Το πολιτικό σύστημα στην εξέλιξή του μεταπολιτευτικά καθορίστηκε από την σχετική επικράτηση και λειτουργία ενός δικομματικού συστήματος που σε γενικές γραμμές –παρ’ όλες τις περίοδες κρίσης και αποσταθεροποίησης (1989-90)– κατόρθωνε να εγκλωβίζει ποσοστά πάνω από 80% του εκλογικού σώματος. Τα δύο μεγάλα κόμματα (ΠΑΣΟΚ και Ν.Δ.) αθροιζόμενα συγκέντρωναν, κατά μέσο όρο, περίπου 5.500.000 ψήφους και συμπίεζαν ασφυκτικά την πολιτική ζωή του τόπου. Η κατάσταση άλλαξε στα μνημονιακά χρόνια, όταν κατέρρευσε ουσιαστικά ο ένας πυλώνας του δικομματισμού, το ΠΑΣΟΚ, και έπεσαν συνολικά τα ποσοστά των δύο κομμάτων σε χαμηλό αριθμό ρεκόρ (2012), για να εδραιωθεί μια νέα γεωγραφία που βρίσκει σαν δύο μεγάλα κόμματα την ΝΔ και τον ΣΥΡΙΖΑ. Και πάλι όμως αυτός ο διπολισμός δεν αγγίζει ποσοστά της τάξης του 80%, όπως κάποτε, και περιορίζεται σε ένα 55-60%. Άρα έχουμε μια κάμψη της δύναμης των μεγάλων κομμάτων, συνέπεια της γενικευμένης δυσπιστίας προς το πολιτικό σύστημα.
Στην περίοδο της πτώσης του δικομματισμού, μετά το 2010, εμφανίστηκαν διάφοροι σχηματισμοί που διένυσαν τον κύκλο τους είτε ως αντιμνημονιακά κόμματα είτε ως συστημικά, κόμματα μιας ή δύο χρήσεων, που μετά γνωρίζουν ή την εξαέρωση ή τη φθορά (ΛΑΟΣ, ΔΗΜ.ΑΡ., ΑΝ.ΕΛ., Ποτάμι).
Ας δούμε λοιπόν τους μεγάλους εκλογικούς όγκους, γιατί γύρω από αυτούς παίζεται το πολιτικό παιχνίδι και εκεί στηρίζεται το πολιτικό και μιντιακό σύστημα. Οι αριθμοί, καμιά φορά, μας βοηθούν να δούμε ορισμένες πραγματικότητες περισσότερο από τα ποσοστά ή την διαφορά ανάμεσα στα δύο μεγάλα κόμματα.
Η εποχή του δικομματισμού στον 21ο αιώνα
Στις βουλευτικές εκλογές του 2000, η Ν.Δ. και το ΠΑΣΟΚ θα λάβουν 2.935.196 (42.7%) και 3.007.516 (43.8%) ψήφους αντίστοιχα. Δηλαδή συνολικά 5.942.790 ψήφους (86.5%).
Στις βουλευτικές εκλογές του 2004, η Ν.Δ. και το ΠΑΣΟΚ θα λάβουν 3.359.682 (45.36%) και 3.003.900 (40.55%) ψήφους αντίστοιχα. Δηλαδή συνολικά 6.363.000 ψήφους (85.9%).
Το 2007 παρατηρείται μια μικρή κάμψη των δύο κομμάτων στο εκλογικό σώμα. Η Ν.Δ .και το ΠΑΣΟΚ θα λάβουν 2.994.949 (41.8%) και 2.727.279 (38.1%) ψήφους αντίστοιχα. Δηλαδή συνολικά 5.722.228 ψήφους (79.9%).
Το 2009 αλλάζει η σχέση ανάμεσα σε Ν.Δ. και ΠΑΣΟΚ το οποίο περνά την Ν.Δ. κατά 10 μονάδες. Η Ν.Δ. και το ΠΑΣΟΚ θα λάβουν 2.295.719 (33.5%) και 3.012.542 (43.9%) ψήφους αντίστοιχα. Δηλαδή συνολικά 5.308.261 ψήφους (77.4%). Στα δεξιά της Ν.Δ. έχει εμφανιστεί το ΛΑΟΣ που παίρνει 386.300 ψήφους (5.6%)
Το 2010 ο θριαμβευτής των εκλογών Γ. Παπανδρέου αναγγέλλει την είσοδο του ΔΝΤ και αρχίζει η μνημονιακή περίοδος. Μαζί έρχεται και το τέλος του δικομματισμού.
Το τέλος του δικομματισμού
Το 2012 γίνονται δύο βουλευτικές εκλογές, τον Μάιο και τον Ιούνιο. Οι αριθμοί επιβεβαιώνουν αυτό που γίνεται στην κοινωνία. Στοχοποιείται το πολιτικό σύστημα, υπάρχει αναβρασμός και κινητοποίηση.
Στις εκλογές του Μαΐου 2012 η Ν.Δ. και το ΠΑΣΟΚ κατακρημνίζονται. Συγκεντρώνουν, η Ν.Δ .1.192.054 (18.8%) και το ΠΑΣΟΚ 833.529 (13.2%). Δηλαδή συνολικά 2.025.583 ψήφους (32.1%). Το πρόβλημα όμως είναι η εκτίναξη του ΣΥΡΙΖΑ που από 315.665 ψήφους (4.6%) το 2009, εκτινάζεται στους 1.061.000 ψήφους (16.8%). Παράλληλα εμφανίζονται ισχυροί αντιμνημονιακοί σχηματισμοί: ΑΝ.ΕΛ.: 670.000 (10.6%), Χ.Α.: 440.890 (6.9%) αλλά και ΔΗΜ.ΑΡ. που παίρνει 386.116 (6.1%).
Η αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης οδηγεί σε εκλογές μέσα σε ένα μήνα όπου δημιουργείται η ακόλουθη κατάσταση: Η Ν.Δ. συγκεντρώνει όλα τα σχήματα γύρω της και παίρνει 1.825.637 (29.6%). Το ΠΑΣΟΚ συνεχίζει την πτωτική του πορεία 755.800 ψήφους (12.3%). Σύνολο των δύο κομμάτων 2.581.437 ψήφους (41.9%). Όμως ο αντίπαλος του παλιού δικομματισμού είναι πλέον ο ΣΥΡΙΖΑ που συσσωρεύει κι άλλη δύναμη γύρω του: 1.655.000 ψήφους (26.9%) κι εδραιώνεται στη δεύτερη θέση προβάλλοντας ως ο μελλοντικός πρωταγωνιστής. Οι ΑΝ.ΕΛ. έχουν μια ελαφρά κάμψη: 462.000 ψήφους (7.5%), η Χ.Α. διατηρεί τις δυνάμεις της: 425.000 (6.9%) και η ΔΗΜ.ΑΡ. το ίδιο: 385.000 (6.2%).
Μεσολαβούν οι ευρωεκλογές του 2014. Εκεί θα βγει για πρώτη φορά πρώτο κόμμα ο ΣΥΡΙΖΑ. Η Ν.Δ. εμφανίζει σημαντικά σημάδια κάμψης και παίρνει 1.298.948 ψήφους (22.7%). Το ΠΑΣΟΚ συνεχίζει την ελεύθερη πτώση: 455.514 ψήφους (8%). Ο ΣΥΡΙΖΑ παίρνει 1.518.376 ψήφους (26.6%) και βάζει πλώρη για την διακυβέρνηση.
Η αυγή του (ανάπηρου) διπολισμού
Το 2015, κρίσιμη χρονιά για την Ελλάδα γίνονται δύο βουλευτικές αναμετρήσεις. Η μία το Γενάρη και η άλλη τον Σεπτέμβρη. Ήδη έχει στηθεί το σκηνικό του, υπό εκκόλαψη, διπολισμού ανάμεσα σε Ν.Δ. και ΣΥΡΙΖΑ.
Τον Γενάρη του 2015, η Ν.Δ. συγκεντρώνει 1.718.000 ψήφους (27.8%) κι ο ΣΥΡΙΖΑ 2.245.000 (36.3%). Μια σύγκριση με τον παλιό δικομματισμό δείχνει πως συγκεντρώνουν μαζί 3.963.000 ψήφους (64.1%). Αλλά το βασικό ζήτημα δεν είναι το ποσοτικό όσο ότι το πολιτικό σύστημα δεν είναι πλέον σταθεροποιημένο όπως την εποχή του δικομματισμού.
Το Σεπτέμβρη και παρά την στροφή του ΣΥΡΙΖΑ η κατάσταση δεν θα αλλάξει πολύ. Θα σημειωθεί όμως μια σημαντική αύξηση της αποχής που θα «σηκώσει» τα ποσοστά των δύο πρώτων κομμάτων που θα είναι μειωμένα: Η Ν.Δ. θα συγκεντρώσει 1.526.300 ψήφους (28.1%) και ο ΣΥΡΙΖΑ 1.925.900 ψήφους (35.5). Συνολικά 3.452.100 ψήφους (63.6%) και περίπου 500.000 ψήφους λιγότερους.
Για να φθάσουμε στις πρόσφατες ευρωεκλογές και να δούμε να αντιστρέφεται μια σχέση. Η Ν.Δ. περνά με 10 ποσοστιαίες μονάδες μπροστά και ο ΣΥΡΙΖΑ έχει μια σημαντική πτώση. Η Ν.Δ. συγκεντρώνει 1.872.439 ψήφους (33.1%) και ο ΣΥΡΙΖΑ 1.343.497 ψήφους (23.7%). Συνολικά 3.215.936 ψήφους (56.8%).
Σε ένα μήνα έπεται συνέχεια. Ο ΣΥΡΙΖΑ δεν συμπλήρωσε τετραετία ενώ το ήθελε, έκανε μεγάλα λάθη και επέδειξε φοβερή αλαζονεία. «Έβγαλε» όμως πολλή δουλειά για το σύστημα (ευρωκρατία και ΝΑΤΟ-ΗΠΑ), προώθησε όλες τις μνημονιακές λύσεις χωρίς μεγάλες αντιδράσεις. Τώρα έχει αρχίσει η πτώση του. Θα προσπαθήσει να συγκρατηθεί σε επίπεδα πάνω από 1.200.000 ψήφους γιατί μόνο έτσι μπορεί να είναι ένας βασικός πόλος. Άλλο αν θα τα καταφέρει ή όχι.
Η εποχή του πανίσχυρου δικομματισμού έχει περάσει. Το πολιτικό σύστημα δεν είναι σταθεροποιημένο και αντιμετωπίζει την γενικευμένη δυσπιστία της κοινωνίας
Ορισμένα συμπεράσματα
Ποιο είναι το βασικό συμπέρασμα; Η εποχή του πανίσχυρου δικομματισμού έχει περάσει. Το πολιτικό σύστημα δεν είναι σταθεροποιημένο και αντιμετωπίζει την γενικευμένη δυσπιστία της κοινωνίας. Ακόμα και η υποχώρηση του ριζοσπαστισμού και η απόσυρση ενός μεγάλου τμήματος από την πολιτική σκηνή και την εκλογική διαδικασία, η επιστροφή στην ομαλότητα, γίνεται με βραδύ τρόπο. Ο ΣΥΡΙΖΑ άνοιξε τον δρόμο για την επαναφορά στη γαλάζια (επιφανειακά τουλάχιστον) απόχρωση του πολιτικού χάρτη. Γιατί άφησε την κοινωνία χωρίς σοβαρή αντιπολίτευση, ευνούχισε και ενσωμάτωσε, δίχασε και οδήγησε σε κινηματική ένδεια. Βέβαια η ευθύνη δεν είναι αποκλειστικά δική του αλλά έχουν συμβάλλει κι όσοι δεν βλέπουν ότι οι διαχωριστικές του παρελθόντος δεν λένε πολλά την εποχή της παγκοσμιοποίησης, των μνημονίων και των εθνικών κινδύνων. Οι μεγάλες πολιτικές αναστατώσεις της περιόδου 2010-2019 δεν μπορούν να εξηγηθούν έξω από την πολιτική κρίση και την δραστική είσοδο της κοινωνίας στο προσκήνιο και την σταδιακή υποστροφή του ριζοσπαστισμού. Ο λαϊκός ριζοσπαστισμός, έτσι, είναι το κλειδί της ανάγνωσης της πολιτικής, εθνικής και ταξικής πάλης στην χώρα.
Η κεντρική πολιτική σκηνή «παίζεται» από μεγάλους πολιτικούς όγκους που ξεπερνούν το ένα με ενάμιση εκατομμύριο ψηφοφόρους σαν μίνιμουμ. Η διαχείριση του συστήματος δεν μπορεί να γίνει ερήμην της πολιτικής και των διαδικασιών σύμπηξης μεγάλων μπλοκ και κομμάτων πολυσυλλεκτικών. Γύρω από τους μεγάλους όγκους εμφανίζονται διάφορες δυνάμεις που συγκεντρώνουν σημαντική δύναμη από 3% έως 10% και που λειτουργούν για ένα διάστημα ως δεκανίκια και μετά σχολάνε ή διαλύονται. Παλιά σε περίοδο κρίσης είχαμε την Πολιτική Άνοιξη του Α. Σαμαρά, μετά το ΛΑΟΣ, το Ποτάμι, τους ΑΝ.ΕΛ., την ΔΗ.ΜΑΡ. Η Ν.Δ. αποτέλεσε έναν βασικό συντηρητικό πυλώνα του συστήματος διατηρώντας, παρά την κρίση, ένα ποσοστό μεταξύ 25% και 30%.
Πίσω όμως από αυτούς τους αριθμούς σε κρίσιμες στιγμές υπήρχαν οι πόθοι και οι ανάγκες ενός γνήσιου λαϊκού ριζοσπαστισμού που εναποθέτει τις ελπίδες του για αλλαγή και κοινωνική δικαιοσύνη σε φορείς του δικομματισμού (ΠΑΣΟΚ) ή του διπολισμού (ΣΥΡΙΖΑ). Φάνηκε επίσης ότι το σύστημα διαθέτει δυνατότητες και μηχανισμούς ενσωμάτωσης και κατάπνιξης κάθε ικμάδας και αμφισβήτησης που προσπάθησε μέσω αυτού του τρόπου να αλλάξει τα πράγματα.
Φάνηκε επίσης πως δεν μπόρεσε μέχρι σήμερα ο ριζοσπαστισμός να δημιουργήσει ένα πολιτικό κίνημα, αξιόλογο κι ακηδεμόνευτο, που να εκφράσει τους εκατοντάδες χιλιάδες πολίτες που κινητοποιήθηκαν όλ’ αυτά τα χρόνια.
Η Αριστερά έπαιξε έναν δορυφορικό ρόλο, αμήχανο και ασήμαντο, ενώ ευθύνεται για τον ιδεολογικό και πολιτικό αφοπλισμό μεγάλων στρωμάτων της κοινωνίας και την παράδοση μεγάλων τμημάτων του λαού στην ανάθεση σε κάποιο μεγάλο κόμμα.
Στην παρούσα πολυτάραχη περίοδο δεν μπορούν πλέον να λειτουργήσουν εύκολα αυτοδύναμα σχήματα ή μονοκομματικές κυβερνήσεις. Πολύ περισσότερο σε περιόδους που τα γεωπολιτικά ζητήματα και η εθνική απειλή από την Τουρκία δημιουργούν καταστάσεις εξαιρετικά δύσκολες. Έρχονται μεγάλα τραντάγματα και σκληρές δοκιμασίες…
