του Κώστα Γκιώνη
Δεν αρκεί να ορίσεις το κακό. Δεν αρκεί να το καταγγείλεις. Δεν αρκεί ούτε να βγεις στους δρόμους και να επιδιώξεις την ανατροπή του, εάν δεν μπορέσεις να περιγράψεις αυτό που θα το αντικαταστήσει. Δεν αρκούν τα παραπάνω, εάν αυτό το νέο που θα έρθει δεν θα δίνει ελπίδα στην ουτοπία και στο ανέφικτο να μεταμορφωθούν σε μια εφικτή πραγματικότητα, διεγείροντας έτσι την κοινωνία, κάνοντάς τη συμμέτοχη στο όραμα και στην πραγμάτωση, αλλά και αργότερα στη διατήρηση. Αυτό περίπου έλεγαν οι περίφημες ομάδες των Diggers από το ριζοσπαστικό επαναστατικό κίνημα της δεκαετίας του ’60 – ότι δηλαδή «πρέπει να αλλάξουμε τον κόσμο δείχνοντας με την πράξη μας πώς θα ’πρεπε να είναι». Ειδάλλως θα παραμείνουμε κοινωνία θεατών, καταδικασμένων σε πλάνες και προδοσίες, μυξοκλαίγοντας για την κακιά μας μοίρα.
Η σύγχρονη γάγγραινα των κοινωνιών είναι η ανάθεση, δηλαδή το να εναποθέτεις την τύχη σου σε έναν ηγέτη ή ένα κόμμα. Παραφράζοντας λίγο τον Κορνήλιο Καστοριάδη, «οι κοινωνίες, αντί να περιμένουν με παθητικό ενθουσιασμό να έρθει να τους οργανώσει (ως κυρίαρχος) το Κόμμα, ας οργανωθούν μόνες τους». Μόνο έτσι μπορεί να υπάρξει διέξοδος. Αλλά αυτό προϋποθέτει την εκμηδένιση της ατομικότητας ως πυρήνα κατεύθυνσης της σκέψης μας. Προϋποθέτει ν’ αρχίσουμε να βλέπουμε λίγο πλατύτερα από το δικό μας οπτικό πεδίο, ως μια οντότητα ενός ευρύτερου συνόλου η οποία θα λειτουργεί ως ενιαίος μηχανισμός. Είναι αυτό που περιέγραφε ο Μιχαήλο Μάρκοβιτς, όταν μιλούσε για το «κοινωνικό ον», ότι είναι ο άνθρωπος που επικοινωνεί με άλλους ανθρώπους, εργάζεται μαζί τους, μοιράζεται με αυτούς ορισμένες ανάγκες και αξίες, είναι πρόθυμος να στρατευτεί και για τους πιο ατομικούς σκοπούς – ακόμη και γι’ αυτούς που δεν ικανοποιούν τις δικές του ανάγκες, αλλά έμμεσα αποτελούν γι’ αυτόν αξίες, επειδή ικανοποιούν ανάγκες άλλων ανθρώπων.
Μακρόχρονη διαδικασία
Αυτό που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως μια σωστή εξελικτική πορεία για τη δημιουργία της κοινωνικής απελευθέρωσης, είναι η αυτοδιαχείριση – αν εννοήσουμε βέβαια, καθώς λέει ο Μάρκοβιτς, την κοινωνική αυτοδιαχείριση σαν ολότητα, οπότε είναι σαφές ότι η εισαγωγή της σημαίνει ριζική κοινωνική επανάσταση. Και ότι τούτο πρέπει να εννοηθεί σαν μακρόχρονη ιστορική διαδικασία, όχι σαν μια στιγμιαία πράξη.
Κανένας πραγματικά συνειδητοποιημένος άνθρωπος δεν μπορεί να πιστεύει ειλικρινά ότι με το υπάρχον σύστημα της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας και με τη διαδικασία των εκλογών θα μπορούσε να προκύψει μια τέτοια ριζοσπαστική λύση, όπως είναι η κατάργηση της υλικής και πνευματικής δουλείας και η δημιουργία συνθηκών για την πλήρη εξέλιξη του ανθρώπου, όπως το διατύπωσε ο Μαρξ στο γενικό ανθρώπινο ιδανικό. Εάν το σύστημα εξουσίας φοβόταν πραγματικά ότι υπήρχε έστω και μία περίπτωση το αποτέλεσμα των οποιωνδήποτε εκλογών να είναι αντίθετο από τα συμφέροντά του, σιγά μην μας επέτρεπαν να ψηφίσουμε. Είναι έτσι δομημένο το σύστημα αλλοτρίωσης και χειραγώγησης της σκέψης, με την τελειοποίηση και την επιστημονικοποίηση των προπαγανδιστικών μεθόδων, που το αποτέλεσμα θα είναι πάντα αυτό που θα εξυπηρετεί τα συμφέροντα των λίγων και των τραπεζών.
Παραδείγματα
Η ιστορική αναζήτηση βρίθει από επιτυχημένα παραδείγματα αυτοοργάνωσης και αυτοδιαχείρισης. Ας θυμηθούμε μερικά: οι εκατοντάδες κολεκτίβες πού δημιουργήθηκαν το 1936-1938 κατά τη διάρκεια του Ισπανικού Εμφυλίου από την Εθνική Συνομοσπονδία Εργασίας (CNT), πολύ μεγάλος αριθμός αυτοδιαχειρiζόμενων εργοστασίων στη Χιλή μεταξύ 1970-1973 με την άνοδο της Λαϊκής Ενότητας του Σαλβαντόρ Αλιέντε στην εξουσία, το Κίνημα των Ακτημόνων (MST) και το Κίνημα των Εργατών Χωρίς Στέγη (MTST) με καταλήψεις γης και στέγης στη Βραζιλία, τα εκατοντάδες εργοστάσια (πάνω από 200 στην Αργεντινή, 100 στη Βραζιλία και 20 στην Ουρουγουάη) που κατέλαβαν και επανοικειοποιήθηκαν οι απλήρωτοι εργάτες τους.
Κι ακόμα: στη Γαλλία υπάρχουν οι 1.925 εργατικοί παραγωγικοί και αυτοδιαχειρiζόμενοι συνεταιρισμοί (SCOP), που όλο θα πληθαίνουν λόγω του ότι όλο και αυξάνονται οι εταιρίες πού κινδυνεύουν από «ελεγχόμενη πτώχευση». Στις ΗΠΑ λειτουργούν πάνω από 300-400 κοοπερατίβες με καθαρά αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες, το ίδιο και στη Γερμανία και την Αγγλία. Στο Μεξικό υπάρχει μετά την εξέγερση των Ζαπατίστας (EZLN) η αυτοδιαχειριζόμενη περιοχή Τσιάπας, στην Ισπανία η Μαριναλέντα, στην Κοπεγχάγη η κοινότητα Κριστιάνια, στον Καναδά το νησί Λασκέτι, απέναντι από το Βανκούβερ, στη Βραζιλία η πόλη Marica, 40 χιλιόμετρα από το Ρίο ντε Τζανέιρο.
Όλα αυτά τα παραδείγματα λένε πολλά… ή και τίποτα. Το σίγουρο είναι ότι δείχνουν το δρόμο, την κατεύθυνση, που δεν μπορεί να είναι άλλη από την αυτοοργάνωση και την ενεργοποίηση της ίδιας της κοινωνίας, χωρίς ποδηγέτηση από κανέναν αγκιτάτορα και καμιά γραφειοκρατία.
Το ζητούμενο
Το πρόβλημα δεν είναι να γρατζουνίσεις το σύστημα ή να του αλλοιώσεις λίγο τη δομή. Το ζητούμενο είναι να το ξεθεμελιώσεις από τη ρίζα του, να το συντρίψεις, να το εξαφανίσεις πλήρως, και να δομήσεις αυτούς τους κοινωνικούς μηχανισμούς που θα αποτρέψουν τη μελλοντική παλινόρθωσή του. Και μαζί με αυτό να συντρίψεις και τη λογική των μικροαστών, που κι αυτοί χαράσσουν τη μοίρα της Ελλάδας – αυτά τα αήττητα κνώδαλα, ανεπίδεκτα αισθητικής διαπαιδαγώγησης, όπως εύστοχα έλεγε ο Ηλίας Πετρόπουλος.
Σίγουρα δεν θα είναι εύκολο, σίγουρα τα προβλήματα θα είναι πολλά, οι τρικλοποδιές αναπόφευκτες. Οι εφιάλτες και οι νενέκοι δεν πρόκειται να λείψουν. Είναι όμως ο μόνος τρόπος για να οικοδομηθεί μια κοινωνία πιο βιώσιμη, πιο ελκυστική, πιο ανθρώπινη και πιο δίκαιη. Μια κοινωνία χωρίς δομημένες ιεραρχίες, που στους τόπους εργασίας ο καθένας θα δουλεύει κυκλικά περνώντας από όλες τις θέσεις εργασίας, ώστε να μην δημιουργούνται εστίες συγκέντρωσης εξουσίας, άρα και αλλοτρίωσης. Όπου όλοι θα αμείβονται το ίδιο, κι όπου η παιδεία, η υγεία, το ρεύμα, το νερό θα είναι κοινό αγαθό για όλους. Όπου η ανθρώπινη αξιοπρέπεια δεν θα είναι ένα κιτρινισμένο γράμμα στο συρτάρι, και όλη αυτή η άκρατη καταναλωτικότητα θα είναι μια ξεχασμένη θανατηφόρα ασθένεια, σαν όλες τις άλλες που εξόντωσαν κάποτε εκατομμύρια ανθρώπους.
