Ένας ακόμα συνεταιρισμός στα πρόθυρα της ιδιωτικοποίησης.
Του Νίκου Ανταμπούφη *
Η Συνεταιριστική Καπνοβιομηχανία Ελλάδος (ΣΕΚΑΠ) αποτέλεσε για πάρα πολλά χρόνια τη ναυαρχίδα των συνεταιριστικών επιχειρήσεων και βιομηχανιών στην περιοχή της Ξάνθης. Ταυτόχρονα, αναδείχθηκε ως ένας από τους σημαντικούς παράγοντες στο χώρο της καπνοβιομηχανίας στη χώρα μας, με αξιοπρόσεκτες επιδόσεις στις εξαγωγές αλλά και δραστηριότητα στις βαλκανικές χώρες. Στη σημερινή συγκυρία επανέρχεται η ΣΕΚΑΠ ως θέμα που απασχολεί την επικαιρότητα και έχει αναφορές στην πολιτική και οικονομική ζωή τοπικά, αλλά και σε πανελλαδικό επίπεδο.
Το κείμενο που ακολουθεί δεν αποτελεί ανάλυση της κατάστασης, ούτε φιλοδοξεί να εξηγήσει και να περιγράψει τη σημερινή πραγματικότητα. Περιορίζεται στην επισήμανση μερικών παραμέτρων με την ελπίδα της συνεισφοράς στην πληροφόρηση των αναγνωστών. Θα γίνει προσπάθεια να αναδειχθεί η σπουδαιότητα της ΣΕΚΑΠ για την οικονομία (τοπική και εθνική), η εξάρτησή της από την Αγροτική Τράπεζα (ΑΤΕ), η στρεβλή «συνεταιριστική» οπτική της εταιρίας και η εμπλοκή των τοπικών πολιτικών παραγόντων στην Ξάνθη.
Το ξεκίνημα της ΣΕΚΑΠ
Η ΣΕΚΑΠ που ιδρύθηκε το 1975 ξεκίνησε με επιτυχημένες επιχειρηματικές επιλογές όπως τα τσιγάρα «Κιρέτσιλερ» και το πρώτο ελληνικό μπλεντ «Cooper». Ανέπτυξε αξιόλογη εξαγωγική δραστηριότητα και χρησιμοποίησε τα λεγόμενα βιολογικά φίλτρα ως καινοτομία. Ιδρυτής θεωρείται ο Αλέξανδρος Μπαλτατζής, συνεταιριστής και πολιτικός πανελλήνιου βεληνεκούς που πρωταγωνίστησε από το 1945 στο συνεταιριστικό κίνημα και κινήθηκε πολιτικά στο χώρο του Κέντρου πριν τη χούντα και ανεξάρτητα κατά τη μεταπολίτευση. Οι πολυπληθείς οπαδοί του στην περιοχή της Ξάνθης και οι πολιτικοί του επίγονοι εκφράστηκαν από τη δεκαετία του ΄80 και μετά, στο χώρο της Νέας Δημοκρατίας. Η ίδρυση της ΣΕΚΕ από τους συνεταιρισμούς καπνοπαραγωγών, η ΣΕΒΑΘ (βιομηχανία τοματοπολτού και πατάτας), η ΣΕΠΕΚ (κρέατα) και πολλές άλλες συνεταιριστικές παραγωγικές μονάδες αποτέλεσαν το συνεταιριστικό οικοδόμημα στο νομό Ξάνθης για πέντε δεκαετίες.
Ο ρόλος της ΑΤΕ
Σε οικονομικό επίπεδο, η σχέση που αναπτύχθηκε ανάμεσα στις εταιρίες στηρίχθηκε στο μοντέλο του «κοινού ταμείου» δηλαδή όλες ήταν μέτοχοι ολονών. Αυτό το μοντέλο βοήθησε στην άλωση ή την ομηρία, αν θέλετε, της ΣΕΚΑΠ από την ΑΤΕ. Κάθε συμμετοχή της ΑΤΕ στις υπόλοιπες συνεταιριστικές σήμαινε και κατοχή ενός μέρους μετοχών της ΣΕΚΑΠ. Ο περαιτέρω δανεισμός με αποκλειστικό δανειστή την ΑΤΕ οδήγησε τις βιομηχανίες στην εξάρτησή τους από την ΑΤΕ. Σήμερα η τράπεζα κατέχει περίπου το 44% των μετοχών της ΣΕΚΑΠ. Οι υπόλοιπες εταιρίες έχουν κλείσει. Μέσα σε τρεις δεκαετίες είχαμε μια σαφή μεταφορά του πλούτου των συνεταιριστικών στα χέρια της Αγροτικής Τράπεζας. Την ίδια περίοδο έχουμε και τη σταδιακή μεταμόρφωση της ΑΤΕ από κρατική τράπεζα υποστήριξης των αγροτών σε κρατική τράπεζα με στενά χρηματοοικονομικά κριτήρια και υψηλά επιτόκια δανεισμού προς τους αγρότες και τους συνεταιρισμούς. Η σημερινή επιδίωξη της ΑΤΕ να «ξεφορτωθεί» τις συνεταιριστικές βιομηχανίες που είναι μεγαλομέτοχος (ΣΕΚΑΠ, ΔΩΔΩΝΗ κ.λπ.) συμβαδίζει με τις επιταγές του Μνημονίου αλλά και τη μεταφορά του πλούτου στο στενό ιδιωτικό κεφάλαιο.
Στο προηγούμενο πλαίσιο εντάσσονται και οι επιδιώξεις των ανταγωνιστικών ξένων εταιριών (Philip Morris) οι οποίες για ανταγωνιστικούς λόγους θέλουν να πετύχουν την αγορά και εν συνεχεία την αδρανοποίηση ή εξαφάνιση από το σκηνικό της καπνοβιομηχανίας της ΣΕΚΑΠ. Συνεπώς, εμμέσως πλην σαφώς, η στάση της κρατικής ΑΤΕ ενισχύει την επιθετική πολιτική των ξένων καπνοβιομηχανιών στα Βαλκάνια και την Ελλάδα εις βάρος της ντόπιας και εθνικής οικονομίας.
Οι συνεταιρισμοί εργαλεία πολιτικής επιρροής
Η δύναμη της ΣΕΚΑΠ αλλά και των συνεταιριστικών μονάδων που έχουνε κλείσει, δεν περιορίζεται μόνο στον οικονομικό τομέα, ούτε στο τοπικό επίπεδο. Αναπτύσσεται παράλληλα και στον πολιτικό χώρο. Για δεκαετίες οι συνεταιριστικές οργανώσεις της περιοχής αποτελούσαν την πηγή της πολιτικής δύναμης του Αλ. Μπαλτατζή. Μετά το 1981 το ΠΑΣΟΚ επεδίωξε να θέσει υπό τον έλεγχό του όλο το οικοδόμημα, με αποτέλεσμα να έχουμε μία σαφή μετακίνηση των συνεταιριστών προς τη Νέα Δημοκρατία. Ο πολιτικός – συνεταιριστικός γίγαντας είδε τη δύναμή του να συνθλίβεται από το δικομματισμό και ξεκίνησε τη φθίνουσα πορεία του προς τη διάλυση. Παρ’ όλα αυτά, ακόμη και σήμερα, τα συνεταιριστικά βγάζουν βουλευτές όπως τον Κουρτίδη (Ν.Δ.), τον Στολίδη (ΠΑΣΟΚ), τον Κοντό (Ν.Δ.) κ.λπ., δημάρχους όπως ο Αμοιρίδης (Ν.Δ.) και πολλούς παράγοντες. Η απασχόληση πολλών αγροτών ή μελών της οικογένειάς τους στις συνεταιριστικές επιχειρήσεις αποτέλεσε μια ευφυή σύλληψη. Τα μέλη των συνεταιρισμών εκλέγουν τους αντιπροσώπους και ορίζουν τους μετόχους ενώ ταυτόχρονα, ως εργάτες συνεταιρισμών ελέγχουν σε μεγάλο βαθμό τις εκλογές του Εργατικού Κέντρου. Μια σειρά προέδρων του τοπικού εργατικού κέντρου που πρόσκεινται στη Ν.Δ. και το ΠΑΣΟΚ από το χώρο της ΣΕΒΑΘ ή της ΣΕΚΑΠ αποδεικνύουν μέχρι και σήμερα του λόγου το αληθές. Με βάση αυτή την επισήμανση δεν είναι περίεργο που ο βουλευτής Ξάνθης και υφυπουργός κ. Σωκράτης Ξυνίδης έχει θέσει ως περίπου προσωπικό του στοίχημα, σε τοπικό επίπεδο, την επιβίωση της ΣΕΚΑΠ, χωρίς να είναι φανερό με ποιον τρόπο εννοεί αυτή την επιβίωση σε συνθήκες Μνημονίου.
Η «τοπική συνεταιριστική νομενκλατούρα»
Άφησα για το τέλος την αναφορά μου σ’ αυτό που θα ονομάζαμε «τοπική συνεταιριστική νομενκλατούρα». Αυτή τη στιγμή η ανεργία στην Ξάνθη έχει εκτιναχθεί στα ύψη με κύρια αιτία το κλείσιμο των συνεταιριστικών μονάδων που προηγήθηκε του Μνημονίου. Η πορεία της διάλυσης των συνεταιρισμών και του ξεπουλήματος σε ιδιώτες προϋπήρξε του Μνημονίου και ταίριασε απόλυτα με αυτό. Μεγάλο μερίδιο ευθύνης στη διεκπεραίωση του ξεπουλήματος έχουν όλες εκείνες οι διοικήσεις εκλεγμένων και διορισμένων παραγόντων που προκλητικά χειραγώγησαν τους συνεταιρισμούς και υλοποίησαν τις σχεδιαζόμενες και «αναπόφευκτες» αποφάσεις οδηγώντας τις μονάδες στο κλείσιμο (π.χ. ΣΕΒΑΘ) ή στο ξεπούλημα (π.χ. γαλακτοβιομηχανία ΡΟΔΟΠΗ). Οι ίδιοι έβγαιναν από αυτή τη διαδικασία με προσωπικά οφέλη και εξακολουθούν πολλοί από αυτούς να είναι «πολιτικοί παράγοντες» του τόπου. Αστοχίες επιλογών, προκλητικές αμοιβές και συμπεριφορές, επιλεκτικές πρακτικές και ένα γενικό κλίμα συναλλαγής οδήγησε την πλειοψηφία των εργαζομένων στα συνεταιριστικά εργοστάσια σε απομάκρυνσή τους από τους υπόλοιπους εργαζόμενους, αλλά έθρεψαν και τα προβλήματα του συνεταιριστικού κινήματος. Η δημιουργία μιας τέτοιας ελίτ δημιούργησε στρεβλώσεις στην τοπική κοινωνία η οποία από τη μια εξαρτιόταν σε μεγάλο βαθμό από τα συνεταιριστικά εργοστάσια και από την άλλη δεν ήθελε να αλλάξει το διαμορφωμένο, πελατειακό εν πολλοίς, σκηνικό. Μέσα σε τέτοιες αντιφάσεις βιώνει σήμερα ο κάθε Ξανθιώτης την κατάρρευση των συνεταιριστικών και την ολομέτωπη επίθεση που δέχεται το τελευταίο, και πιο σπουδαίο, απομεινάρι τους, η ΣΕΚΑΠ.
Οι παίκτες έχουν λάβει τις θέσεις τους, οι κινήσεις από την κυβέρνηση, την ΑΤΕ και τη Philip Morris έχουν γίνει και απομένει να δούμε την αντίδραση της τοπικής κοινωνίας και τη στήριξη της ΣΕΚΑΠ με, επιτέλους, συνεταιριστικά και αντιμνημονιακά κριτήρια.
* Ο Νίκος Ανταμπούφης είναι δημοτικός σύμβουλος και γραμματέας του Δημοτικού Συμβουλίου Ξάνθης
