Τζούλιο Τζιράρντι (1926-2012): Απελευθέρωση των λαών και πολιτιστική ταυτότητα. Ανθολόγος ο Λουκάς Αξελός
Η κουλτούρα αναδεικνύεται καθημερινά σε ένα απ’ τα πιο αποφασιστικά μέτωπα του παγκόσμιου αγώνα για την ελευθερία. Η ανάπτυξη της λαϊκής συνείδησης επιβάλλει στον ιμπεριαλισμό την αναζήτηση πολυπλοκότερων τρόπων διείσδυσης και πιο απόκρυφων μορφών βίας. Δεν αρκούν οι κατακτήσεις γης και πλουτοπαραγωγικών πηγών, αλλά γίνεται αναγκαία γι’ αυτόν η κατάκτηση και των πνευμάτων.
[…] Πολιτιστική κυριαρχία σημαίνει πριν απ’ όλα έλεγχο και καταπίεση της τοπικής και εθνικής κουλτούρας και ιδιαίτερα της λαϊκής, καταπίεση της ελευθερίας της σκέψης, της πληροφόρησης, της πολιτιστικής συνεργασίας. Η καταπίεση αυτή, που παίρνει συχνά διαστάσεις πολιτιστικής γενοκτονίας, φιμώνει με κάθε τρόπο την έκφραση της εθνικής δημιουργικότητας και προκαθορίζει για αιώνες μια τεράστια κατανάλωση ενέργειας, ικανοτήτων, ιδιοφυίας.
Αυτό είναι το τίμημα της ηγεμονίας του ιμπεριαλισμού.
Πολιτιστική κυριαρχία σημαίνει ακόμα επιβολή προτύπων και πολιτιστικού περιεχόμενου με τα χαρακτηριστικά της κυρίαρχης χώρας, με σκοπό τη δημιουργία και διατήρηση της συναίνεσης καθώς και την ευνόηση της ανάπτυξης μιας αγοράς ανοιχτής στα προϊόντα των κυρίαρχων δυνάμεων.
Η αυξανόμενη σημασία της βίας αυτής της μορφής υποχρεώνει τα απελευθερωτικά κινήματα και όσους συμπαραστέκονται στον αγώνα τους, να επεξεργαστούν εργαλεία ανάλυσης που να επιτρέπουν την αποκάλυψη αυτών των διαδικασιών, αποστερώντας τους έτσι την ουσιαστική προϋπόθεση της επιτυχίας τους, την παρανομία· να αναπλάθουν τα κύρια χαρακτηριστικά της ιδεολογίας που επιβάλλεται από τον εξουσιαστή, κάνοντας ολοφάνερο τον παραπλανητικό χαρακτήρα της· να εντοπίζουν τους αμέτρητους τρόπους διείσδυσής του, να κατανοήσουν τους ψυχοκοινωνικούς μηχανισμούς, συνειδητούς και ασυνείδητους, μέσα από τους οποίους παρουσιάζεται κ.λπ.
Κύριος στόχος μιας τέτοιας προσπάθειας αποσύνθεσης είναι ο πολιτιστικός ιμπεριαλισμός των ΗΠΑ με τη συνενοχή των Ευρωπαίων συμμάχων τους. Το να μιλάμε για «πολιτιστικό ιμπεριαλισμό» σημαίνει να χαρακτηρίζουμε τη σύγχρονη μορφή της πολιτικής κυριαρχίας στην Δύση σε στενή σχέση με τις πολυεθνικές και τις διαδικασίες πληροφόρησης. Σημαίνει όμως ακόμα την καταγγελία μιας ιδιαίτερης όψης της πολιτιστικής κυριαρχίας που συχνά περνά απαρατήρητη, όπως είναι ο πολιτιστικός σχεδιασμός της. Ο ιμπεριαλισμός, δηλαδή, δεν είναι μόνο ένα σύστημα οικονομικής και πολιτικής κυριαρχίας, είναι επίσης και ένα σχέδιο παγκόσμιας ηγεμονίας, κατάκτησης των πνευμάτων, είναι ένα σύστημα διάπλασης της ανθρωπότητας. Αν είν’ αλήθεια ότι κάθε οικονομικό σύστημα έχει απαραίτητα την τάση να διαμορφώνει τον τύπο της ονομασίας που έχει ανάγκη για να λειτουργήσει, αυτή η προσπάθεια αποκτά στην εποχή του ιμπεριαλισμού παγκόσμιες διαστάσεις.
Η πολιτιστική δράση του ιμπεριαλισμού αναπτύσσεται μέσα από ένα σύστημα καναλιών, που αποτελούν τον ιδεολογικό μηχανισμό του και ξεκινούν είτε κατ’ ευθείαν απ’ το κράτος είτε απ’ τις πολυεθνικές επιχειρήσεις: σ’ αυτόν το μηχανισμό ανήκουν, για παράδειγμα, τα τεράστια πρακτορεία πληροφοριών των ΗΠΑ, το δίκτυο των πολιτιστικών κέντρων των ΗΠΑ στο εξωτερικό, τα κέντρα έρευνας, τα μεγάλα τηλεοπτικά κανάλια, οι διαφημιστικές εταιρείες, τα πρακτορεία ειδήσεων, τα επιστημονικά ιδρύματα, οι εφημερίδες, τα περιοδικά για τον ελεύθερο χρόνο, ο κινηματογράφος κ.λπ. Αλλά η πολιτιστική του δραστηριότητα ασκείται κύρια μέσα από την ίδια την οικονομική, πολιτική και στρατιωτική πρακτική του, που είναι η αποκρυστάλλωση μιας ιδεολογίας και η γιγαντιαία, σταθερή προσπάθεια επιβολής της στον κόσμο. Αυτή η πρακτική παράγει αγαθά και όπλα καθώς και ανθρώπους διαμορφωμένους να ζουν σ’ έναν κόσμο κυριαρχούμενο από αγαθά και όπλα.
[…] Πολιτιστική κυριαρχία σημαίνει πριν απ’ όλα έλεγχο και καταπίεση της τοπικής και εθνικής κουλτούρας και ιδιαίτερα της λαϊκής, καταπίεση της ελευθερίας της σκέψης, της πληροφόρησης, της πολιτιστικής συνεργασίας. Η καταπίεση αυτή, που παίρνει συχνά διαστάσεις πολιτιστικής γενοκτονίας, φιμώνει με κάθε τρόπο την έκφραση της εθνικής δημιουργικότητας και προκαθορίζει για αιώνες μια τεράστια κατανάλωση ενέργειας, ικανοτήτων, ιδιοφυίας.
Αυτό είναι το τίμημα της ηγεμονίας του ιμπεριαλισμού.
Πολιτιστική κυριαρχία σημαίνει ακόμα επιβολή προτύπων και πολιτιστικού περιεχόμενου με τα χαρακτηριστικά της κυρίαρχης χώρας, με σκοπό τη δημιουργία και διατήρηση της συναίνεσης καθώς και την ευνόηση της ανάπτυξης μιας αγοράς ανοιχτής στα προϊόντα των κυρίαρχων δυνάμεων.
Η αυξανόμενη σημασία της βίας αυτής της μορφής υποχρεώνει τα απελευθερωτικά κινήματα και όσους συμπαραστέκονται στον αγώνα τους, να επεξεργαστούν εργαλεία ανάλυσης που να επιτρέπουν την αποκάλυψη αυτών των διαδικασιών, αποστερώντας τους έτσι την ουσιαστική προϋπόθεση της επιτυχίας τους, την παρανομία· να αναπλάθουν τα κύρια χαρακτηριστικά της ιδεολογίας που επιβάλλεται από τον εξουσιαστή, κάνοντας ολοφάνερο τον παραπλανητικό χαρακτήρα της· να εντοπίζουν τους αμέτρητους τρόπους διείσδυσής του, να κατανοήσουν τους ψυχοκοινωνικούς μηχανισμούς, συνειδητούς και ασυνείδητους, μέσα από τους οποίους παρουσιάζεται κ.λπ.
Κύριος στόχος μιας τέτοιας προσπάθειας αποσύνθεσης είναι ο πολιτιστικός ιμπεριαλισμός των ΗΠΑ με τη συνενοχή των Ευρωπαίων συμμάχων τους. Το να μιλάμε για «πολιτιστικό ιμπεριαλισμό» σημαίνει να χαρακτηρίζουμε τη σύγχρονη μορφή της πολιτικής κυριαρχίας στην Δύση σε στενή σχέση με τις πολυεθνικές και τις διαδικασίες πληροφόρησης. Σημαίνει όμως ακόμα την καταγγελία μιας ιδιαίτερης όψης της πολιτιστικής κυριαρχίας που συχνά περνά απαρατήρητη, όπως είναι ο πολιτιστικός σχεδιασμός της. Ο ιμπεριαλισμός, δηλαδή, δεν είναι μόνο ένα σύστημα οικονομικής και πολιτικής κυριαρχίας, είναι επίσης και ένα σχέδιο παγκόσμιας ηγεμονίας, κατάκτησης των πνευμάτων, είναι ένα σύστημα διάπλασης της ανθρωπότητας. Αν είν’ αλήθεια ότι κάθε οικονομικό σύστημα έχει απαραίτητα την τάση να διαμορφώνει τον τύπο της ονομασίας που έχει ανάγκη για να λειτουργήσει, αυτή η προσπάθεια αποκτά στην εποχή του ιμπεριαλισμού παγκόσμιες διαστάσεις.
Η πολιτιστική δράση του ιμπεριαλισμού αναπτύσσεται μέσα από ένα σύστημα καναλιών, που αποτελούν τον ιδεολογικό μηχανισμό του και ξεκινούν είτε κατ’ ευθείαν απ’ το κράτος είτε απ’ τις πολυεθνικές επιχειρήσεις: σ’ αυτόν το μηχανισμό ανήκουν, για παράδειγμα, τα τεράστια πρακτορεία πληροφοριών των ΗΠΑ, το δίκτυο των πολιτιστικών κέντρων των ΗΠΑ στο εξωτερικό, τα κέντρα έρευνας, τα μεγάλα τηλεοπτικά κανάλια, οι διαφημιστικές εταιρείες, τα πρακτορεία ειδήσεων, τα επιστημονικά ιδρύματα, οι εφημερίδες, τα περιοδικά για τον ελεύθερο χρόνο, ο κινηματογράφος κ.λπ. Αλλά η πολιτιστική του δραστηριότητα ασκείται κύρια μέσα από την ίδια την οικονομική, πολιτική και στρατιωτική πρακτική του, που είναι η αποκρυστάλλωση μιας ιδεολογίας και η γιγαντιαία, σταθερή προσπάθεια επιβολής της στον κόσμο. Αυτή η πρακτική παράγει αγαθά και όπλα καθώς και ανθρώπους διαμορφωμένους να ζουν σ’ έναν κόσμο κυριαρχούμενο από αγαθά και όπλα.
Μετάφραση: Λ. Ιστικοπούλου, Κ. Κουτσουμπέλης, Μ. Μαυρολέων
Ο Πολιτιστικός Ιμπεριαλισμός (Συλλογικός τόμος), εκδ. «Ένωση για τα Δικαιώματα και την Απελευθέρωση των Λαών», Αθήνα 1984.
Σχόλια
