Την Τετάρτη 15 Σεπτεμβρίου ιρανική αστυνομική μονάδα που ελέγχει εάν το ντύσιμο των πολιτών συνάδει με τον ενδυματολογικό κώδικα που επιβάλλει η Ισλαμική Δημοκρατία σταμάτησε σε λεωφόρο της Τεχεράνης την 22χρονη Μάχσα Αμίνι, κουρδικής καταγωγής. Αιτία ήταν ότι δεν φορούσε «σωστά» τη μαντήλα της. Η 22χρονη μεταφέρθηκε στο αστυνομικό τμήμα της οδού Βεζρά προκειμένου να παρακολουθήσει την διάρκειας μίας ώρας κατήχηση των παραβατών (αυτή η υποχρεωτική κατήχηση έχει αντικαταστήσει, από το 2018 κι έπειτα, την ποινική δίωξη που ίσχυε έως τότε για τέτοια «αδικήματα»). Αντί όμως να βγει από το αστυνομικό τμήμα σώα και υγιής, όπως συνέβη με 60 ακόμη γυναίκες που είχαν μεταφερθεί εκεί για την ίδια αιτία, βρέθηκε σε κωματώδη κατάσταση στο νοσοκομείο Κάσρα.
Οι αρχές ισχυρίζονται ότι υπέστη καρδιακή ανακοπή, ενώ μια σειρά ΜΜΕ, Δυτικά και των αραβικών μοναρχιών του Κόλπου, καταγγέλλουν ότι χτυπήθηκε από αστυνομικούς. Συγκεκριμένα, επικαλούνται δηλώσεις του αδελφού της, που είπε ότι όταν την επισκέφθηκε στο νοσοκομείο εντόπισε μελανιές από χτυπήματα στο σώμα της. Επιπλέον, ο πατέρας της κατήγγειλε στον Ιρανό πρόεδρο Ιμπραχίμ Ραΐσι, που τον κάλεσε για να τον συλλυπηθεί και να τον διαβεβαιώσει ότι διέταξε ενδελεχή έρευνα, ότι το βίντεο από κάμερα ασφαλείας που προβλήθηκε στην κρατική τηλεόραση (και έδειχνε την κόρη του να καταρρέει ενώ στεκόταν στο αστυνομικό τμήμα) είναι κατασκευασμένο. Είτε έτσι είτε αλλιώς, την Παρασκευή 16 Σεπτεμβρίου η Μάχσα Αμίνι άφησε την τελευταία της πνοή στη ΜΕΘ…
Βίαιες συγκρούσεις και διαφορετικές δυσφορίες
Οι διαμαρτυρίες ξεκίνησαν στις κουρδικές περιοχές και στην Τεχεράνη, αλλά γρήγορα εξαπλώθηκαν και σε άλλες πόλεις. Οι όλο και βιαιότερες συγκρούσεις μετρούν δεκάδες θύματα – η ιρανική κυβέρνηση μιλούσε χθες για 17 νεκρούς, περιλαμβανομένων 4 αστυνομικών, ενώ αντικαθεστωτική ιρανική οργάνωση με έδρα το Όσλο ανέφερε προχθές ότι υπάρχουν συνολικά 31 νεκροί. Το διαθέσιμο οπτικοακουστικό υλικό υποδεικνύει ότι η μαζικότητα των διαμαρτυριών είναι σχετικά περιορισμένη (καμία σύγκριση με προηγούμενες αντικυβερνητικές κινητοποιήσεις, στις οποίες συμμετείχαν εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι), αλλά οι συγκρούσεις είναι εξίσου σκληρές με αυτές του 2019-2020. Κινητοποιήσεις σημειώνονται και εκτός Ιράν, σε δυτικές πρωτεύουσες αλλά και στο ιρακινό, συριακό και τουρκικό Κουρδιστάν.
Μέσα στον ορυμαγδό των αντιφατικών πληροφοριών και «πληροφοριών», είναι δύσκολο να εκτιμηθεί σε ποιο βαθμό οι διαμαρτυρίες παραμένουν αυθόρμητες, ποια πραγματική έκταση έχουν και, ακόμη περισσότερο, πόσο θα κοστίσουν στο ιρανικό καθεστώς. Κάποια πράγματα μπορούν πάντως να επισημανθούν με σχετική σιγουριά, κι ένα από αυτά είναι ότι οπωσδήποτε υπάρχει δυσφορία σε διάφορα στρώματα της ιρανικής κοινωνίας. Αυτή οφείλεται σε διαφορετικούς λόγους, που δύσκολα μπορούν να «συναντηθούν» σε ένα ενιαίο κίνημα διαμαρτυρίας:
Α. Υπάρχει δυσφορία για την εκ νέου δραστηριοποίηση των ελέγχων τήρησης του ενδυματολογικού κώδικα, και μάλιστα επειδή είναι επιλεκτική: σπάνια διεξάγονται τέτοιοι έλεγχοι στις πιο εύπορες αστικές συνοικίες, και σχεδόν πάντα στοχεύουν τις γυναίκες. Η θέση των γυναικών στο Ιράν είναι οπωσδήποτε υποδεέστερη των ανδρών, αλλά πολύ καλύτερη από αυτή των γυναικών στις γειτονικές χώρες. Οι Ιρανές φορούν υποχρεωτικά μαντήλες κάθε είδους (από πανάκριβα φουλάρια έως κατάμαυρα χιτζάμπ), αλλά δεν καλύπτουν το πρόσωπό τους. Έχουν πρόσβαση σε όλα τα επαγγέλματα, οδηγούν, παίρνουν διαζύγιο αν το θελήσουν, και φυσικά μπορούν να κυκλοφορούν μόνες τους – τίποτα από αυτά δεν επιτρέπεται στις σκοταδιστικές αραβικές μοναρχίες όπως η Σαουδική Αραβία. Στην οποία γυναίκες φυλακίζονται, μαστιγώνονται δημόσια, έως και αποκεφαλίζονται, δίχως να ιδρώνει το αυτί π.χ. του Μπλίνκεν, που χαρακτήρισε όσα ισχύουν στο Ιράν «αποκρουστική και κατάφωρη προσβολή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων». Ή του… Ισραηλινού πρωθυπουργού, που κι αυτός αγανακτεί με την παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ή της γαλλικής κυβέρνησης, που εξανίσταται με την ιρανική βαρβαρότητα ενώ ο Μακρόν σφίγγει το χέρι του Σαουδάραβα διαδόχου-τεμαχιστή αντιφρονούντων, κ.ο.κ. Εξίσου δεν ιδρώνει το αυτί των «σοβαρών» Δυτικών ΜΜΕ, που κατακεραυνώνουν σε κάθε ευκαιρία το γεωπολιτικά ενοχλητικό Ιράν, ενώ φροντίζουν να «ξεχνούν» τον ακραίο σκοταδισμό των συμμάχων της Δύσης.
Β. Έντονη είναι και η δυσφορία για τα αυξημένα οικονομικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν πλατιά στρώματα εξαιτίας, μεταξύ άλλων, της ντε φάκτο ακύρωσης από τις ΗΠΑ της διεθνούς συμφωνίας του 2015, της διατήρησης των Δυτικών κυρώσεων, αλλά και της πανδημίας. Η ανεργία έχει αυξηθεί (ιδίως μεταξύ των γυναικών), ενώ βασικά αγαθά έχουν ακριβύνει και ενίοτε σπανίζουν – δίχως τις ημικυβερνητικές ισλαμικές οργανώσεις που ελέγχουν τομείς ολόκληρους της οικονομίας και παρέχουν προϊόντα σε τιμές πολύ φτηνότερες της «αγοράς» τα πράγματα θα ήταν ακόμη χειρότερα. Ακόμη κι έτσι όμως, πολλαπλασιάζονται τα τελευταία χρόνια τόσο οι αυθόρμητες διαμαρτυρίες, ιδίως πληβειακών στρωμάτων που συνήθως δεν στρέφονταν εναντίον του καθεστώτος, καθώς και οι εργατικές απεργίες και άλλες πιο οργανωμένες αντικυβερνητικές κινητοποιήσεις. Αυτές οι λαϊκές τάξεις όμως δεν φαίνεται να συμμετέχουν μαζικά στις διαμαρτυρίες για το θάνατο της 22χρονης, στις οποίες κυριαρχούν είτε μεσαία στρώματα και φοιτητές (στα μεγάλα αστικά κέντρα), είτε κυρίως Κούρδοι στις επαρχίες του βορειοδυτικού Ιράν – όπου σημειώνονται και οι πιο αιματηρές συγκρούσεις.
Γ. Ακριβώς εκεί, στις περιοχές του Ιράν όπου πλειοψηφούν οι Κούρδοι, υποβόσκει εδώ και καιρό αναταραχή, κυρίως εξαιτίας των πληγμάτων κατά των κουρδικών πληθυσμών στη Συρία, το Ιράκ και την Τουρκία. Αυτή η κουρδική δυσφορία προκαλεί με τη σειρά της την αντίδραση της κυβέρνησης αλλά και πολλών Ιρανών, καθώς φοβούνται ότι μπορεί να οδηγήσει σε διαμελισμό της εθνοτικά ανομοιογενούς χώρας, στην οποία ζουν ισχυρές μειονότητες Αζέρων (16%), Κούρδων (10%) κ.ά. Είναι υποδηλωτικό αυτών των φόβων το γεγονός ότι το Ιράν υποστηρίζει τη χριστιανική Αρμενία στη σύγκρουσή της με το ισλαμικό Αζερμπαϊτζάν.
Επικοινωνιακή αντεπίθεση σε διεθνές φόντο λυσσαλέας αντιπαράθεσης
Οι διαφορετικές αυτές αιτίες δυσφορίας δεν συναντώνται μέχρι στιγμής, σε αντίθεση με το 2019-2020, οπότε οι νεκροί είχαν ξεπεράσει τους 200. Το σίγουρο είναι ότι το ιρανικό καθεστώς επιχειρεί να καταπνίξει όσο γρηγορότερα γίνεται την αναταραχή με περίσσεια καταστολής, αλλά και κινητοποίηση των υποστηρικτών του (βλ. τις χθεσινές μεγάλες φιλοκυβερνητικές διαδηλώσεις). Πόσο μάλλον που οι διαμαρτυρίες για το θάνατο της Μάχσα Αμίνι κινδυνεύουν να σκιάσουν μια επικείμενη νέα διεθνή συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, που αναμένεται να ανακουφίσει δραστικά την οικονομία. Ή, ακόμη χειρότερα, να χρησιμοποιηθούν ως πρόσχημα για την αποτροπή της από τμήματα που δυτικού μπλοκ που εξακολουθούν να την απεύχονται.
Είναι χαρακτηριστική από αυτήν την άποψη η προχθεσινή τοποθέτηση του Ιρανού προέδρου Ιμπραχίμ Ραΐσι που, σε μια επίδειξη αυτοπεποίθησης ενώ κλιμακωνόταν η διαμαρτυρία στο εσωτερικό του Ιράν, ταξίδεψε στη Νέα Υόρκη για να πάρει μέρος στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ. Εκεί κατηγόρησε τη Δύση για «δύο μέτρα και δύο σταθμά», και πρόσθεσε ότι το Ιράν έχει αναδειχθεί σε υπερασπιστή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην ευρύτερη περιοχή: «Εμείς απελευθερώσαμε τους Χριστιανούς, τους Γεζίντι και άλλες θρησκευτικές μειονότητες, καθώς και τις γυναίκες και τα παιδιά που είχαν μετατρέψει σε δούλους τους οι τρομοκράτες του ISIS και άλλων παρεμφερών τζιχαντιστικών οργανώσεων», είπε.
Η αναταραχή στο Ιράν έρχεται σε μια στιγμή που η διεθνής κατάσταση σημαδεύεται από πολεμικές συγκρούσεις και λυσσαλέα αντιπαράθεση μεταξύ της Δύσης και των αντιπάλων της όχι μόνο στην Ουκρανία, αλλά και στη Συρία και τις γειτονικές χώρες, καθώς και στην περιοχή του Καυκάσου, στην Κεντρική Ασία και στα Στενά της Κίνας. Αυτό εξηγεί την υπερπροβολή της από το Δυτικό στρατόπεδο, που για μια ακόμη φορά επιδεικνύει υποκριτική και επιλεκτική ευαισθησία. Στόχος του, μεταξύ άλλων, είναι να υπονομευθεί η ανάδειξη του Ιράν σε υπολογίσιμη περιφερειακή δύναμη. Επιδίωξη του ιρανικού καθεστώτος, από την άλλη, είναι να σταθεροποιήσει τον αναβαθμισμένο ρόλο του παγιώνοντας την επιρροή του στην ευρύτερη περιοχή, και να αποσπάσει μια νέα ευνοϊκή διεθνή συμφωνία που θα βάλει τέλος στις κυρώσεις. Σε αυτή τη διελκυστίνδα, η αλήθεια για το τι συνέβη στην 22χρονη Κούρδισσα είναι το τελευταίο πράγμα που ενδιαφέρει τους αντιμαχόμενους…
