουδαρχίας. Το δίλημμα είναι ξεκάθαρο. Είτε απειθαρχούμε για να συνδημιουργήσουμε το μετά, ή υποκύπτουμε σε ένα μετά, που μας επιβάλλουν στο τώρα. Οπότε, το Casus belli είναι η αφορμή και η αιτία ενός νέου, εσωτερικού – κοινωνικού πολέμου. Το site της ταινίας αναζητήστε το στο https://casusbellifilm.com.
Για τον ταλαντούχο και περιζήτητο, πλέον, Γιώργο Ζώη, οι υποχρεώσεις δεν τελειώνουν. Έτσι, διακόψαμε το κλίμα ενθουσιασμού που δημιουργήθηκε ανάμεσα στο τσάι και στην κουβέντα και οι δρόμοι μας χωρίσανε, κάτω από το ψιλόβροχο.
* Η Ιφιγένεια Καλαντζή είναι κριτικός κινηματογράφου
