Η γαλλική προσέγγιση του προβλήματος
του Παύλου Δερμενάκη
Η άρχουσα τάξη στη Γαλλία, για να αποφύγει ενδεχόμενα ενίσχυσης του «λαϊκισμού» και του αντι-Ε.Ε. ρεύματος, προχώρησε στην κατασκευή του δικού της λαϊκισμού. Με τη βοήθεια των ΜΜΕ δημιούργησε έγκαιρα τον Εμμανουέλ Μακρόν. Και, με το κατάλληλο πλασάρισμα, αξιοποιώντας και τα λάθη των αντιπάλων, πέτυχε να τον κάνει απόλυτο κυρίαρχο –επί του παρόντος– της πολιτικής ζωής στη Γαλλία. Κεντρικές επιδιώξεις της γαλλικής άρχουσας τάξης; Η ενίσχυση του ρόλου της στην Ε.Ε., η απρόσκοπτη συνέχιση της συμμετοχής της Γαλλίας στην τρέχουσα παγκοσμιοποίηση, με κάποιες «βελτιώσεις», και οι νεοφιλελεύθερες αντι-μεταρρυθμίσεις, με έμφαση στην αγορά εργασίας και τη δημοσιονομική «εξυγίανση». Αυτά καλείται να φέρει σε πέρας ένας «πολιτικός του σωλήνα», για τον οποίο αυτοί που τον έφτιαξαν πιστεύουν ότι δεν θα υπολογίζει το «πολιτικό κόστος» όπως κάνουν οι «κλασικοί» πολιτικοί.
Στους άξονες αυτούς κινείται ο πολιτικός λόγος του Μακρόν – μια και ακόμα δεν υπάρχουν έργα. Μεταξύ των θεμάτων που έχει θέσει στο πρόγραμμά του είναι και η αναβάθμιση του ρόλου της Γαλλίας στην ευρωπαϊκή ενοποίηση. Η γερμανική ηγεμονία της τελευταίας τουλάχιστον δεκαετίας και η υποβάθμιση της Γαλλίας (με ό,τι συνεπάγεται για τις επιλογές του γαλλικού κεφαλαίου) απαιτούν απαντήσεις. Όλα αυτά σε μία περίοδο που η Ε.Ε. βρίσκεται σε κρίση, μετά και το Brexit, και ενώ η Γαλλία αντιμετωπίζει σημαντικά οικονομικά προβλήματα. Ο Μακρόν, στην πρόσφατη ομιλία του στο Κογκρέσο της Γαλλίας, περιέγραψε την τελευταία δεκαετία της Ε.Ε. ως χαμένη: «Διευθετήσαμε κρίσεις, χάσαμε όμως την πορεία μας». Η απάντησή του στην υπάρχουσα κρίση είναι η «επανίδρυση» της Ε.Ε., κάτι το οποίο δεν συνάδει με τις απόψεις της Γερμανίας, παρά τα ανοίγματα που υπάρχουν από πλευράς Μέρκελ για «εμβάθυνση».
Προαπαιτούμενα ζητά η Μέρκελ από Μακρόν
Πριν τη δοκιμασία των προτάσεων του για την Ε.Ε., ο Μακρόν πρέπει πρώτα να πείσει τη Γερμανία ότι μπορεί να λύσει το πρόβλημα στη χώρα του. Έτσι η Μέρκελ του υποδεικνύει ότι την αξιοπιστία θα την κερδίσει με πολιτικά έργα, δείχνοντάς του και την κατεύθυνση: «Η Γερμανία πέρασε μπροστά από τη Γαλλία μετά τη μεταρρύθμιση στην αγορά εργασίας που ξεκίνησε ο καγκελάριος Γκέρχαρντ Σρέντερ το 2003». Παράλληλα, ως δεύτερο θέμα… εξετάσεων, ο Μακρόν έχει να αντιμετωπίσει τις εσωτερικές ανισορροπίες με βάση τα κριτήρια του δημοσιονομικού συμφώνου της Ε.Ε. Ήδη απαιτούνται, μέχρι τέλους 2017, περικοπές δαπανών τουλάχιστον 4 δισεκατομμυρίων ευρώ για να βρεθεί η Γαλλία με δημοσιονομικό έλλειμμα όχι μεγαλύτερο από 3% του ΑΕΠ. Όσο και αν αυτά τα «απαντά» στο πρόγραμμά του ο Μακρόν, η υλοποίηση των σχετικών αποφάσεων, όπως αποδεικνύει η ζωή, δεν θα είναι εύκολη.
Όσον αφορά τα μέτρα που θα πάρει εντός Γαλλίας, ο Μακρόν έχει ήδη αναγγείλει: α) αναδιάρθρωση της αγοράς εργασίας σύμφωνα με τις κατευθύνσεις των εργοδοτικών οργανώσεων, β) μείωση των δημοσίων υπαλλήλων κατά 120.000, και γ) περιορισμούς στο κοινωνικό κράτος. Τα μέτρα αυτά τα θεωρεί ως απολύτως αναγκαία προκειμένου η Γαλλία να θεωρηθεί αξιόπιστη από τη Γερμανία, κι έτσι να προχωρήσουν αλλαγές στο επίπεδο της Ε.Ε. όσον αφορά τη χαλάρωση των «σφιχτών» δημοσιονομικών περιορισμών. Αυτά, στον τρέχοντα πολιτικό λόγο των ημερών, μεταφράζονται στη διαπίστωση ότι «ο κανόνας του 3% είναι το σύμβολο αποκατάστασης της αξιοπιστίας της Γαλλίας στην Ευρώπη», όπως είπε ο Γάλλος υπουργός Οικονομικών…
Ο Μακρόν γνωρίζει ότι δίνει εξετάσεις στην Μέρκελ. Πρέπει όμως να φροντίζει παράλληλα και για την εικόνα του στη Γαλλία, επιχειρώντας να αποδείξει ότι δεν είναι το σκυλάκι της: «Έχω ένα βαρύ φορτίο να διαχειριστώ… Θα προβώ στις μεταρρυθμίσεις αυτές όχι επειδή το απαιτεί η Ευρώπη, αλλά επειδή το χρειάζεται πραγματικά η Γαλλία». Συνεπώς, πριν η Γαλλία ανοίξει με απαιτήσεις το θέμα Ε.Ε., ανεξάρτητα αν οι αλλαγές θα κινηθούν προς την «επαναθεμελίωση» του Μακρόν ή την «εμβάθυνση» της Μέρκελ, ο Μακρόν πρέπει να αποδείξει ότι έχει φέρει σε πέρας τα προαπαιτούμενα που του ζητά η Μέρκελ.
Η πρόταση Μακρόν για την Ε.Ε.
Η πρόταση Μακρόν για την επανίδρυση της Ε.Ε. περιλαμβάνει, για την ευρωζώνη, τα ακόλουθα: α) τη δημιουργία ενός κοινού προϋπολογισμού των χωρών μελών, β) έναν Ευρωπαίο υπουργό Οικονομικών, γ) τη έκδοση κάποιου είδους ευρωομολόγων, και δ) τη δημιουργία ενός κοινοβουλίου των χωρών μελών της ευρωζώνης. Επί της ουσίας, οι προτάσεις αυτές δεν είναι νέες. Αντίστοιχο πλαίσιο είχε καταθέσει ο Χέρμαν βαν Ρομπάι την περίοδο 2011-2012, στο αποκορύφωμα της δημοσιονομικής κρίσης. Τότε οι προτάσεις αυτές είχαν απορριφθεί «μετ’ επαίνων» από τη Γερμανία. Έναντι αυτών δημιουργήθηκαν διαδικασίες και θεσμοί (π.χ. ESM) απόλυτα ελεγχόμενοι από τη Γερμανία, διαμορφώνοντας την τελική μορφή της σημερινής γερμανικής Ε.Ε.
Μετά τις πρόσφατες συναντήσεις Μακρόν-Μέρκελ, διαμορφώνεται μια τάση στα ΜΜΕ ότι η Γερμανία ενδέχεται και να αποδεχτεί αυτές τις προτάσεις, φυσικά υπό τις δικές της προϋποθέσεις. Όμως είναι γνωστό ότι στην πράξη η Γερμανία υποχωρεί αρχικά, αποδεχόμενη κάποιες γενικές αρχές, και στη συνέχεια ανατρέπει, με τις επιμέρους αποφάσεις-εξειδικεύσεις, τον αρχικό σχεδιασμό. Χαρακτηριστικότερη περίπτωση η «Τραπεζική Ένωση» η οποία για τις λαϊκές αποταμιεύσεις είναι κενό γράμμα, αλλά η Γερμανία πέτυχε αυτό που ήθελε. Το ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα ελέγχεται από ένα γραφειοκρατικό σύστημα χωρίς καμία λαϊκή νομιμοποίηση. Η Γερμανία επιβάλλει κανόνες στον τραπεζικό τομέα, και μέχρι τώρα της ξεφεύγουν μόνο κάποιες «λεπτομέρειες», όπως η πρόσφατη σωτηρία 3 ιταλικών τραπεζών.
Φυσικά ακόμα και η πλήρης υλοποίηση των παραπάνω μέτρων που προτείνονται από τον Μακρόν δεν θα αλλάξει τον αντιλαϊκό χαρακτήρα της Ε.Ε., και ειδικότερα της ζώνης του ευρώ. Τα προβλήματα θα συνεχίσουν να υπάρχουν και να οξύνονται, τόσο μεταξύ Βορρά και Νότου όσο και (από τα νέα που διαφαίνονται) μεταξύ Ανατολής και Δύσης εντός Ε.Ε. Απλά ο Μακρόν ευελπιστεί στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της γαλλικής οικονομίας, με τη μείωση του εργασιακού κόστους, ώστε η Γαλλία να προχωρήσει σε μια πιο «δίκαιη μοιρασιά» των ωφελειών από το ευρώ με τη Γερμανία.
Διαβουλεύσεις για τη μοιρασιά της λείας
Στο μυαλό τόσο της Γαλλίας όσο και της Γερμανίας δεν υπάρχει καμία έγνοια για το σε ποια κατάσταση βρίσκονται άλλες χώρες ή μεγάλοι πληθυσμοί εντός της Ε.Ε. Είναι χαρακτηριστικό ότι ακόμα και αυτή η «θεωρητική» έκδοση ευρωομολόγου θα γίνει, αν γίνει, με τέτοιους όρους που δεν θα καλύπτει χρέη του παρελθόντος – όπως π.χ. το πρόβλημα της Ελλάδας. Δηλαδή οι όποιες αλλαγές θα είναι «κομμένες και ραμμένες» σύμφωνα με τα συμφέροντά τους. Εκτός όμως από τους σχεδιασμούς Μακρόν υπάρχουν και οι αντίστοιχοι Σόιμπλε-Μέρκελ. Πρώτη προτεραιότητα εδώ, στο επίπεδο της ευρωπαϊκής ενοποίησης, είναι η μετεξέλιξη του ESM σε Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ταμείο. Ένα ακόμα όργανο με υπερεξουσίες και χωρίς καμία λαϊκή νομιμοποίηση.
Φυσικά σε όλα αυτά δεν πρέπει να ξεχνάμε την, προ Μακρόν, συνάντηση των «4 ισχυρών» της Ε.Ε. (Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία), που διακήρυξαν την Ε.Ε. των πολλών ταχυτήτων. Αυτοί με το βάρος και τη δύναμή τους θα συνεχίσουν, και όποιος θέλει και μπορεί ακολουθεί. Συνεπώς, στο επίπεδο της Ε.Ε. και ειδικότερα της ευρωζώνης διαμορφώνεται μια κατάσταση αποδοχής των πολλών ταχυτήτων συμμετοχής, με ταυτόχρονη επαναθέρμανση του «γαλλογερμανικού άξονα» και αναζήτηση νέων θεσμικών πρωτοβουλιών. Τελικός σκοπός, η αναδιανομή των ωφελειών από το ευρώ και την Ε.Ε. μεταξύ Γαλλίας και Γερμανίας.
