του Παύλου Κελεσίδη*
Αν θέλουμε να προσεγγίσουμε το φαινόμενο των συνεργατικών σχημάτων (ομάδες παραγωγών, συνεταιρισμοί κ.λπ.) θα πρέπει πρώτα να δούμε πώς στήθηκαν οι συνεταιρισμοί στο παρελθόν. Τι υπάρχει σήμερα και τι πρέπει να γίνει ώστε να δούμε την αγροτική-κτηνοτροφική παραγωγή να αποκτά υπεραξία και να γίνεται βιώσιμη. Να μπορούν οι καλλιεργητές της γης ν’ απολαμβάνουν τους κόπους τους και να συνεχίσουν ν’ ασχολούνται με αυτήν.
Οι συνεταιρισμοί από τη σύστασή τους αλλά κυρίως στη δεκαετία του ’80 είχαν μετατραπεί, μέσα βέβαια από το πλαίσιο που διέπονται και όχι μόνο, σε μια δεξαμενή εξεύρεσης πελατών για τα κόμματα και τις πολιτικές τους. Τις πελατειακές σχέσεις στον αγροτικό τομέα χρόνια τις βαφτίζουν κοινωνική πολιτική.
Οι λόγοι κατάρρευσης των σχημάτων αυτών είναι προφανείς. Κομματικός χαρακτήρας, αδιαφάνεια, διαφθορά, νομοθεσία τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά. Η ΑΤΕ απέσυρε την στήριξη των συνεταιρισμών. Οι νόμοι περί συνεταιρισμών αποτελούσαν κεντρικό άξονα άσκησης πολιτικής και χειραγώγησης αυτών. Η μη ύπαρξη δικών τους κεφαλαίων και η αποκλειστική στήριξή τους στις κρατικές επιχορηγήσεις οδηγούν σε κλυδωνισμούς, με αποτέλεσμα να καταρρεύσουν.
Η κατάρρευσητων συνεταιρισμών
Πού οδήγησαν όλα τα παραπάνω σήμερα;
α) Στην εγκατάλειψη αυτών των σχημάτων (αφού πρώτα δημιούργησαν τεράστια χρέη).
β) Οι καλλιεργητές έγιναν πλέον εύκολη λεία για τους κακούς «εμπόρους» που φύτρωναν παντού προκειμένου να εκμεταλλευτούν το χάος στην αγορά.
γ) Νομικό πλαίσιο ανύπαρκτο. Μητρώο εμπόρων δεν υπάρχει ή δεν λειτουργεί και τα «κανόνια» πάνε κι έρχονται στην αγορά. Ο καθένας με ελάχιστα χρήματα βαφτίζεται έμπορος-εξαγωγέας και διαχειρίζεται προϊόντα τεράστιας αξίας. Η ατιμωρησία αυτών επιδεινώνει το φαινόμενο αυτό. Αντί για συνεταιρισμούς δημιουργούνται τα περιβόητα «στέκια» που λειτουργούν για χάρη των εμπόρων και των μεταποιητών, χωρίς κανόνες και προστασία. Η διαφορά τιμής ανάμεσα στο ράφι και στο χωράφι είναι τεράστια (1 προς 8 με 1 προς 9 την ώρα που στην Ευρώπη αυτή κυμαίνεται στο 1 προς 2,5 με 1 προς 3).
Τι πρέπει να γίνει λοιπόν ώστε να πάψουν να υπάρχουν όλα αυτά;
1. Η μόνη ελπίδα για τους παραγωγούς είναι η δημιουργία συνεργατικών σχημάτων, είτε με τη μορφή ομάδων παραγωγής είτε σε μορφή συνεταιρισμών. Όταν μιλάμε για ομάδες παραγωγής ή συνεταιρισμών δεν εννοούμε ότι αυτοί θα υπάρχουν μόνο για τη συγκέντρωση και την εμπορία των προϊόντων, αλλά και την ίδια την παραγωγική διαδικασία, τη μεταποίηση και τα εφόδια. Άλλο είναι να καλλιεργώ τα κτήματα μόνος και άλλο σε συνεργασία με μια ομάδα ατόμων με όλα τα οφέλη που προκύπτουν απ’ αυτή τη διαδικασία (κόστος παραγωγής, επενδύσεις, μείωση ρίσκου κ.λπ.). Τα σχήματα αυτά πρέπει να επεκταθούν και στη μεταποίηση αλλά και στην παραγωγή εφοδίων. Άρα η παραγωγή, η εμπορία, η μεταποίηση και τα εφόδια αποτελούν απαραίτητη προϋπόθεση για την επιτυχία των παραπάνω σχημάτων.
2. Το νομοθετικό πλαίσιο παίζει σημαντικό ρόλο στην ύπαρξη και ανάπτυξη του συνεταιριστικού κινήματος. Η γραφειοκρατία, τα «παράθυρα» για τις πελατειακές σχέσεις μέσω επιδοτήσεων, η διαφθορά κ.λπ. θα πρέπει να εξαλειφθούν.
3. Οι ομάδες παραγωγών θα πρέπει να είναι ολιγομελείς ώστε εύκολα να μπορούν να συσταθούν και να λειτουργήσουν. Όταν οι προϋποθέσεις γίνονται εμπόδια για τη δημιουργία τους, τότε σίγουρα θα αποτύχουν. Οι ομάδες των δέκα ατόμων ή και λιγότερων, με μικρό τζίρο, είναι εύκολο να στηθούν και να αποτελέσουν το κύτταρο του συνεταιριστικού κινήματος. Πολλές ομάδες παραγωγής μπορούν να συνεργαστούν και να δημιουργήσουν έναν συνεταιρισμό που θα είναι υπεύθυνος για την επεξεργασία και πώληση των προϊόντων, τις τιμές αυτών και την προσθήκη νέων καλλιεργειών ανάλογα με τις ανάγκες της αγοράς. Η εκπαίδευση των στελεχών του συνεταιρισμού και των παραγωγών στις νέες καλλιέργειες και μεθόδους είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την επιτυχία του εγχειρήματος.
Να το πάρουμε αλλιώς
Σήμερα, όσο ποτέ άλλοτε, δεν πρέπει να επικεντρωνόμαστε τόσο στην ποσότητα όσο στην ποιότητα. Ο συνδυασμός της μεγάλης ηλιοφάνειας, του πλούσιου εδάφους αλλά και των κατά τόπους μικροκλιμάτων στη χώρα μας βοηθάει για την παραγωγή των ποιοτικότερων προϊόντων της Ευρώπης – και όχι μόνο. Η αειφορία πρέπει να λαμβάνεται υπ’ όψιν στη διαδικασία της παραγωγής και της εμπορίας. Η ύφεση και η σχετικά μικρή επιχειρηματική δραστηριότητα θα μπορούσε να γεμίσει με πρωτοβουλίες τις ομάδες παραγωγών-συνεταιρισμούς.
Είναι ευκαιρία τώρα με την κρίση ν’ ανθίσουν οι συνεταιρισμοί.
Η ύπαρξή τους στην αγορά βάζει πληροφορίες χρήσιμες σχετικά με τα κόστη και τα περιθώρια κέρδους, έτσι οι διάφορες επιχειρήσεις αναγκάζονται να συμμορφωθούν στην αγορά και ταυτόχρονα να κλείσει η ψαλίδα από το χωράφι στο ράφι.
Αντί ο έμπορος, μέσω δημοπρατηρίων, να παίρνει τα προϊόντα από τους συνεταιρισμούς, τα προμηθεύεται απευθείας από τους παραγωγούς στην ελάχιστη τιμή.
Απαραίτητος συνδετικός κρίκος για τη δημιουργία συνεταιρισμών είναι το κοινωνικό κεφάλαιο το οποίο σ’ αυτούς τους δύσκολους καιρούς λείπει από τη χώρα μας.
Τελειώνοντας, σχηματικά αναφέρω ότι για την επιτυχία των συνεργατικών σχημάτων πρέπει ολιγομελείς ομάδες παραγωγών συνεργαζόμενες με άλλες, να αποτελούν τους συνεταιρισμούς, όπου σε αυτούς με σύγχρονες εγκαταστάσεις να συγκεντρώνονται, να συσκευάζονται και να δημοπρατούνται τα προϊόντα στις αγορές. Οι καλλιεργητές μεμονωμένα παύουν να έχουν διαπραγματευτική ισχύ όσον αφορά την τιμή των προϊόντων τους
Η παραγωγική ανασυγκρότηση μπορεί να γίνει μόνο με συνεργατικά σχήματα μ’ ένα ξεκάθαρο, αντιγραφειοκρατικό νομικό πλαίσιο. Η φορολόγηση των σχημάτων αυτών και των αγροτών θα πρέπει να είναι απλή, δίκαιη και μόνιμη.
* Ο Παύλος Κελεσίδης είναι καλλιεργητής και ήταν υποψήφιος αντιπεριφερειάρχης Πέλλας με τη Ριζοσπαστική Αριστερή Ενότητα στις πρόσφατες αυτοδιοικητικές εκλογές
