Scripta Manent τ99

Αντρε Σιφριν “Εκδόσεις χωρίς εκδότες”. Ανθολόγος: Λουκάς Αξελός

Πριν από μια δεκαετία περίπου, πριν από την πτώση του Τείχους στο Βερολίνο, βρισκόμουν στη Μόσχα για ένα συνέδριο Αμερικανών και Σοβιετικών ιστορικών που εργάζονταν από κοινού προκειμένου να ξαναγραφτεί η ιστορία του Ψυχρού Πολέμου.
[…] Το συνέδριο τερματίστηκε μέσα σε αυτή τη διφορούμενη ατμόσφαιρα και επέστρεψα στο ξενοδοχείο μου με τα πόδια περνώντας μέσα από τα πάρκα. Κοίταζα τους νέους που έκαναν βόλτα, που έβγαζαν έξω τα παιδιά τους εκείνο το Σαββατοκύριακο και παρατήρησα ότι οι περισσότεροι φορούσαν με επιδεικτικό τρόπο καρφίτσες με τις πιο γνωστές αμερικανικές μάρκες, Nike, Marlboro, Coca-Cola, αντί για εμβλήματα του Λένιν και άλλα σοβιετικά memorabilia όπως αυτά που είχα προμηθευτεί εγώ για τα παιδιά μου. Η Δύση είχε κερδίσει τον ιδεολογικό πόλεμο· κυρίως, όμως, είχε κερδίσει τον καταναλωτικό πόλεμο. Η νέα γενιά των Ρώσων, όπως μου επιβεβαίωσε και η συνέχεια των γεγονότων, ήταν πανέτοιμη να μιμηθεί την καταναλωτική κοινωνία της Δύσης, που τους είχε μαγέψει πολύ περισσότερο από τα δημοκρατικά ιδεώδη. Οι δυνάμεις της αγοράς είχαν επιβληθεί, όπως συμβαίνει σήμερα σε όλη την Ανατολική Ευρώπη και την Κίνα. Ο θρίαμβός τους τώρα είναι μεγαλύτερος από οιονδήποτε θρίαμβο είχαν γνωρίσει τα δύο στρατόπεδα στο παρελθόν, καθώς επιβάλλουν τις απόψεις τους με τόσο ολοκληρωτικό τρόπο, που ξεπερνά και τους παλιούς μηχανισμούς προπαγάνδας. Οι πόλεις μας κατακλύζονται από διαφημιστικές επιγραφές, η διαφήμιση κυριαρχεί στο ραδιόφωνο και στην τηλεόραση, ο κινηματογράφος γίνεται, μέρα με τη μέρα, ένα όλο και πιο αποτελεσματικό μέσο διάχυσης της ιδεολογίας της κατανάλωσης. Η διεθνής μηχανή εμπορικής πειθούς είναι πιο ισχυρή απ’ ό,τι θα μπορούσε κανείς να φανταστεί πριν από μερικά χρόνια.
Η μάχη διεξάγεται και στον τομέα του βιβλίου, που γίνεται σιγά-σιγά ένα απλό προσάρτημα της αυτοκρατορίας των ΜΜΕ, προσφέροντας εύπεπτη ψυχαγωγία, τετριμμένες ιδέες και τη διαβεβαίωση ότι όλα συμβαίνουν για το καλύτερο στον καλύτερο δυνατό κόσμο. Για το Θεό, για ποιον λόγο οι κάτοχοι τέτοιων προσοδοφόρων μηχανών στον τομέα του κινηματογράφου και της τηλεόρασης να δεχτούν να εκδώσουν, με χαμηλότερα κέρδη, βιβλία που έχουν τη δύναμη να κάνουν τον κόσμο να σκέφτεται διαφορετικά, βιβλία που επιτρέπουν στις δυσκολίες να αναδυθούν; Για ποιον λόγο να επιτρέψουν ακόμα και την ύπαρξη τέτοιων βιβλίων; Το είδαμε με τα βρετανικά και αμερικανικά παραδείγματα που προαναφέρθηκαν: η έκδοση ενός βιβλίου που δεν πορεύεται προς το άμεσο κέρδος είναι πλέον ουσιαστικά αδύνατη στους μεγάλους ομίλους. Ο έλεγχος της διάχυσης της σκέψης στις δημοκρατικές κοινωνίες έχει φτάσει σε τέτοιο βαθμό, που κανείς δεν θα μπορούσε να έχει διαβλέψει. Η δημόσια συζήτηση, η ανοιχτή συζήτηση, που αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του δημοκρατικού ιδεώδους, έρχεται σε σύγκρουση με την αυξανόμενη και επιτακτική ανάγκη για κέρδος. Αυτό που σχηματίζεται στη Δύση είναι το αντίστοιχο του samizdat της σοβιετικής περιόδου. Οι λιγοστοί ανεξάρτητοι εκδότες, βέβαια, δεν κινδυνεύουν να φυλακιστούν ή να εξοριστούν. Τους παρέχεται το δικαίωμα να αναζητήσουν τις ελάχιστες ρωγμές που υπάρχουν ακόμα στην πανοπλία της αγοράς και να πείσουν οποιονδήποτε θέλουν, με τους περιορισμένους αριθμούς αντιτύπων και την περιορισμένη διανομή τους.
Η μάχη, ωστόσο, δεν έχει κριθεί ακόμα. Αν η κατάσταση στις αγγλοσαξονικές χώρες είναι τόσο άσχημη όσο την περιέγραψα, το θέμα, δεν θεωρείται λήξαν για την Ευρώπη, όπου oρισμένες αρχαϊκές δυνάμεις, όπως η πεισματική υπεράσπιση της εθνικής ιδιαιτερότητας και το τοπικιστικό πνεύμα, όσο αποξενωμένες κι αν είναι από το δημοκρατικό ιδεώδες, μπορεί να υπάρξουν χρήσιμοι σύμμαχοι. Ο αγώνας συνεχίζεται…

Σχόλια