Του Βασίλη Ξυδιά
Είναι η έννοια της αριστείας ξένη προς τις αξίες της Αριστεράς; Η διαμάχη που ξέσπασε με αφορμή τα πρότυπα και πειραματικά σχολεία μάλλον συσκότισε τα πραγματικά μέτωπα. Το μεν υπουργείο Παιδείας περιορίστηκε στις διοικητικές και εν μέρει στις παιδαγωγικές πλευρές του ζητήματος, ενώ το εκσυγχρονιστικό στρατόπεδο βρήκε αφορμή για να προκαλέσει μια συνολικότερη αξιακή σύγκρουση – την πρώτη κατ’ ουσίαν μεγάλη ιδεολογική αντιπαράθεση από τις εκλογές και μετά.
Είναι, λοιπόν, η Αριστερά εχθρική προς την αριστεία; Το ερώτημα δεν περιορίζεται στο σχολείο και στη μαθητική βαθμολογία. Αφορά το σύνολο της κοινωνίας. Κι έχει να κάνει με τη σημασία και τη λειτουργικότητα των αρετών στην κοινωνική συνοχή και στο δημόσιο βίο. Η δικαιοσύνη, η συλλογικότητα, η υπέρβαση του ατομισμού, η αναζήτηση της υπαρξιακής αλήθειας και της προσωπικής αυθεντικότητας, η υπέρβαση της αλλοτρίωσης, τι άλλο είναι παρά μια μάχη για την ηθική και οντολογική αριστεία;
Οι ηθικές αυτές αρετές, σύμφυτες στην ιδέα μιας απελευθερωτικής κοινωνίας, δεν είναι άσχετες από κάποιες συνοδεύουσες γνώσεις ή πρακτικές δεξιότητες. Για παράδειγμα, η πολιτική ηγεσία προϋποθέτει γνώση της ρητορικής και κατοχή της τέχνης του πολέμου. Η ηθική αριστεία συνοδεύεται από κάποια μορφή «τεχνικής» αριστείας.
Αντίστροφη ιεραρχία
Θα κάνουμε το ερώτημα ακόμα πιο οξύ. Συγκροτεί αυτό το είδος αριστείας κάποια μορφή ιεραρχίας; Κατά τη γνώμη μου, ασφαλώς. Όχι όμως με τον ιδιοτελή τρόπο των αρχόντων του κόσμου τούτου. «Ουχ ούτω δε έσται εν υμίν -έλεγε ο Ιησούς στους μαθητές του- αλλ’ ός εάν θέλη γενέσθαι μέγας εν υμίν, έσται υμών διάκονος» (Μάρκ. 10.43). Για την Αριστερά, όπως και για τους μαθητές του Χριστού, η ηγεσία συγκροτεί μια αντίστροφη ιεραρχία, το περιεχόμενο της οποίας είναι η διακονία των άλλων.
Στην πραγματικότητα αυτή είναι η μόνη μορφή αριστοκρατικής ιεραρχίας. Ενώ αυτό που συνήθως κατακρίνεται ως αριστοκρατία -οικονομική, κοινωνική ή πολιτική- δεν είναι παρά μορφές ολιγαρχίας, όπως την όρισαν οι αρχαίοι κλασικοί (Πλάτων, Αριστοτέλης). Αριστοκρατία είναι το κράτος των αρετών. Ολιγαρχία είναι η εξουσία των ισχυρών του πλούτου.
Όταν οι εκσυγχρονιστές εξανίστανται για την κατάργηση της αριστείας στην εκπαίδευση, κατ’ ουσίαν υπερασπίζονται έναν μηχανισμό αναπαραγωγής της ολιγαρχίας. (Κι είναι βέβαια κωμικοτραγικό, διότι η ιδέα πως η ιθύνουσα τάξη μπορεί να αναπαραχθεί εντάσσοντας τα παιδιά από την τρυφερή ηλικία σε μηχανισμούς κοινωνικής αξιολόγησης, μόνο βαθιά πληγωμένους ανθρώπους μπορεί να παραγάγει. Κι αυτό κατ’ ουσίαν είχε κατά νου ο Αριστείδης Μπαλτάς όταν μιλούσε για τη «ρετσινιά της αριστείας». Κατά τα άλλα, οι εκσυγχρονιστές μας είναι βαθιά νυχτωμένοι, διότι οι σύγχρονες κοινωνικές ιεραρχίες δεν παράγονται πλέον από τους κατεστημένους εκπαιδευτικούς μηχανισμούς, αλλά από άλλες, πιο πολύπλοκες κοινωνικές δομές.)
Αυτό, όμως, σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί να σημαίνει για την Αριστερά την υπεράσπιση της μετριοκρατίας ή της ήσσονος προσπάθειας. Αν δημοκρατία και φιλολαϊκή πολιτική σημαίνει ότι «μοιράζουμε» δικαιώματα, τότε υπονομεύουμε το θεμελιακό άξονα κάθε κοινωνίας, που είναι η δικαιοσύνη – η σύνοψη των κοινωνικών και πολιτικών αρετών.
