Ηλεκτρονική πλατφόρμα για την καταγραφή της αδήλωτης εργασίας προωθεί η Ε.Ε.
Πάνε μόλις… 11 χρόνια από το 2004, όταν οι αρμόδιες υπηρεσίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είχαν πραγματοποιήσει μακροοικονομικές εκτιμήσεις για κάθε κράτος-μέλος της Ε.Ε. ξεχωριστά, αναφορικά με το πόσο θα «κόστιζε» η εξάπλωση και παγίωση του φαινομένου που μόλις τότε, ακροθιγώς, προσδιοριζόταν ως «αδήλωτη εργασία».
Μετά τις εκτιμήσεις αυτές, με τις γνωστές δαιδαλώδεις γραφειοκρατικές διαδικασίες της Ε.Ε., και προφανώς για να εξυπηρετηθούν οι Ευρωπαίοι εργοδότες να παγιώσουν τις νέες μορφές απασχόλησης (και όχι εργασίας πια) το 2007 η Επιτροπή κατέληξε στο περίφημο κείμενο Ενίσχυση της καταπολέμησης της αδήλωτης εργασίας [COM(2007)628] που με τη σειρά του πατούσε πάνω στην Πράσινη Βίβλο της Εργατικής Νομοθεσίας του 2006… Ύστερα από τόσα χρόνια λοιπόν, με την αδήλωτη, μαύρη, ανασφάλιστη εργασία να αποτελεί σε όλα τα κράτη μέλη μια «παράλληλη αγορά εργασίας» σε τέτοιο βαθμό που να καθίσταται αδύνατος ένας ενιαίος ορισμός της έννοιας, η Κομισιόν κατέληξε, στις 20 Νοεμβρίου 2015, να κάνει δεκτό το συμβιβαστικό κείμενο συμφωνίας (κατ’ απόλυτη μετάφραση του κειμένου!) που διαπραγματεύτηκε με τα κράτη-μέλη το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.
Η Ευρώπη των «αξιών» -κατά την προσφιλή όσο και γελοία εκ του αποτελέσματος, ρήση του πρωθυπουργού Αλ. Τσίπρα- αφού άργησε μια 10ετία που μοιάζει, στην κυριολεξία, μια αιωνιότητα (καθώς η πραγματικότητα των εργαζομένων γύρισε περισσότερα από 100 χρόνια πίσω) συμφώνησε να προωθήσει μια ηλεκτρονική πλατφόρμα ανταλλαγής δεδομένων και πληροφοριών από όλα τα κράτη-μέλη της για την αδήλωτη εργασία (που κάθε κράτος-μέλος βέβαια την ορίζει διαφορετικά). Ένα φόρουμ επικοινωνίας, δηλαδή, στο οποίο θα λειτουργούν ομάδες εργασίας που θα «αντιμετωπίζουν το ζήτημα με ολιστική προσέγγιση».
Γιγάντωση του προβλήματος
Είναι τελικά οι υπηρεσίες της Ε.Ε. τόσο αργές στη λειτουργία τους; Είναι τόσο ανεπαρκείς; «Κάθε άλλο», θα ήταν η απάντηση ενός λογικά σκεπτόμενου ανθρώπου. Ήδη από το κείμενο του 2004 είχαν εντοπιστεί σωστά -σε μεγάλο βαθμό- οι αιτίες του φαινομένου και είχαν αποτυπωθεί ως εξής:
Τη χρήση της αδήλωτης εργασίας ευνοούν εξελίξεις όπως:
– Η αύξηση της ζήτησης για οικιακές υπηρεσίες και υπηρεσίες φροντίδας λόγω της κοινωνικής και δημογραφικής εξέλιξης.
– Η εμφάνιση λιγότερο ιεραρχικών σχέσεων εργασίας και πιο ευέλικτων συστημάτων πληρωμής.
– Η άνθηση της αυτοαπασχόλησης, της υπεργολαβίας, των ευέλικτων συμβάσεων και της περιστασιακής εργασίας.
– Η ευκολότερη συγκρότηση διασυνοριακών ομίλων επιχειρήσεων.
– Ήδη από το 2003-2004, σε σχετική έρευνα του Ευρωβαρόμετρου είχε αναδειχθεί πως:
– Η Νότια και η Ανατολική Ευρώπη πλήττονται περισσότερο από την αδήλωτη εργασία.
– Σε επίπεδο Ε.Ε., το 5% των μισθωτών αναγνωρίζουν ότι πληρώνονται «με φακελάκι» (το ποσοστό αυτό κυμαίνεται από 3% ή λιγότερο στις περισσότερες χώρες της ηπειρωτικής Ευρώπης, στο Ηνωμένο Βασίλειο και την Ιρλανδία μέχρι άνω του 10% σε ορισμένες χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης).
– Η αδήλωτη εργασία θίγει περισσότερο τους φοιτητές, τους ανέργους και τους αυτοαπασχολούμενους.
– Η πρακτική αυτή είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη στους τομείς των δομικών κατασκευών και των οικιακών υπηρεσιών.
– Ο παράγων «κίνδυνος» διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην απόφαση προσφυγής στην αδήλωτη εργασία: όσοι εκτιμούν ότι είναι απρόσβλητοι από οποιαδήποτε κύρωση είναι πιθανότερο να μη δηλώσουν το εισόδημά τους.
– Φαίνεται ότι υπάρχει σχετική άγνοια των υφιστάμενων κυρώσεων.
– Ως κύρια αιτία της αδήλωτης εργασίας προκύπτει η τάση αποφυγής των φορολογικών και διοικητικών επιβαρύνσεων.
Πάρα ταύτα, η Ε.Ε. εν γνώσει της δεν προχώρησε άμεσα σε λήψη μέτρων για τον περιορισμό του φαινομένου, στρώνοντας το χαλί στους εργοδότες που έτριβαν τα χέρια τους στην όλο και αυξανόμενη εισροή φθηνών εργατικών χεριών από τα νέα κράτη μέλη των Ανατολικών χωρών, ενώ οι Οδηγίες που έρχονταν από το 2007 και έπειτα μονιμοποίησαν και νομιμοποίησαν μεγάλα κομμάτια αυτού που έως τότε οριζόταν ως αδήλωτη εργασία (εκ περιτροπής απασχόληση, εποχική απασχόληση, δελτίο υπηρεσιών σε πολλούς παραγωγικούς τομείς, νομιμοποίηση της μαθητείας κ.λπ.).
Ο ελληνικός «Γολιάθ»
Στην Ελλάδα, το φαινόμενο έχει πλέον πάρει τρομακτικές διαστάσεις, με τα στοιχεία που έρχονται στο φως της δημοσιότητας, ωστόσο, να είναι τόσο ανεπαρκή όσο και παραπλανητικά, καθώς οι φορείς που καταγράφουν το φαινόμενο έχουν περιορισμένο ορίζοντα στο τι μπορεί να καταγραφεί ως αδήλωτη εργασία. Αποτέλεσμα, να λειτουργεί μια πραγματικά παράλληλη αγορά εργασίας εντελώς αρρύθμιστη και «σκοτεινή».
Χαρακτηριστικό της έλλειψης σωστής καταγραφής, τα πιο πρόσφατα στοιχεία του Πληροφοριακού Συστήματος «Άρτεμις» που δείχνουν ότι οι στοχευμένοι έλεγχοι του ΣΕΠΕ, σε συνεργασία με την αντίστοιχη υπηρεσία του ΙΚΑ έχουν επιφέρει σημαντική μείωση του ποσοστού (στοιχεία 2014). Έτσι, σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία των ελέγχων, κατά το 2014, η ανασφάλιστη εργασία ανήλθε στο 13,85%. Σε σύνολο 135.566 εργαζομένων στις επιχειρήσεις όπου διενεργήθηκαν έλεγχοι, εντοπίστηκαν 6.177 αδήλωτοι εργαζόμενοι (ποσοστό 4,56%), ενώ τα πρόστιμα που επιβλήθηκαν αποκλειστικά για την αδήλωτη εργασία ανέρχονται στο ποσό των 64.592.922 ευρώ. Να σημειωθεί ότι τα πρόστιμα έχουν αυστηροποιηθεί και ανέρχονται στο 18πλάσιο του κατώτατου μισθού, δηλαδή 10.550 ευρώ ανά αδήλωτο εργαζόμενο.
Από τους συνολικά 7.083 εργαζομένους που εντός του 2014 διαπιστώθηκε ότι απασχολούνταν αδήλωτοι στις επιχειρήσεις που ελέγχθηκαν, οι άντρες καταλαμβάνουν ποσοστό 55,26%, ενώ οι γυναίκες 44,74%. Το ποσοστό των αδήλωτων ημεδαπών εργαζομένων, σε σχέση με το σύνολο των ημεδαπών εργαζομένων είναι 3,03%, ενώ αντίστοιχα το ποσοστό των αδήλωτων αλλοδαπών εργαζομένων σε σχέση με το σύνολο των αλλοδαπών εργαζομένων είναι 10,23%. Οι κλάδοι που κατά κανόνα παρουσιάζουν υψηλά ποσοστά αδήλωτης εργασίας είναι: Επισιτιστικά επαγγέλματα (εστιατόρια – ταβέρνες, αίθουσες δεξιώσεων, μεζεδοπωλεία, καφετέριες-μπαρ, κέντρα διασκέδασης) βιοτεχνικά πάρκα, βιομηχανικές ζώνες, κομμωτήρια, πρατήρια βενζίνης, συνεργεία αυτοκινήτων, μεταφορικές επιχειρήσεις, λιανικό εμπόριο, καθαριότητα, κατασκευές, φιλοξενία, υπηρεσίες ασφαλείας (Security), επιχειρήσεις φασόν.
Μια άλλη, λίγο παλαιότερη έρευνα του 2013, από την Ειδική Υπηρεσία Ελέγχου και Ασφάλισης του Ιδρύματος Κοινωνικών Ασφαλίσεων (ΕΥΠΕΑ ΙΚΑ-ΕΤΑΜ) σχεδόν ταυτοποιούσε την έννοια της αδήλωτης εργασίας με την ανασφάλιστη, ανεβάζοντας το ποσοστό των ανασφάλιστων εργαζόμενων στο 40,5% επί του συνόλου.
Ο σκοπός της πλατφόρμας
Η ύπαρξη και λειτουργία μιας ευρωπαϊκής πλατφόρμας για την καταγραφή του φαινομένου και την ανταλλαγή καλών πρακτικών μεταξύ των κρατών-af μελών, θα μπορούσε να αποτελέσει την απαρχή μιας ευρύτερης γκάμας θεσμικών ενεργειών για την αντιμετώπιση του προβλήματος, εάν όντως η Ε.Ε. είχε την πολιτική βούληση να το επιλύσει. Τελικός σκοπός μιας τέτοιας πλατφόρμας θα μπορούσε να ήταν όχι μόνον η πρόληψη της αδήλωτης εργασίας, όχι μόνον η τιμωρία μέσω προστίμων σε όσους την προωθούν, αλλά η μετατροπή της -μέσα από συγκεκριμένες ενιαίες νομοθεσίες- σε νόμιμη και καταγεγραμμένη εργασία.
Μαίρη Ευθυμιάτου
