Μόνο εθιμοτυπική δεν ήταν η παρουσία του Ντόναλντ Τραμπ στην ετήσια σύνοδο της Ένωσης Χωρών της Νοτιοανατολικής Ασίας (ASEAN) στην Κουάλα Λουμπούρ της Μαλαισίας, έπειτα στο Τόκιο, και τελικά στη Νότια Κορέα, όπου διεξάγεται η 32η σύνοδος κορυφής της Οικονομικής Συνεργασίας Ασίας-Ειρηνικού (APEC). Το εξαήμερο ταξίδι του προέδρου των ΗΠΑ στην Ασία είχε σκοπό να ενισχύσει το αποτύπωμα της αμερικανικής ισχύος στην περιοχή και να κλείσει συμφωνίες –αμυντικές και οικονομικές– με το βλέμμα στραμμένο στην Κίνα. Η παρουσία Τραμπ έδειξε με σαφήνεια ότι η Ουάσινγκτον συνεχίζει να βλέπει το Πεκίνο ως τον υπ’ αριθ. 1 στρατηγικό αντίπαλο, την ώρα που οι χώρες της Ασίας επιχειρούν να ισορροπήσουν ανάμεσα στα εμπορικά οφέλη και τις γεωπολιτικές πιέσεις.
ASEAN – Ανταγωνισμοί στο «μαλακό υπογάστριο» της Κίνας
Τα μέλη της ASEAN συνεχίζουν να «ισορροπούν», συνεργαζόμενα τόσο με την Ουάσινγκτον όσο και με το Πεκίνο. Όπως προειδοποίησε πρόσφατα ο υπουργός Εξωτερικών της Μαλαισίας, η ουδετερότητα της ASEAN διαβρώνεται, καθώς οι παγκόσμιες δυνάμεις ανταγωνίζονται για επιρροή.
Οι οικονομίες της ASEAN παράγουν συνολικά περίπου 4 τρισεκατομμύρια δολάρια ΑΕΠ, καθιστώντας το μπλοκ την πέμπτη μεγαλύτερη οικονομία παγκοσμίως, με κεντρικό ρόλο στην παγκόσμια παραγωγή και τις εφοδιαστικές αλυσίδες. Με σχεδόν 700 εκατομμύρια κατοίκους (οι περισσότεροι κάτω των 30 ετών), η περιοχή παραμένει μία από τις πιο δυναμικές αναπτυξιακές ζώνες του πλανήτη. Οι ΗΠΑ έχουν ήδη βαθιά οικονομικά συμφέροντα εκεί: οι εξαγωγές αγαθών προς την ASEAN ανήλθαν σε 125 δισ. δολάρια, οι εξαγωγές υπηρεσιών σε 58 δισ., ενώ οι επενδύσεις έφτασαν τα 74 δισ. δολάρια το 2023 – περίπου το ένα τρίτο του συνόλου των άμεσων ξένων επενδύσεων στη Νοτιοανατολική Ασία.
Οι ΗΠΑ ενδιαφέρεται για τον έλεγχο των εμπορικών σχέσεων των χωρών αυτών με τη Δύση, και επιδιώκουν να επιβάλλουν τους κανόνες τους με όπλο τους εμπορικούς δασμούς. Παράλληλα, στρατηγική τους για την περιοχή φαίνεται να είναι η εμβάθυνση της συνεργασίας στον τομέα της κυβερνοασφάλειας και της άμυνας (από κοινού με άλλες συμμαχίες με χώρες όπως η Αυστραλία και η Ιαπωνία), αλλά και η προμήθεια σπάνιων γαιών και άλλων ορυκτών με σαφή στόχευση προς το Πεκίνο. Για ακόμη μια φορά ο πρόεδρος Τραμπ εμφανίστηκε ως ειρηνοποιός, διαφημίζοντας (παρά τις αντιδράσεις του Ινδού προέδρου Μόντι) τον διαμεσολαβητικό ρόλο του στη σύγκρουση Ινδίας-Πακιστάν, αλλά και μεσολαβώντας για να φτάσουν Ταϊλάνδη και Καμπότζη σε υπογραφή κατάπαυσης του πυρός (ακολουθούμενη από διμερή εμπορικά ντιλ και των δύο χωρών με τις ΗΠΑ).
Σε κάθε περίπτωση, η παρουσία του Τραμπ στη σύνοδο της ASEAN έδωσε το στίγμα της αμερικανικής διπλωματίας που αναζητά αναβαθμισμένο χώρο επιρροής στο «μαλακό υπογάστριο» της Κίνας.
Καθ’ όλη τη διάρκεια του ταξιδιού του στην Ασία, ο Τραμπ φρόντισε να διαμηνύσει ότι «η Αμερική δεν αποχωρεί από την Ασία» και ότι «οι κανόνες του εμπορίου πρέπει να είναι δίκαιοι», δηλαδή να ευνοούν την αμφισβητούμενη πλέον πλανητική κυριαρχία των ΗΠΑ
Συμφωνίες με Ιαπωνία και Νότια Κορέα
Στο Τόκιο, ο Τραμπ είχε την πρώτη του συνάντηση με την νέα Γιαπωνέζα πρωθυπουργό Σανάε Τακαΐτσι*, με την οποία υπέγραψε συμφωνία για προμήθεια αμερικανικών εξοπλισμών τελευταίας τεχνολογίας, αλλά και για συνεργασία στην εκμετάλλευση σπανίων γαιών – ενός τομέα κρίσιμου για την παγκόσμια βιομηχανία υψηλής τεχνολογίας, στον οποίο η Κίνα διατηρεί σχεδόν μονοπωλιακό έλεγχο. Ο υπουργός Πολέμου των ΗΠΑ, Πιτ Χέγκσεθ, ήταν αποκαλυπτικός για τις προθέσεις δηλώνοντας: «Οι απειλές που αντιμετωπίζουμε είναι πραγματικές και επείγουσες. Η άνευ προηγουμένου στρατιωτική ενίσχυση της Κίνας και οι επιθετικές στρατιωτικές της ενέργειες μιλούν από μόνες τους».
Στη Σεούλ, τέλος, ο Τραμπ επιβεβαίωσε μια ακόμη «συμμαχία με το αζημίωτο», με τον ίδιο να αποκαλύπτει σε ανάρτησή του στο Truth Social πως η Νότια Κορέα συμφώνησε να καταβάλει στις ΗΠΑ 350 δισ. δολάρια για τη μείωση των δασμών που της έχουν επιβάλει οι ΗΠΑ. Υπέγραψε επίσης συμφωνία για την κοινή ναυπήγηση πολεμικών πλοίων (μεταξύ των οποίων και ενός πυρηνοκίνητου υποβρυχίου) και τη συμμετοχή αμερικανικών εταιρειών σε κορεατικά προγράμματα ενέργειας και τεχνητής νοημοσύνης. Αν και το πακέτο χαρακτηρίστηκε από τον ίδιο ως «win-win», δεν έλειψαν οι φωνές που είδαν πίσω από τις υπογραφές μια σχέση που θυμίζει περισσότερο εξάρτηση παρά ισότιμη συνεργασία. Παρ’ όλα αυτά, Ιαπωνία και Νότια Κορέα παραμένουν οι βασικοί εταίροι των ΗΠΑ στην περιοχή – οι πυλώνες ενός στρατηγικού δικτύου που επιχειρεί να αναχαιτίσει την επιρροή του Πεκίνου στον Ειρηνικό.
Πίσω από τα χαμόγελα Τραμπ-Σι
Προσωρινή ετήσια ανακωχή στον εμπορικό πόλεμο ΗΠΑ-Κίνας έβγαλε η συνάντηση του Τραμπ με τον Κινέζο πρόεδρο Σι Τζινπίνγκ, στο περιθώριο της συνόδου APEC – ήταν εξάλλου η πιο αναμενόμενη συνάντηση του εξαήμερου ταξιδιού του Αμερικανού προέδρου. Πίσω από τα χαμόγελα και τις φιλοφρονήσεις, η αμηχανία ήταν διάχυτη. Ο λαλίστατος Τραμπ μίλησε για καλό κλίμα και σημαντική συνάντηση, αφήνοντας υπονοούμενα για τον ρόλο της Κίνας στο εμπόριο και στα ζητήματα ασφάλειας, ενώ ο Σι επέλεξε τη γνωστή, υπομονετική ρητορική του περί «αμοιβαίου σεβασμού και συνεργασίας», συγχαίροντας τον Τραμπ για τον ρόλο «ειρηνοποιού» που έχει αναλάβει (η γλώσσα της διπλωματίας βλέπετε…).
Και οι δύο ηγέτες θέλησαν να δείξουν ότι υπάρχουν δίαυλοι επικοινωνίας, αποφεύγοντας τις εντάσεις του παρελθόντος. Ωστόσο, πίσω από τις δηλώσεις για «παγκόσμια ειρήνη και σταθερότητα», διαφαίνεται ένας ανταγωνισμός που δύσκολα θα τιθασευτεί. Υπογράφηκαν προκαταρκτικές συμφωνίες για μείωση ορισμένων δασμών στα κινεζικά προϊόντα (που παραμένουν σε ιστορικά υψηλά επίπεδα), με αντάλλαγμα την αύξηση των εισαγωγών αγροτικών προϊόντων από τις ΗΠΑ και τον έλεγχο των εξαγωγών φαιντανύλης. Επιπλέον, σύμφωνα με τον Αμερικανό πρόεδρο, συμφωνήθηκε μια αμοιβαία αποδεκτή ρύθμιση στην αγορά σπάνιων γαιών (τον έλεγχο της οποίας συνεχίζει να έχει η Κίνα). Οι παραπάνω κινήσεις ερμηνεύονται περισσότερο ως προσωρινές διευθετήσεις παρά ως ουσιαστική αποκλιμάκωση στον εν εξελίξει ανταγωνισμό για τον έλεγχο πόρων και αγορών.
Άλλωστε καθ’ όλη τη διάρκεια του ταξιδιού του στην Ασία, ο Τραμπ φρόντισε να διαμηνύσει ότι «η Αμερική δεν αποχωρεί από την Ασία» και ότι «οι κανόνες του εμπορίου πρέπει να είναι δίκαιοι», δηλαδή να ευνοούν την αμφισβητούμενη πλέον πλανητική κυριαρχία των ΗΠΑ. Ο Σι, από την πλευρά του, επέμεινε σε μια διπλωματική γλώσσα περί «ελεύθερου εμπορίου και συνεργασίας», εμφανίζοντας για μια ακόμη φορά σημαντική ανθεκτικότητα στις Δυτικές πιέσεις. Η αντιπαράθεση, αν και ντυμένη με διπλωματικές λέξεις, παρέμεινε η ουσία του ταξιδιού.
Πίσω από τις υπογραφές, τις δηλώσεις και τα χαμόγελα, η Ουάσινγκτον και το Πεκίνο συνεχίζουν ένα παιχνίδι ισορροπιών που θα καθορίσει την αρχιτεκτονική ισχύος για τα επόμενα χρόνια – όχι μόνο στην περιοχή του Ινδοειρηνικού, αλλά σε όλο τον κόσμο.
* «Φθαρμένη αλλά φιλόδοξη η Ιαπωνία» (φύλλο 749).
