Μια «επίσκεψη» στη ζωή των ανθρώπων που με το μόχθο τους έφτιαξαν τον πλούτο τούτης της χώρας
Ένα θεατρικό είδος, λησμονημένο εδώ και δεκαετίες, το θέατρο-ντοκουμέντο, επανακάμπτει με καινούργια ορμή, τα τελευταία χρόνια, στη νεοελληνική σκηνή, αποτυπώνοντας τη νέα σχέση σκηνοθετών και ηθοποιών, συνήθως νέων κι αυτών, με την ιστορία και τις πρωτογενείς πηγές της.
Το θέατρο-ντοκουμέντο έκανε την εμφάνισή του στη δυτικογερμανική σκηνή τη δεκαετία του ’60, αντανακλώντας σε μεγάλο βαθμό τη ρήξη των ριζοσπαστών δραματουργών με το «αστικό δράμα» και τη στροφή τους σε ιστορικά τεκμήρια προκειμένου να αντλήσουν την πρώτη ύλη για τη δική τους καλλιτεχνική αλήθεια…
Στην πιο καθαρή μορφή του το είδος αυτό του θεάτρου χρησιμοποιεί αποκλειστικά αρχειακά τεκμήρια, περιορίζοντας τον ρόλο του δραματουργού σε ένα είδος μοντέρ, με γνωστότερο παράδειγμα την Ανάκριση (1965) του Πέτερ Βάις, που χρησιμοποιεί τα πρακτικά της λεγόμενης «Δίκης του Άουσβιτς», που έγινε στην Φραγκφούρτη, μεταξύ 1963-65, με κατηγορούμενους πρώην ναζί βασανιστές. Στην Ελλάδα, όπου το είδος καλλιεργήθηκε κυρίως κατά τα πρώτα μεταπολιτευτικά χρόνια, ο πρώτος που ακολούθησε το παράδειγμα των γερμανών δραματουργών ήταν ο Βασίλης Βασιλικός, με την Δίκη των Εξ, με τους Πέτρο Μάρκαρη, Γιώργο Σκούρτη και Θανάση Βαλτινό να έπονται.
Το τέλος της δεκαετίας του ’60 είδε την ορμή του θεάτρου-ντοκουμέντο να σβήνει, ενώ και στην Ελλάδα, μετά την υποχώρηση του ενθουσιασμού της μεταπολίτευσης, το είδος περιέπεσε στην αφάνεια.
Μέσα στα χρόνια που μεσολάβησαν το θέατρο άλλαξε, περνώντας πια στην κυριαρχία των μεταδραματικών μορφών, το ίδιο όμως άλλαξε και η αντίληψη για την ιστορία και τα υλικά της, τα εργαλεία του ιστορικού. Η περίβλεπτη θέση που έχουν κατακτήσει οι σπουδές της μνήμης και του τραύματος, η αποδοχή της προφορικής ιστορίας, αλλά και η όλο και μεγαλύτερη διεύρυνση του πεδίου της δημόσιας ιστορίας συνάντησε την ανάγκη των δημιουργών, των καλλιτεχνών, για ένα πρωτογενές υλικό που θα φέρνει στη σκηνή τη φωνή των «από κάτω».
Σε αυτούς τους «από κάτω» στράφηκαν πολλοί νέοι σκηνοθέτες και ομάδες, δημιουργώντας μια ευδιάκριτη, αν και πολυφωνική, τάση στα θεατρικά μας πράγματα, με την παράσταση του Γιάννη Καλαβριανού Γιοι και κόρες να αποτελεί ένα από τα πλέον επιτυχημένα παραδείγματα των τελευταίων ετών.
Τη σκυτάλη φέτος παίρνει η παράσταση του Μικρού Θεάτρου Αγρινίου Από πρώτο χέρι, σε σκηνοθεσία Γεωργίας Μαυραγάνη, που θέτει στο επίκεντρο της σκηνικής πράξης την ανθρώπινη εργασία, τις σχέσεις παραγωγής (και εκμετάλλευσης) στο κύκλωμα της καπνοκαλλιέργειας και καπνοπαραγωγής.
Δουλεύοντας με τα εργαλεία του ιστορικού, τα μέλη της ομάδας πραγματοποίησαν σειρά προφορικών συνεντεύξεων στην περιοχή του Αγρινίου, συλλέγοντας μνήμες και μαρτυρίες, αξιοποιώντας παράλληλα μελέτες και φωτογραφικό υλικό.
Ο μόχθος της καπνοκαλλιέργειας, η φυλετική κατανομή των ρόλων, η σχέση με τη γη αλλά και με τις αντιξοότητες της φύσης· η δημιουργία των πρώτων καπνεργοστασίων, η δουλειά στα μαγαζιά και οι αντιδράσεις των εργαζομένων στην εκμηχάνιση της παραγωγής, κινητοποιήσεις για το μεροκάματο, απεργίες και διαδηλώσεις, οι πρώτοι νεκροί καπνεργάτες· αλλά και η κατοπινή κυριαρχία του ΠΑΣΟΚ στον αγροτικό χώρο, οι επιδοτήσεις της ΚΑΠ που έγιναν κούρσες και σκυλάδικα, η αντικατάσταση των εργατών γης από τους «Αλβανούς», όλα βρίσκουν τη θέση τους σε μια θεατρική αφήγηση με γρήγορους αλλά στρωτούς ρυθμούς.
Πρόκειται για μια «επίσκεψη» στη ζωή των ανθρώπων που με το μόχθο τους έφτιαξαν τον πλούτο τούτης της χώρας, υλικό μα και ηθικό… Επίσκεψη που τελειώνει με τις τρεις εξαιρετικές ηθοποιούς (Κατερίνα Καραδήμα, Φρύνη Θετάκη, Δανάη Σπηλιώτη) να τρατάρουν πορτοκαλάδα το κοινό – εκ μέρους όλων εκείνων των γιαγιάδων που ηχογραφημένη η φωνή τους συνδιαλέγεται με τις ηθοποιούς και τους θεατές…
Στρατής Αρτεμισιώτης
INFO
Η παράσταση Από πρώτο χέρι θα παρουσιάζεται στο Bios (Πειραιώς 84) για ένα νέο κύκλο παραστάσεων, κάθε Σάββατο και Κυριακή, στις 8.30 μ.μ., από 15 Νοεμβρίου – 7 Δεκεμβρίου.
