Ποιοι θα λάβουν, τελικά, μέρος στη Γενεύη ΙΙ; Σύμφωνα με τους πιο απαισιόδοξους τη Γενεύη ΙΙ θα ακολουθήσει η… Γενεύη ΙΙΙ, IV κ.ο.κ. Κι όμως, το 2013 ήταν χρονιά σημαντικών αλλαγών στο τοπίο ενός εμφυλίου που δείχνει κατά τα άλλα αδιέξοδος, αλλαγών που μπορεί να οδηγήσουν μελλοντικά σε ανατροπές και «λύση» του αδιεξόδου.
Από τη συμφωνία ΗΠΑ-Ρωσίας στη μάχη για κέρδισμα θέσεων
– Η μεγάλη ανατροπή ήταν η συμφωνία ΗΠΑ-Ρωσίας με αφορμή τα χημικά όπλα και η προσέγγιση ΗΠΑ-Ιράν. Μεταβάλλονται έτσι οι εξωτερικοί όροι και πυροδοτούνται ραγδαίες εξελίξεις στο εσωτερικό μέτωπο της αντιπολίτευσης, πολύ περισσότερο απ’ όσο φαίνεται.
– Η δήλωση Κέρι πως «δεν υπάρχει στρατιωτική λύση» στον πόλεμο της Συρίας, σε αντίθεση με αυτή ακριβώς την επιδίωξη της Σαουδικής Αραβίας, επιβεβαιώνει τη στροφή των ΗΠΑ, την οποία εν μέρει ακολουθεί και η Τουρκία. Ωστόσο, οι ΗΠΑ επιμένουν προσχηματικά στον αποκλεισμό του Ιράν από τη Γενεύη ΙΙ.
– Οι ένοπλοι αντικαθεστωτικοί, σε μεγάλο βαθμό ενεργούμενο ξένων δυνάμεων, κυριαρχούνται πλέον συντριπτικά από ισλαμιστικές δυνάμεις, ενώ έχουν δυναμώσει ειδικά οι σαλαφιστές. Η ικανότητα που έχουν επιδείξει στην αναπλήρωση κοινωνικών υποδομών που έπαψαν να λειτουργούν με τον πόλεμο, είναι ένα ισχυρό τους ατού.
– Η Αλ Κάιντα του Ιράκ επεκτάθηκε στη Συρία και έχει αναδειχθεί σε καθοριστική δύναμη της σύγκρουσης, ενώ έχει διασπαστεί και η ίδια σε… Αλ Κάιντα-εσωτερικού και Αλ Κάιντα του Ιράκ.
– Οι εσωτερικές έριδες και ο εμφύλιος μέσα στον εμφύλιο, ανάμεσα σε αντιμαχόμενες πτέρυγες των ένοπλων αντικαθεστωτικών, αποκτά μεγάλες διαστάσεις.
– Η διάλυση της χώρας και η κόπωση από τον εμφύλιο, τα εγκλήματα των ένοπλων αντικαθεστωτικών που ξεπερνούν τα εγκλήματα Άσαντ, η προσφυγή των ένοπλων στο πλιάτσικο και στην κερδοσκοπία που προσφέρει ο πόλεμος ή, από την άλλη, η κυριαρχία του σαλαφισμού και δυνάμεις της Αλ Κάιντα, και η νέα θεοκρατική καταπίεση των σαλαφιστών εκεί που κυριαρχούν, οδηγούν σε μεταστροφή του συριακού λαού. Χωρίς να αποδέχεται το καθεστώς Άσαντ, το μεγαλύτερο μέρος επιθυμεί τη λήξη του πολέμου και της ένοπλης αντίστασης.
– Το καθεστώς περνά από την περασμένη άνοιξη στην αντεπίθεση και σταδιακή ανακατάληψη εδαφών με την αποφασιστική βοήθεια της Χεσμπολά, ενώ στο πλευρό του πρακτικά δρουν και οι κουρδικές δυνάμεις στο Βορρά, υποχρεωμένες να αντιμετωπίζουν τις επιθέσεις των ισλαμιστών. Ωστόσο, το μόνο που δεν μπορεί και δεν πρόκειται να γίνει, είτε στρατιωτικά είτε πολιτικά, είναι να επανακτήσει το παρόν καθεστώς Άσαντ την κυριαρχία του στη χώρα.
– Είναι προφανής η απέλπιδα προσπάθεια προσωρινής έστω κατοχής όσο το δυνατό περισσότερου εδάφους για τη στιγμή της Γενεύης ΙΙ, από όλες τις πλευρές, ακόμη και εκείνες που δεν πρόκειται να λάβουν μέρος στη Γενεύη ΙΙ.
– Η Εθνική Συντονιστική Επιτροπή, η μόνη πολιτική συμμαχία της αντιπολίτευσης στη Συρία που σχετίζεται με την Αριστερά, είναι ενδογενής, και αντιτίθεται στην ξένη ανάμιξη, δήλωσε πως οι όροι προετοιμασίας της Γενεύης ΙΙ εξυπηρετούν τα συμφέροντα ΗΠΑ-Ρωσίας και όχι την εξεύρεση πολιτικής λύσης στη Συρία.
Ποιος χρηματοδοτεί ποιον
Αρχικά, βασικός δίαυλος των μοναρχιών του Κόλπου και ειδικά του Ριάντ στα τρία χρόνια πολέμου, ήταν ο ΕΣΣ και ο Εθνικός Συνασπισμός και όχι οι ισλαμιστικές δυνάμεις οι εχθρικές προς τους πρώτους. Η περιθωριοποίηση του Ε.Σ. στην πορεία του συριακού εμφυλίου δεν ήταν κάποιο κόλπο του Ριάντ και της Ντόχα εναντίον της Δύσης, αλλά μια αποτυχία όλων τους, της Δύσης, του Ριάντ και της Ντόχα. Πιο παράδοξο ακόμη μπορεί να φαίνεται το γεγονός πως ανάμεσα στην Τουρκία, το Κατάρ και τη Σαουδική Αραβία, η τελευταία προσέφυγε αρχικά λιγότερο από όλους στην υποστήριξη ακραίων ισλαμιστών ή τζιχαντιστών. Όταν οι αντιθέσεις, πέρυσι, ανάμεσα στο Ριάντ και την Ντόχα οξύνθηκαν, το Ριάντ αντικατέστησε στην ηγεσία του ΕΣΣ και του Ε.Σ. τα στελέχη των Αδελφών Μουσουλμάνων που στήριζαν η Ντόχα ή και η Άγκυρα με κατά κανόνα κοσμικούς ηγέτες. Αντίθετα, η Ντόχα στήριζε, όπως και στην Αίγυπτο τους Αδελφούς Μουσουλμάνους, ενώ λόγω των αντιθέσεων με το Ριάντ και την αδυναμία ευθείας αντιπαράθεσης, το Κατάρ κατέφυγε περισσότερο στην ενίσχυση πιο ακραίων ισλαμικών στοιχείων προκειμένου να ισορροπήσει την κατάσταση.
Το ίδιο και η Τουρκία είναι βέβαιο πως χρησιμοποίησε κάθε μέσο προκειμένου ιδιαίτερα να χτυπηθούν οι Κούρδοι της Συρίας και γενικότερα για να επισπεύσει την ανατροπή Άσαντ όταν ακόμη δεν είχαν διαψευστεί οι αυταπάτες της. Είναι χαρακτηριστικό ότι η Άγκυρα είχε εκφράσει τη δυσαρέσκειά της όταν η Ουάσιγκτον έθεσε στη λίστα των τρομοκρατικών οργανώσεων την Αλ Νούσρα, «υποκατάστημα» της Αλ Κάιντα στη Συρία.
Μετά τις συμφωνίες των ΗΠΑ με Ρωσία και Ιράν και αφού το Κατάρ έχει υποσκελιστεί από τη Σαουδική Αραβία, τα πράγματα αλλάζουν άρδην, με το Ριάντ σε ηγεμονική θέση εντός της ένοπλης αντιπολίτευσης να καταφεύγει πλέον χωρίς ενδοιασμούς στην ισχυρότερη δύναμη που, εκ των πραγμάτων, έχει αναδειχτεί στο έδαφος, τους σαλαφιστές.
Ποιος χρηματοδοτεί ποιον; Αν και έχουν γραφτεί πολλά, για λίγα υπάρχει βεβαιότητα. Όλες οι δυνάμεις που αναφέρονται στον Ε.Σ. στηρίζονται απευθείας από τις μοναρχίες του Κόλπου, την Τουρκία και τη Δύση. Οι Ταξιαρχίες Αλ Φαρούκ και οι Εγγονοί του Προφήτη χρηματοδοτούνται από τον Κόλπο, με τους δεύτερους ιδιαίτερα να αποτελούν άμεσο ενεργούμενο του Κατάρ και δυτικών μυστικών υπηρεσιών. Ο διοικητής του Μετώπου των Επαναστατών είναι άνθρωπος του Ριάντ. Στην τροφοδοσία η Σαουδική Αραβία συνεργάζεται περισσότερο με την Ιορδανία και το Κατάρ με την Τουρκία, που κατεύθυνε προνομιακά τον εφοδιασμό από το έδαφός της προς το Ισλαμικό Απελευθερωτικό Μέτωπο σύμφωνα με κατηγορίες του ΕΣΣ, ενώ από τα δικά της σύνορα ενισχύονται σε ανθρώπινο δυναμικό και δυνάμεις της Αλ Κάιντα. Το Ριάντ είναι ο βασικός χρηματοδότης του Στρατού του Ισλάμ (μέτωπο με ιδιαζόντως αντι-Αλ Κάιντα αισθήματα) και η Ντόχα των Ταξιαρχιών Αλ Ταουχίντ, δύο από τις 6 βασικές δυνάμεις του Ισλαμικού Μετώπου.
Ωστόσο, το μεγαλύτερο μέρος της στήριξης προς τους σαλαφιστές, και επίσης προς τους τζιχαντιστές της Αλ Κάιντα, προέρχεται από «ιδιώτες» και όχι κράτη του Κόλπου, μέσω κυρίως του Κουβέιτ. Ένα ερώτημα είναι ποιος τροφοδοτεί την ίδια την Αλ Κάιντα του Ιράκ, πέρα από τους δικούς της πόρους από μαφιόζικα δίκτυα «προστασίας» εντός του Ιράκ.
Τα εσωτερικά μέτωπα της ένοπλης αντιπολίτευσης
Ποιοι αποτελούν τις αντικαθεστωτικές δυνάμεις
Ο Ελεύθερος Συριακός Στρατός (ΕΣΣ) ήταν εξαρχής ένα brand name περισσότερο, παρά υπαρκτό στράτευμα. Ακόμη κι όταν τον Δεκέμβριο 2012 συγκροτήθηκε η Ανώτατη Στρατιωτική Διοίκηση (SMC) σε μια ύστατη προσπάθεια να ενοποιηθεί επιτελικά η ένοπλη αντιπολίτευση, τα πράγματα δεν άλλαξαν. Σήμερα δρουν στη Συρία περισσότερες από 1.000 ένοπλες αντικαθεστωτικές ομάδες, που ακόμη κι αν ανήκουν σε Μέτωπα δεν «υπακούουν σε άνωθεν διαταγές». Η πλειοψηφία τους, μέχρι πρόσφατα, αναγνώριζε τύποις τον ΕΣΣ και την SMC, γιατί αυτό αποτελεί όρο ώστε να απολαμβάνουν τη χρηματοδότηση των μοναρχιών του Κόλπου και την αναγνώριση της Δύσης.
Από το 2012 δυνάμωσαν ισλαμιστικές δυνάμεις εντός και εκτός του ΕΣΣ, απορρίπτοντας τη Δυτική ιδιαίτερα επιρροή. Είναι κυρίως εδώ που υλοποιήθηκαν συσσωματώσεις σε μεγαλύτερα μέτωπα. Εντός του ΕΣΣ συγκροτήθηκε το Ισλαμικό Απελευθερωτικό Μέτωπο της Συρίας, ενώ εκτός και ενάντια στον ΕΣΣ συγκροτήθηκε το Συριακό Ισλαμικό Μέτωπο, ακραιφνώς σαλαφιστικό και θεοκρατικό. Ταυτόχρονα, ήδη από το 2011 η Αλ Κάιντα του Ιράκ ξανα-έβρισκε εδώ την ευκαιρία που είχε χάσει στο Ιράκ. Η ανάπτυξή της ήταν ιλιγγιώδης. Ξεχωρίζει από τους υπόλοιπους σαλαφιστές γιατί καταφέρεται όχι μόνο εναντίον της Δύσης, αλλά και εναντίον του Οίκου των Σαούντ, ενώ επιδεικνύει ικανότητες κοινωνικής διοίκησης (με το μαστίγιο εννοείται).
Η οπισθοχώρηση των ΗΠΑ και η απόφαση να μη χτυπήσουν τις δυνάμεις του Άσαντ τον περασμένο Σεπτέμβριο αποτέλεσε νέο ισχυρό χτύπημα για τον ΕΣΣ, και ενίσχυσε τις πιο αντιδυτικές δυνάμεις. Με πίεση και ενέργειες της Σαουδικής Αραβίας ήδη από τον Σεπτέμβριο, όταν επιδεινώθηκαν οι σχέσεις Ριάντ-Ουάσιγκτον, οι δυο συσσωματώσεις ενώθηκαν τελικά στο Ισλαμικό Μέτωπο, εκτός πλέον του ΕΣΣ, με πρόγραμμα περιφρόνησης της δημοκρατίας και υπέρ της θεοκρατίας. Για το Ριάντ, που κάθε άλλο παρά ελέγχει απόλυτα την κατάσταση, η εξέλιξη αυτή εξυπηρετεί πολλαπλούς στόχους. Η ενοποίηση του μεγάλου όγκου των ισλαμιστών εκτός του ΕΣΣ, τους απομακρύνει ταυτόχρονα από την Αλ Κάιντα. Διαμορφώνονται οι όροι μιας πιο ισχυρής στρατιωτικής δύναμης ανάμεσα στους αντικαθεστωτικούς. Αποτελεί, προοπτικά, ένα χαρτί που μπορεί να χρησιμοποιηθεί ενάντια και στη Δύση. Παρά τις διαψεύσεις του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, οι άτυπες επαφές του τελευταίου με το Ισλαμικό Μέτωπο είναι βέβαιες.
Όχι άσχετα από τις επιθυμίες της Σαουδικής Αραβίας που παίζει ταυτόχρονα σε πολλά ταμπλό, η συγκρότηση του Ισλαμικού Μετώπου προκαλεί αντίστοιχες εξελίξεις στις υπόλοιπες δυνάμεις που σχετίζονταν με τον ΕΣΣ, και ορισμένες από αυτές συγκροτούν πολύ πρόσφατα το Μέτωπο Επαναστατών της Συρίας, καθώς και το Στρατό των Μουτζαχεντίν στο Χαλέπι.
Έτσι, τα μεγάλα μέτωπα των ένοπλων αντικαθεστωτικών αυτή τη στιγμή είναι καταρχήν το Ισλαμικό Μέτωπο, και τα δυο μέτωπα της Αλ Κάιντα, το Αλ Νούσρα και το ΙΚΙΛ, καθώς και τα διάφορα μέτωπα που παραμένουν πιστά στον ΕΣΣ.
Ευθεία σύγκρουση του Ριάντ με την Αλ Κάιντα
Η Αλ Κάιντα στη Συρία έχει διχαστεί στο Ισλαμικό Κράτος του Ιράκ και του Λεβάντε, που αποτελεί επέκταση της Αλ Κάιντα του Ιράκ, και στο δημιούργημά της Μέτωπο Αλ Νούσρα. Αμφότερες έχουν αναδειχθεί στις πιο επίφοβες και αποτελεσματικές στρατιωτικά οργανώσεις του μεγέθους τους ανάμεσα στους αντικαθεστωτικούς, προβαίνουν σε μαζικές εκτελέσεις αμάχων περισσότερο από κάθε άλλον, έχουν πρωτοστατήσει στις συγκρούσεις με τους Κούρδους και τοποθετούνται ενάντια στη δυναστεία των Σαούντ. Η Αλ Νούσρα έχει το χρίσμα του διεθνούς ηγέτη της Αλ Κάιντα, Αλ Ζαουάχρι, αποτελείται κυρίως από Σύριους τζιχαντιστές και συνεργάζεται άψογα με πολλές δυνάμεις του Ισλαμικού Μετώπου. Αντίθετα, το ΙΚΙΛ, η Αλ Κάιντα του Ιράκ στη Συρία, αποτελείται κυρίως από ξένους μαχητές, έχει στην κατοχή της τη Ράκα, τη μόνη μεγάλη πόλη που κατέχουν ολοκληρωτικά αντιπολιτευόμενοι, όπου έχει επιβάλει ένα καθεστώς τύπου Ταλιμπάν και από το καλοκαίρι έχει εξαιρετικά επιθετική στάση εναντίον δυνάμεων ακόμη και του Ισλαμικού Μετώπου. Είναι την ίδια πάνω-κάτω περίοδο που επιδεινώνονται οι σχέσεις του Ριάντ ξεχωριστά με Κατάρ, Τουρκία και ΗΠΑ. Από τα πρώτα μελήματα του ΙΚΙΛ ήταν η επίθεση και αφαίρεση των συνοριακών περασμάτων με την Τουρκία, από τα χέρια άλλων αντικαθεστωτικών ομάδων.
Υπό την πίεση του Ριάντ δυνάμεις του ΕΣΣ, κυρίως το Μέτωπο των Επαναστατών και ο Στρατός των Μουτζαχεντίν (ο δεύτερος συγκροτήθηκε μόλις στις 2 Ιανουαρίου), πέρασαν στις 3 Ιανουαρίου σε μια αιφνιδιαστική ολομέτωπη φονική επίθεση στο ΙΚΙΛ. Το ενδιάμεσο Ισλαμικό Μέτωπο επίσημα τηρεί στάση ουδετερότητας, ευμενούς για τους επιτιθέμενους, ενώ η Αλ Νούσρα έχει αναλάβει τη διαμεσολάβηση. Το ΙΚΙΛ καταγγέλλει τη σαουδική «μεγάλη συνωμοσία» και κάνει λόγο για νέα «Σάχουα». Το «Ξύπνημα» ήταν η στροφή των σουνιτικών περιοχών του Ιράκ προς τη συνεργασία με τις αμερικανικές κατοχικές δυνάμεις, προκειμένου να αντιμετωπιστεί η Αλ Κάιντα.
Οι Κούρδοι και η Χεσμπολά
Οι Μονάδες Λαϊκής Προστασίας που πρόσκεινται στο ΡΚΚ είναι η ισχυρότερη για το μέγεθός της δύναμη ατάκτων, η μόνη που έχει κατατροπώσει δυνάμεις της Αλ Κάιντα. Την επίθεση της τελευταίας ακολούθησε αντεπίθεση τους τελευταίους μήνες των Κούρδων που, αντικειμενικά, συνέδραμε την επιχείρηση ανακατάληψης εδαφών από το συριακό καθεστώς. Τη δύναμή τους αντλούν από το γεγονός ότι πολεμούν στα εδάφη τους, στηρίζονται στον κουρδικό λαό, εμπνέονται από μια εθνική ιδεολογία (του Κουρδιστάν) και έχουν ενιαία επιτελική διοίκηση. Εκτός από τους αντικαθεστωτικούς, την Αλ Κάιντα και την Τουρκία, έχουν να αντιμετωπίσουν την εσωτερική αντιπολίτευση δυνάμεων προσκείμενων στον Κούρδο ηγέτη Μπαρζανί στο Ιράκ που έχει συνάψει συμφωνίες με τον Ερντογάν. Συμφωνούν, ωστόσο, κόντρα σε όλους ότι οι Κούρδοι πρέπει να αντιπροσωπευτούν στη Γενεύη ΙΙ.
Οι εκτιμήσεις που ήθελαν τη Χεσμπολά και τον Συριακό Στρατό μετά το θρίαμβο στο Αλ Κουσέιρ προς τη Χομς να δίνουν τη μάχη των μαχών στα Όρη Καλαμούν, στα σύνορα με τον Λίβανο δεν επιβεβαιώθηκαν, αν και η λιβανέζικη σιιτική πολιτοφυλακή εκκαθαρίζει από τότε την περιοχή εκεί από αντικαθεστωτικά στοιχεία. Το Αλ Κουσέιρ που κατέλαβε η Χεσμπολά μέσα σε δύο εβδομάδες μετά από μήνες ατελέσφορων προσπαθειών του Συριακού Στρατού, ήταν η πρώτη τακτική μάχη στην ιστορία της οργάνωσης.
Η ηγεσία της πιστεύει ότι οι δυνάμεις της «Αντίστασης» στο Ισραήλ, στο δυτικό ιμπεριαλισμό και στις μοναρχίες του Κόλπου, μπορούν να ανατρέψουν την κατάσταση και στη χειρότερη περίπτωση να διασφαλίσουν μια δυτική Συρία «μαξιλάρι» για τη Χεσμπολά στο Λίβανο.
Η Ταξιαρχία της Θύελλας του Βορρά
Η περίπτωση είναι διαφωτιστική. Η επονομαζόμενη Ταξιαρχία της Θύελλας του Βορρά, τμήμα του ΕΣΣ, ήταν βασικά πρώην λαθρέμποροι στη πόλη Αζάζ, στα σύνορα με την Τουρκία. Πριν ακόμη τη χημική επίθεση στην Γκούτα, είχαν ταχθεί υπέρ μιας επέμβαση της Δύσης, φιλοξενώντας μάλιστα και φωτογραφιζόμενοι με το σχετικό σπόνσορα, Ρεπουμπλικάνο Μακέιν. Όταν η Αλ Κάιντα του Ιράκ κατέλαβε το συνοριακό τους πέρασμα, η Ταξιαρχία πήρε μια γερή στροφή, ανακοίνωσε πως… «εξ απ’ ανέκαθεν» εφαρμόζει τη σαρία και για να εξασφαλίσει βοήθεια προσχώρησε σε μια συμμαχία πρόδρομο του σημερινού Ισλαμικού Μετώπου που περιελάμβανε τότε ακόμη και την Αλ Νούσρα…
