του Γιώργου Κυριακού
Η απόψυξη των συγκρούσεων στα Βαλκάνια ίσως να μην ωθήσει άμεσα σε θερμές αντιπαραθέσεις. Φαίνεται όμως ότι όλες οι ακρωτηριασμένες εθνότητες-κοινότητες (Σέρβοι, Αλβανοί, Μουσουλμάνοι Βόσνιοι, Κροάτες) προετοιμάζονται, έχοντας ήδη μπει σε ψυχροπολεμικό κλίμα. Στο ίδιο κλίμα ζουν και οι πρώην, σημερινοί ή προαλειφόμενοι επικυρίαρχοι, περιλαμβανομένων υπερφιλόδοξων περιφερειακών παικτών όπως η Τουρκία. Κάπως έτσι τίθεται σταδιακά σε αμφισβήτηση αυτή καθαυτή η ύπαρξη προτεκτοράτων και τεχνητών οντοτήτων που γεννήθηκαν βιαίως χάρη στη Δυτική επέμβαση και τον διαμελισμό της Γιουγκοσλαβίας. Προειδοποιήσεις ή κινήσεις που αναθεωρούν χάρτες, με ειδικά υπομνήματα για τα υβρίδια-κράτη που δημιουργήθηκαν μετά το 1999, δείχνουν τόσο το μέγεθος της αποτυχίας της λεγόμενης διεθνούς κοινότητας να επιβάλει «λύσεις», όσο και την αδυναμία των εθνοτήτων να ξεφύγουν από τον κλοιό των προστατών τους.
Είναι άραγε τυχαίο ότι ο Ντόντικ, ηγέτης των Σερβοβοσνίων, προστατευόμενος της Ρωσίας, συνάντησε τον Ερντογάν; Τον ίδιο δηλαδή από τον οποίο περιμένει βοήθεια και ο Μπακίρ Ιζετμπέκοβιτς, ηγέτης των Βοσνίων Μουσουλμάνων, προκειμένου να αντιμετωπίσει τους Σερβοβόσνιους; Με άλλα λόγια η Τουρκία, η οποία διεισδύει μέσω του Ισλάμ στα Βαλκάνια και ταυτόχρονα είναι βασικός εταίρος της Σερβίας, προωθείται και από τις δύο αντίπαλες πλευρές ως διαμεσολαβήτρια και εγγυήτρια του πολυεθνικού μορφώματος! Όπως συνέβη και στη Λιβύη, η Άγκυρα καθίσταται βασικός παράγοντας «επίλυσης», στη γραμμή στήριξης της συμφωνίας του Ντέιτον. Εν ολίγοις, επιδιώκει να έχει ενεργή παρουσία σε όποιο μέτωπο ανοίγεται, τόσο στα Βαλκάνια όσο και στη Νότια –πλέον– Μεσόγειο.
Οι επιδιώξεις των Μεγάλων
Από την άλλη οι ΗΠΑ, μέσω του απεσταλμένου τους Εσκομπάρ, αναπληρωτή ΥΠΕΞ για ευρωπαϊκές και ευρασιατικές υποθέσεις, επεδίωξαν να ανανεώσουν –χωρίς όμως να διαθέτουν πλέον την ισχύ της δεκαετίας του ’90– τις προσβάσεις τους, προειδοποιώντας για αποστολή στρατευμάτων που θα εμποδίσουν τις αποσχιστικές τάσεις των Σερβοβοσνίων. Όσο για την Ε.Ε., υπογράφει όμορφα κείμενα για την εξομάλυνση και μοιράζει υποσχέσεις για χρηματοδοτήσεις…
Πώς όμως μπορεί να διοικηθεί ένα κράτος όπως η Βοσνία όταν τελεί υπό την επίβλεψη ενός Δυτικού «ύπατου εκπροσώπου», ο οποίος έχει δικαίωμα βέτο για όλες τις αποφάσεις της τριμερούς διακυβέρνησης; Π.χ. η άρνηση της εθνοκάθαρσης στη Σρεμπρένιτσα ως «γενοκτονίας», που θάβει στην κυριολεξία την εθνοκάθαρση στην Κράινα (η οποία προκάλεσε το μεγαλύτερο κύμα προσφυγιάς στη μεταπολεμική Ευρώπη), είναι μια σύγκρουση αυτών που υπενθυμίζουν την καταστροφή μιας μεγάλης ευρωπαϊκής χώρας, της Γιουγκοσλαβίας, με αυτούς που την αποδέχονται ως… εφαρμογή του διεθνούς δικαίου. Και στην περίπτωση αυτή, ο γερμανικών συμφερόντων Κριστιάν Σμιντ ήταν αυτός που πυροδότησε τις εξελίξεις, συμπεριφερόμενος ως Γκαουλάιτερ.
Η Ρωσία, ο μοναδικός παράγοντας που ακόμα υπερασπίζεται το ψήφισμα 1244 του ΟΗΕ για το Κόσοβο και έθεσε ενστάσεις στο Συμβούλιο Ασφαλείας για τον Δυτικό ύπατο εκπρόσωπο στη Βοσνία, φέρεται να έχει μια διπλωματική νίκη μετά το ψήφισμα του ΟΗΕ που ντε φάκτο αφαιρεί από τον Σμιντ τα «ύψιστα» καθήκοντά του. Η Μόσχα υπερασπίζεται τους Σέρβους της Βοσνίας, οι οποίοι απειλούν με απόσχιση από το μόρφωμα του Ντέιτον. Και δεν είναι απίθανο να αποδεχτεί μια συνεργασία με την Τουρκία που θα αφορά την «ειρήνευση» στη Βοσνία, όπως έκανε (προκειμένου να εξυπηρετήσει τα συμφέροντά της) και στη Συρία ή στη Λιβύη, με στόχο να κερδίσει έδαφος ανακόπτοντας τις δυτικές δυνάμεις. Τα Βαλκάνια είναι λοιπόν ένας επιπλέον δοκιμαστικός σωλήνας, στον οποίο πειραματίζονται οι διεθνείς συσχετισμοί.
Ετερόκλητη στήριξη των «Ανοιχτών Βαλκανίων»
Από την άλλη, στο Κόσοβο σιγοβράζει η ένταση των δυο πρόσφατων επεισοδίων (πόλεμος της πινακίδας και –δήθεν– αντιμετώπιση του «λαθρεμπορίου»). Και στις δύο περιπτώσεις χτυπήθηκε κάτω από τη ζώνη η σερβική κοινότητα – στην οποία ακόμα δεν έχουν παραχωρήσει την εδώ και 8 χρόνια υπεσχημένη αυτόνομη Ένωση Σερβικών Δήμων, λόγω …συνταγματικών κωλυμάτων. Η σερβική κοινότητα θριάμβευσε στις τοπικές εκλογές, αντίθετα με το κόμμα του Κούρτι (Αυτοδιάθεση). Ο τελευταίος παίζει το χαρτί των μεταρρυθμίσεων και παράλληλα, σε κάθε ευκαιρία, πιέζει για αναγνώριση της ανεξαρτησίας του Κοσόβου – με τελικό σκοπό την πολυπόθητη ένωση με την Αλβανία.
Γι’ αυτό, και παρ’ όλες τις ευκαιριακές κορώνες του για το Κόσοβο, ο πρωθυπουργός της Αλβανίας Έντι Ράμα συνεχίζει την προσπάθεια για τα «Ανοιχτά Βαλκάνια» από κοινού με τον Σέρβο πρόεδρο και τον «Βορειομακεδόνα» υπουργό Εξωτερικών Ντιμιτρόφ, ως ένα επιπλέον χαρτί ενίσχυσης της αλβανικής ελίτ, για να μπορεί να εκβιάζει χρηματοδοτήσεις από την Ε.Ε. κατηγορώντας την ταυτόχρονα για μη εκπλήρωση υποσχέσεων.
Στον ίδιο δρόμο βαδίζει και ο Βούτσιτς, ενισχύοντας τις σχέσεις του με τη Ρωσία και την Τουρκία κι αναβαθμίζοντας τη θέση της ελίτ που εκπροσωπεί εδώ και χρόνια. Στα «Ανοιχτά Βαλκάνια» ποντάρει και η παραπαίουσα κυβέρνηση Ζάεφ, η οποία προσπαθεί να κρατηθεί με θεσμικά τερτίπια ενώ είναι πλέον ανίσχυρη. Με χαμηλό ποσοστό στις δημοτικές εκλογές και με ένα Σύνταγμα που υποχρεώνει το εκάστοτε κυβερνών σλαβικό κόμμα να συμπράττει με κάποιο αλβανικό (όρος της συμφωνίας της Οχρίδας του 2001), φαίνεται να χάνει την ισχύ της, ύστερα μάλιστα από την έντονη κριτική για υποχώρηση στο όνομα, όσο και κάποια σκάνδαλα, ενώ βάλλεται και για την αποτυχία της όσον αφορά την «ενσωμάτωση στην ευρωπαϊκή οικογένεια»…
Αυτό που λείπει
Η αναβολή της παραίτησης Ζάεφ υποδηλώνει μια ανέλπιδη προσπάθεια του κυβερνητικού σχηματισμού, που ποντάρει στην Ε.Ε. και στις ενταξιακές διαπραγματεύσεις του Δεκέμβρη, να δώσει την τελευταία του μάχη μετά την πρόταση μομφής που κατέθεσε το αντιπολιτευόμενο κόμμα VMRO-DPMNE – το οποίο ισχυρίζεται ότι διαθέτει στήριξη 61 βουλευτών από τους 120, κι άρα πρέπει να λάβει εντολή σχηματισμού κυβέρνησης. Πώς όμως κι αυτό το κόμμα θα μπορέσει να δώσει διέξοδο στην κρίση όταν με τον φερετζέ του νέου Συντάγματος θα κηρύττει έναν… σκέτο μακεδονισμό, δημιουργώντας αλλεπάλληλες ρήξεις μέσα στην Ε.Ε., και ειδικά με την Ελλάδα και (περισσότερο) με τη Βουλγαρία; Πώς θα εξομαλύνει περαιτέρω τις σχέσεις με τη Ρωσία, ενώ θα ζητά χρήματα από την Ε.Ε. και θα δίνει βάσεις στις ΗΠΑ και στο ΝΑΤΟ ως μέλος του; Πώς θα φαινόταν μια ακόμα επιπλέον σύμπραξη με την Τουρκία η οποία, όπως μαθαίνουμε, ενισχύει τον νέο αλβανικό παράγοντα, το κόμμα BESA, το οποίο τερματίζει τον ρόλο του επίσης αλβανικού κόμματος DUI ως μόνιμου εταίρου των κυβερνήσεων στα Σκόπια; Τι θα σημάνουν οι νέες εξελίξεις για τις αποσχιστικές τάσεις των Αλβανών στη διπλανή μας χώρα;
Φαίνεται ότι περνάμε σε νέους ηγέτες, που εκμεταλλεύονται το κενό μεταξύ εθνικών ζητημάτων και οικονομικής επιβίωσης… Πώς θα μπορούσε να υπάρξει μια ουσιαστική διαδικασία διαπραγμάτευσης για τις χαμένες πατρίδες στα Βαλκάνια; Στην Ε.Ε. καταλογίζουν την αποτυχία. Οι ΗΠΑ κείνται μακράν, αλλά θεωρούν τον χώρο των Βαλκανίων ένα πεδίο βολής φτηνό, και στρατιωτικό προγεφύρωμα εναντίον των Ρώσων. Η Ρωσία αμύνεται υποστηρίζοντας την αποσταθεροποίηση… προκειμένου να αμύνεται! Και η Τουρκία, μέσω του Ισλάμ, επεκτείνει την επιρροή στην Οθωμανική της αυλή. Αυτές είναι οι βασικές παράμετροι στο ετερογενές Βαλκανικό μείγμα. Φαίνεται ότι όλοι οι Βαλκάνιοι παίζουν σχεδόν με όλους. Αυτό που λείπει είναι η συμβολή των ίδιων των λαών στην εδραίωση μιας βούλησης για ανεξάρτητα και συνεργαζόμενα Βαλκάνια. Αυτό είναι το ερώτημα, και ταυτόχρονα η απάντηση.
