Ενδημικές διαστάσεις παίρνει η εξάπλωση των zero contracts
Της Ελεάννας Ροζάκη
Ολοταχώς προς τον Μεσαίωνα γυρίζουν οι εργασιακές σχέσεις. Οι τελευταίες εξελίξεις στη Βρετανία είναι εξαιρετικά ανησυχητικές.
Το νέο πρωτοποριακό μοντέλο που προωθείται στη Βρετανία φέρει τον κυνικά αποκαλυπτικό τίτλο «zero contracts» (μηδενικές συμβάσεις). Οι εργαζόμενοι που τα υπογράφουν εργάζονται μόνο όταν και με τον τρόπο που τους χρειάζεται ο εργοδότης, συνήθως κατόπιν ειδοποίησης της τελευταίας στιγμής, και πληρώνονται αποκλειστικά για τις ώρες που εργάστηκαν. Κατά κανόνα οι μηδενικές συμβάσεις δεν περιλαμβάνουν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, αν και τα επιδόματα αδείας από νομική άποψη πρέπει να καταβάλλονται.
Περιττό να πούμε πως μία τέτοια εργασιακή σχέση δεν επιτρέπει στον εργαζόμενο να προγραμματίσει τη ζωή του, την οποία έτσι διαλύει, ενώ στερεί ένα αξιοπρεπές επίπεδο ζωής. Με άλλα λόγια, στην πλειονότητά τους οι συμβάσεις αυτές προσδένουν τον εργαζόμενο στο άρμα του εργοδότη χωρίς να προσφέρουν καμία εγγύηση εργασίας.
Σε σταθερή άνοδο
Την περασμένη εβδομάδα η βρετανική στατιστική υπηρεσία δημοσιοποίησε τα τελευταία στοιχεία για τις μηδενικές συμβάσεις που δεν εγγυώνται έναν ελάχιστο αριθμό ωρών εργασίας, αλλά απαιτούν από τους εργαζόμενους να είναι σε επιφυλακή ανά πάσα στιγμή (standby). Ανέρχονται πλέον σε 1,4 εκατομμύρια και πάνω από 1 στους 10 εργοδότες καταφεύγουν σε τέτοιες συμβάσεις που προσφέρονται ως επί το πλείστον στους συνήθεις «παρίες» της αγοράς εργασίας: γυναίκες, νέους και άτομα άνω των 65. Υψηλότερο είναι το ποσοστό μηδενικών συμβάσεων σε τομείς όπως ο τουρισμός, οι υπηρεσίες εστίασης και ο τομέας τροφίμων.
Ενδεικτικά η γνωστή πολυεθνική εταιρία εστίασης McDonald’s με κέρδη πολλών δισ. δολαρίων κάθε χρόνο, έχει πάνω από το 90% των εργαζομένων της στην Ιρλανδία (εκτός των μάνατζερ) σε καθεστώς μηδενικών συμβάσεων.
Όπως εύστοχα επισημαίνει σε έκθεσή της η μη κερδοσκοπική βρετανική οργάνωση Work Foundation, «οι επιχειρήσεις σχεδόν αναγκάζονται να φέρονται άσχημα στους κατόχους μηδενικών συμβάσεων». Γιατί συμβαίνει αυτό; Διότι όλα άπτονται του νομικού διαχωρισμού μεταξύ ενός υπαλλήλου και ενός εργαζόμενου: ο πρώτος δικαιούται νομικής προστασίας, ο δεύτερος όχι. Αν ένας εργοδότης έχει συμφέρον να κατατάσσει κάποιον που δουλεύει γι’ αυτόν στην κατηγορία των εργαζομένων κι όχι των υπαλλήλων, είναι προφανές ότι θα αποφύγει να του προσφέρει εργασία σε σταθερή βάση.
Κυρώσεις στον ορίζοντα
Βάσει του ισχύοντος νομικού καθεστώτος, μέχρι σήμερα, τα άτομα που λαμβάνουν επιδόματα ανεργίας δεν είναι υποχρεωμένα να υποβάλουν αιτήσεις για θέσεις εργασίας μηδενικών συμβάσεων και δεν αντιμετωπίζουν κυρώσεις σε περίπτωση που τις απορρίψουν.
Όμως και αυτό το κεκτημένο απειλείται. Το υπουργείο Εργασίας της Βρετανίας επιβεβαίωσε τις προάλλες ότι είναι πολύ πιθανό να θεσπιστεί η επιβολή κυρώσεων στα άτομα εκείνα που απορρίπτουν μία προσφορά εργασίας ακόμα κι αν αυτή δεν εγγυάται έναν πλήρη μισθό.
Η αλλαγή αυτή στηρίζεται και διευκολύνεται από τις αλλαγές που έχουν ήδη γίνει στο σύστημα καταβολής κοινωνικών επιδομάτων με την εφαρμογή του λεγόμενου Universal Credit. Πρόκειται για ένα νέο επίδομα που αντικαθιστά, πλέον, τα έξι ισχύοντα επιδόματα και προσαρμόζει το ύψος των επιδομάτων ανάλογα με τις ώρες που έχει εργαστεί ο δικαιούχος. Αν, για παράδειγμα, ένας άνεργος απορρίψει μία θέση εργασίας χωρίς ικανοποιητική αιτιολογία, κινδυνεύει να χάσει επίδομα 13 εβδομάδων στην πρώτη τέτοια απόρριψη, 26 εβδομάδων στη δεύτερη και 3 ετών στην τρίτη.
Η αντιπολίτευση των Εργατικών στη Βρετανία έχει δεσμευθεί να πατάξει τη σωρεία των παραβιάσεων που ευδοκιμούν στο σύστημα των μηδενικών συμβάσεων, με τον ηγέτη τους Εντ Μίλιμπαντ να παραδέχεται ότι η χρήση τους αγγίζει πια «ενδημικές» διαστάσεις σε ορισμένους τομείς.
Μακροχρόνιες τάσεις: μέχρι πού θα φτάσουμε;
Αν και η ύφεση επέτεινε την εμφάνιση και επικράτηση τέτοιων μεσαιωνικών μορφών εργασίας, μπορούμε να διακρίνουμε ότι αυτά είναι η εξέλιξη μακροχρόνιων τάσεων στην αγορά εργασίας. Ήδη από τη δεκαετία του 1980 ο γνωστός Γαλλο-Αυστριακός μαρξιστής κοινωνικός φιλόσοφος, Αντρέ Γκορζ, είχε υπογραμμίζει την τάση προς μία τέτοια κατηγοριοποίηση του εργατικού δυναμικού. Οι μεγάλες επιχειρήσεις (όλο και περισσότερο) χρειάζονται μόνο ένα μικρό πυρήνα εξειδικευμένων και καταρτισμένων εργαζομένων, ενώ οι υπόλοιποι μπορούν να είναι περιφερειακοί, χαμηλών προσόντων εργαζόμενοι. Η εξάπλωση των προσωρινών μορφών απασχόλησης και σήμερα η επέκταση των μηδενικών συμβάσεων εργασίας, αντιπροσωπεύουν τη συνεχιζόμενη κλιμάκωση του φαινομένου αυτού.
