Τα πραξικοπήματα –μέσα στη μεγάλη ποικιλία τους– έχουν ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά. Χρησιμοποιούν νευραλγικούς μηχανισμούς και στόχους για να εξουδετερώσουν τη λαϊκή βούληση, τα στοιχεία δημοκρατίας των συλλογικών και των ατομικών δικαιωμάτων, κηρύσσοντας μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Με τον τρόπο αυτό και με τη διεθνή στήριξη ή αναγνώριση επιβάλλουν μια νέα κυριαρχία διαφορετική από αυτήν που υπήρχε προηγουμένως.
Ιστορικά τα πραξικοπήματα χρησιμοποιηθήκαν από αντιδραστικές δυνάμεις του ήδη υπάρχοντος κρατικού μηχανισμού (στρατού, αστυνομίας, διεθνών υπηρεσιών όπως η CIA).
Στην Ελλάδα, κάθε Νοέμβρη θυμόμαστε πως το 1967 έγινε ένα αμερικανοστήρικτο στρατιωτικό πραξικόπημα που αυτοχαρακτηρίστηκε «Επανάστασις» και κόστισε πάρα πολλά στη χώρα και τον ελληνισμό (βλέπε Κύπρο). Στην ουσία, μηχανισμοί που είχαν τεθεί στην υπηρεσία των ΗΠΑ, εξαπέλυσαν το πραξικόπημα, κατέλυσαν κάθε στοιχείο δημοκρατίας, άνοιξαν τα ξερονήσια και τις φυλακές, κατάργησαν τα κόμματα, βασάνισαν και κυνήγησαν κάθε άνθρωπο που αντιστάθηκε. Το Πολυτεχνείο υπήρξε ένα σύμβολο του αγώνα κατά της Χούντας και των πατρώνων της. Από τότε πέρασαν 46 χρόνια. Όχι και λίγα. Κι είναι αλήθεια ότι γνωρίσαμε κι άλλες μορφές πραξικοπημάτων καταπάτησης της λαϊκής θέλησης…
Στη Χιλή, αυτές τις μέρες γίνονται συνεχείς διαδηλώσεις. Μια μεγάλη εξέγερση μετά από 40 χρόνια, αφού γνώρισαν και εκεί μια καθαρόαιμη χούντα, μια φρικιαστική χούντα που πήρε την εξουσία βομβαρδίζοντας το κυβερνητικό μέγαρο, δολοφονώντας τον Πρόεδρο της Χιλής Σαλβαδόρ Αλλιέντε και 30.000 ακόμα αγωνιστές. Η κυβέρνηση της Χιλής εξαναγκάζεται σε παραχωρήσεις ώστε να καμφθεί η αντίσταση του λαού. Λίγο πριν, τα ίδια περίπου συνέβησαν και στο Εκουαδόρ, ενώ στην Βραζιλία, προπύργιο του συντηρητισμού και της ανάλογης στροφής στη Λατινική Αμερική, ο Μπολσονάρο αναγκάζεται να αποφυλακίσει τον Λούλα.
Στη Βολιβία, πραγματοποιήθηκε ένα ακόμα πραξικόπημα. Με ξεκάθαρα αντιδραστικά αλλά και ρατσιστικά χαρακτηριστικά απέναντι στην ιθαγενική πλειοψηφία της χώρας. Δεν ανέτρεψαν μόνο τη νόμιμη και εκλεγμένη ηγεσία της χώρας (Έβο Μοράλες) αλλά επιχειρούν και να αποκλείσουν από την πολιτική ζωή, με φασιστικές μεθόδους, τον ιθαγενή πληθυσμό που θεωρείται κατώτερης φύσης από τη λευκή μειοψηφία των πλουσίων. Ο Τραμπ, γεμάτος χαρά για την εξέλιξη αυτή, καθώς και άλλα αντιδραστικά λατινοαμερικάνικα καθεστώτα, έδειξαν την εχθρότητά τους για τη μετάβαση, δηλαδή την επανάσταση που γινόταν μέσα στη Βολιβία, υπό τον Μοράλες. Η Ευρώπη προς στιγμήν σιωπά. Η Ελλάδα του Μητσοτάκη, αφού αναγνώρισε τον Γκουαϊδό ως νόμιμο εκπρόσωπο της Βενεζουέλας, τώρα περιμένει να δει ποιος θα διαδεχθεί τον Μοράλες για να του απευθύνει συγχαρητήρια. Η Ρωσία δήλωσε πως παρακολουθεί τις εξελίξεις σε ένα «ζήτημα εσωτερικό μιας κυρίαρχης χώρας». Αν οι επίγονοι εγγυηθούν τα συμφέροντά της δεν θα έχει μάλλον και μεγάλο πρόβλημα. Όμως η αντίσταση του βολιβιάνικου λαού συνεχίζεται και φαίνεται πως υπάρχουν δυσκολίες στην πλευρά των πραξικοπηματιών. Δεν είναι εύκολο να καλύψουν με πολιτικό μανδύα το έργο τους.
Εδώ στη γειτονιά μας, ο Ερντογάν απέτρεψε ένα πραξικόπημα (αμερικάνικο) χωρίς να χαλάσει τις σχέσεις του με τις ΗΠΑ παρά τις τριβές. Στη συνέχεια το χρησιμοποίησε για να εντείνει τη δική του «δημοκρατία»: Όλη η αντιπολίτευση στη φυλακή, οι Κούρδοι εκτός νόμου και πόλεμος χαμηλής έντασης στις κουρδικές επαρχίες της Τουρκίας, εισβολή στη Συρία υπό τις ευλογίες ΗΠΑ και Ρωσίας. Αλλά και κατοχή της μισής Κύπρου, περικύκλωση από θάλασσα και εισβολή στα χωρικά της ύδατα, απειλές για επανάληψη του «1974», διεκδίκηση του μισού Αιγαίου με ό,τι αυτό «περιέχει» (νησιά, υδρογονάνθρακες, κυριαρχία).
Στην ιστορία είχαμε και άλλα πραξικοπήματα. Όπως αυτό στην Πολωνία (Γιαρουζέλσκι), στο Αφγανιστάν τη δεκαετία του ‘80, στη Ρουμανία το ‘89 στο οποίο συνεργάστηκαν πολλές δυνάμεις…
Τα τελευταία 30 χρόνια η τεχνική των πραξικοπημάτων έχει βελτιωθεί και οι «έγχρωμες επαναστάσεις» (πορτοκαλί κλπ.) αποτελούν νέα μοντέλα προετοιμασίας και εξαπόλυσής τους. Απαιτείται πλέον μια μαζική στήριξη (δεν χρειάζεται να είναι πανεθνική αλλά στην πρωτεύουσα ή ένα μεγάλο κέντρο), μια μικρή εκτελεστική δύναμη τραμπούκων ή φασιστών (που ανοίγουν το δρόμο και τρομοκρατούν), ΜΜΕ (που εύκολα εξαγοράζονται) και ορισμένους στρατηγούς (δηλαδή επιρροή στο επιτελείο του στρατού). Πλάι λοιπόν στους υβριδικούς πολέμους έχουμε και τα υβριδικά πραξικοπήματα. Το πραξικόπημα στην Βολιβία έχει τέτοια χαρακτηριστικά.
Το απόσταγμα
Οι προϋποθέσεις και η δυνατότητα να ζήσουν ελεύθεροι οι λαοί σε ελεύθερες χώρες, δεν είναι κάτι λυμένο μια για πάντα. Δεν είναι τελειωμένη υπόθεση, ούτε αρνητικά (ως κάτι που δεν πρόκειται να γίνει ή να υπάρξει) αλλά ούτε και θετικά (ακόμα κι όταν κατακτηθούν κάποια βασικά πράγματα θα γίνουν απόπειρες και προσπάθειες παλινόρθωσης της «κανονικότητας», της αδικίας και του κνούτου).
Ο σημερινός κόσμος μοιάζει σαν ένα πλέγμα σχέσεων, στο οποίο πλάι στα παγκοσμιοποιημένα δίκτυα (οικονομικά – ψηφιακά – στρατιωτικά) αναδύεται και παγιώνεται μέρα με τη μέρα μια πραγματικότητα «Μεγάλων Δυνάμεων». Δεν έχουμε μια συντριπτική διεθνή κυριαρχία μιας δύναμης, όπως ήταν κάποτε η Αγγλία ή οι ΗΠΑ, ούτε συνδιαχείριση και ανταγωνισμό εντός πλαισίων όπως γινόταν στην εποχή του Ψυχρού Πολέμου ανάμεσα σε ΗΠΑ και ΕΣΣΔ. Σήμερα αναδιατάσσονται δυνάμεις και συμμαχίες, υπάρχει εσωτερική κρίση και διαίρεση όσο αφορά τους στόχους των μεγάλων παικτών (π.χ. ΗΠΑ, Ευρώπη) αλλά και ανάδειξη νέων δυνάμεων που θέλουν να μπουν στο κλαμπ των Μεγάλων όπως για παράδειγμα η Τουρκία. Στα Βαλκάνια δεν παρεμβαίνουν μόνο οι κλασσικές δυνάμεις, αλλά από το 1990 και μετά παίζουν κεντρικό ρόλο οι ΗΠΑ, που μέχρι τότε είχαν επιρροή μόνο σε Ελλάδα και Τουρκία, ενώ και η παρουσία της Κίνας δεν μπορεί να παρακαμφθεί.
Μόνο οι λαοί που θα γεννήσουν πρωτότυπα εγχειρήματα μετάβασης σε μια άλλη κοινωνία (ανατρέποντας συσχετισμούς και κέντρα), που θα εφεύρουν τρόπους να καταστήσουν τις χώρες τους πολλαπλά ενεργητικές χώρες, επαγρυπνώντας πάντα για τις απόπειρες πραξικοπηματικών πισωγυρισμάτων, θα μπορέσουν να εκμεταλλευτούν τα ρήγματα που υπάρχουν αντικειμενικά και να ενώσουν δυνάμεις σε τοπικό, περιφερειακό και παγκόσμιο επίπεδο. Δυνάμεις πραγματικές κι όχι εικονικές, συνδυάζοντας έναν κοινωνικό βολονταρισμό με μια ρεαλιστική ματιά του σύγχρονου κόσμου. Η Δημοκρατία και η υπεράσπισή της, ο σεβασμός της, θα είναι ένα κλειδί δημιουργίας πολιτικών μπλοκ μετάβασης αλλά και ζήτημα υπεράσπισης όλων των λαϊκών προσπαθειών.
Πραξικόπημα κατά την Βικιπαίδεια
«Πραξικόπημα, ονομάζεται η βίαιη και αιφνιδιαστική συνωμοτική πράξη που έχει σκοπό τη μεταβολή του πολιτεύματος προς όφελος της πολιτικής και στρατιωτικής κάστας μιας χώρας. Χαρακτηριστικό επίσης είναι ότι τα πραξικοπήματα έχουν σκοπό την εγκαθίδρυση ενός καθεστώτος και τον περιορισμό των συνταγματικών δικαιωμάτων των πολιτών. Διακρίνεται σε πολιτικό ή στρατιωτικό ενώ υπάρχει και ο όρος συνταγματικό πραξικόπημα. Πρόκειται για έννοια που έρχεται σε αντίθεση με την επανάσταση, η οποία προέρχεται από μαζικές δράσεις καταπιεζόμενων τάξεων και αποσκοπεί στην επέκταση και κατοχύρωση των δικαιωμάτων τους.
Διεθνώς, πραξικοπήματα ή απόπειρες πραξικοπημάτων εκδηλώνονται συνήθως σε χώρες με πολιτική αστάθεια αλλά και οικονομικά προβλήματα, κυρίως στην Αφρική και στη Λατινική Αμερική (το 19ο αιώνα έγιναν πάνω από 200 πραξικοπήματα και απόπειρες πραξικοπημάτων στη Βολιβία). Σε πολλές περιπτώσεις με στρατιωτικά πραξικοπήματα που πετυχαίνουν εγκαθιδρύονται δικτατορίες, όπως στην Ελλάδα, όπου το 1967 επιβλήθηκε στρατιωτική δικτατορία, στη Μιανμάρ το 1990, στη Νιγηρία, στο Νίγηρα, το 1996 και αλλού. […]
Στην Ευρώπη στην πρόσφατη ιστορία πραξικοπήματα έγιναν, εκτός από την Ελλάδα, στην Ισπανία και στην Πορτογαλία. Το 1991 το πραξικόπημα που είχε γίνει στην τότε Σοβιετική Ένωση οδήγησε στη διάλυση της ΕΣΣΔ. Απόπειρες πραξικοπημάτων, φανερές ή μη, έγιναν τις τελευταίες δεκαετίες στη Βενεζουέλα, στον Ισημερινό, στις Σεϋχέλλες, στη Μαδαγασκάρη, στην Αϊτή, στην Ονδούρα, στην Τουρκία και αλλού».
