Νομικές και πολιτικές διαστάσεις ενός σημαντικού θέματος
Του Πέτρου Ι. Μηλιαράκη*
Η πρόσφατη και «κατ’ επιλογή» επίσκεψη στην κατεχόμενη Κύπρο του νεοεκλεγέντος ως προέδρου (πλέον) της Τουρκίας Ταγίπ Ερντογάν, δεν αποκλείεται πέραν των ζητημάτων αμιγώς επί του Κυπριακού, να αφορά και το ζήτημα της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ).
Είναι ήδη γνωστό ότι η Τουρκία απαραδέκτως (1) αρνείται δικαιώματα που απονέμει το Διεθνές Δίκαιο στην Κυπριακή Δημοκρατία, που είναι κράτος-μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης (και της Ευρωζώνης).
Συγκεκριμένα, η Τουρκία αρνείται ότι η Ελεύθερη Δημοκρατία της Κύπρου, έχει υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ προς την κατεύθυνση δυτικά του νησιού, με αναφορά την Πάφο.
Για τη συγκεκριμένη αντιμετώπιση του όλου ζητήματος υπ’ όψιν ότι: Η θαλάσσια περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου αποδίδει υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ στην Ελλάδα, τόσο λόγω του Καστελλόριζου (2), όσο και λόγω της αλυσίδας των νήσων Ρόδου, Καρπάθου και Κρήτης. Οι ακτές δε αυτές αποτελούν γραμμές βάσης για οριοθέτηση όλων των θαλασσίων ζωνών, συμπεριλαμβανομένης και της ΑΟΖ. Συνεπώς το ζήτημα είναι «σύνθετο». Αφορά, δηλαδή, αφενός μεν την υφαλοκρηπίδα και AOZ της Κυπριακής Δημοκρατίας και αφετέρου την υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ της Ελλάδας. Με τούτα τα δεδομένα γίνεται αναφορά στα παρακάτω:
Η Σύμβαση του Montego-Bay της Ιαμαϊκής
Το ισχύον σήμερα Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας ρυθμίζει πρωτίστως: α) την Αιγιαλίτιδα Ζώνη, β) τη Συνορεύουσα Ζώνη, γ) την Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ), δ) την Υφαλοκρηπίδα, ε) την Ανοιχτή Θάλασσα, στ) τη Ζώνη των Διεθνών Βυθών ζ) την έννοια των Αρχιπελαγικών Κρατών, η) τις κλειστές και ημίκλειστες θάλασσες και τέλος, θ) την επίλυση των διαφορών. Στο παρόν κείμενο γίνεται αναφορά (διά βραχέων) στην ΑΟΖ, όπως αυτή θεσπίζεται για πρώτη φορά με τη σύμβαση του Montego-Bay (στο εξής Σύμβαση). Επειδή, δε, αναμένεται να αποτελέσει «ειδικό σημείο τριβής» στις Ελληνοτουρκικές σχέσεις, χρήσιμο και κρίσιμο είναι να επισημειωθούν και να διευκρινισθούν τα εξής:
Η Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ)
Η θεσμοθέτησή της ΑΟΖ προδήλως βέβαιον είναι ότι επηρεάζει τα δικαιώματα των κρατών, καθόσον λειτουργεί σε βάρος της ανοιχτής θάλασσας, περιορίζοντας έτσι τις παραδοσιακές ελευθερίες επί της ανοιχτής θάλασσας. Η έκταση της ΑΟΖ αφορά διακόσια (200) ναυτικά μίλια. Κατ’ ακρίβεια αφορά εκατόν ογδόντα οκτώ (188) ναυτικά μίλια, εάν αφαιρεθούν τα δώδεκα (12) ναυτικά μίλια της καθιερωμένης Αρχής της έκτασης της Αιγιαλίτιδας Ζώνης ή άλλως του εύρους των Χωρικών Υδάτων.
Το εντυπωσιακό δεδομένο της ΑΟΖ είναι ότι κατ’ ουσίαν απορροφά το καθεστώς της υφαλοκρηπίδας. Εξαίρεση μπορεί να υπάρχει ώστε να μη συμπίπτει η ΑΟΖ με την υφαλοκρηπίδα, μόνο εάν η υφαλοκρηπίδα μπορεί να υπερβαίνει τα διακόσια (200) ναυτικά μίλια.
Η ΑΟΖ συνεπάγεται κυριαρχικά δικαιώματα και ως προς την έρευνα και ως προς την εκμετάλλευση των φυσικών πόρων, που αφορούν ακόμη και τα υπερκείμενα ύδατα. Δηλαδή, αφορά ευθέως και την αλιεία. Αξιοσημείωτο, επίσης, είναι ότι γίνεται αυτοτελώς εκμετάλλευση και αυτών καθ’ εαυτών των υδάτων. Εάν, δηλαδή, είναι δυνατόν να προκύψει παροχή ενέργειας από τα ύδατα, τα ρεύματα και τους ανέμους, τότε επιτρέπεται η εκμετάλλευσή τους. Συνεπώς η ΑΟΖ έχει εξαιρετική οικονομική σημασία, ιδιαιτέρως στην εξελισσόμενη με τεχνολογία οικονομία.
Επίσης, εντυπωσιακό στοιχείο ως προς την ΑΟΖ είναι και το ότι το παράκτιο κράτος έχει την αποκλειστική αρμοδιότητα όχι μόνο να τοποθετεί και να χρησιμοποιεί τεχνητές νήσους και άλλες εγκαταστάσεις, αλλά ταυτοχρόνως να διεξάγει επιστημονικές έρευνες και να λαμβάνει πρόνοιες που αφορούν στην προστασία του περιβάλλοντος από τη ρύπανση.
Βεβαίως, η ΑΟΖ δεν παρεμποδίζει την ελεύθερη ναυσιπλοΐα ούτε τις ελεύθερες υπερπτήσεις, ούτε και τις τοποθετήσεις καλωδίων. Ωστόσο, λόγω του ιδιότυπου καθεστώτος που κατά το ένα μέρος δεν είναι Αιγιαλίτιδα Ζώνη και κατά το άλλο μέρος ούτε Ανοιχτή Θάλασσα, η ΑΟΖ είναι δεκτική πολλαπλών νομικών ερμηνειών αλλά και καταστάσεων εξαιτίας της πρακτικής των κρατών.
Εκείνο, όμως, που έχει τεράστια νομικοπολιτική σημασία είναι ότι σε αντίθεση με την υφαλοκρηπίδα (όπου τα δικαιώματα του παράκτιου κράτους ιδρύονται αυτοδικαίως) τα δικαιώματα επί της ΑΟΖ δεν ιδρύονται αυτοδικαίως. Ως εκ τούτου, απαιτείται διακήρυξη του κυρίαρχου και παράκτιου κράτους.
Ενταύθα αξίζει ρητώς να προσεχθεί ότι η μη καθιέρωση της ΑΟΖ δεν θίγει τα δικαιώματα επί της υφαλοκρηπίδας. Σε κάθε περίπτωση, όμως, το ζήτημα της ΑΟΖ έχει ύψιστη νομικοπολιτική και οικονομική σημασία και αξία και η εκμετάλλευσή της αφορά δικαίωμα και υποχρέωση του παράκτιου κράτους. Επίσης, αξίζει να αναφερθούν και τα εξής:
Σύμβαση της Γενεύης προέβλεπε αρχικώς συμφωνία μεταξύ των ενδιαφερομένων μερών και σε περίπτωση έλλειψης συμφωνίας την εφαρμογή της μέσης γραμμής, εκτός εάν άλλες περιστάσεις δικαιολογούσαν την απόκλιση αυτή (π.χ. την ύπαρξη μεγάλου νησιωτικού πλέγματος, όπως είναι το Αιγαίο).
Στη νέα ρύθμιση που αφορά τόσο την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας όσο και την οριοθέτηση της ΑΟΖ (βλ. άρθρα 84 και 81 της Σύμβασης) και πάλι προνοείται η σύναψη συμφωνίας, πάντοτε όμως σε εφαρμογή του Διεθνούς Δικαίου.
Η χώρα μας θα πρέπει κυρίως να επισημαίνει την εκ προοιμίου εφαρμογή του Διεθνούς Δικαίου και πρωτίστως ότι η νέα Σύμβαση ρητώς απονέμει στα νησιά πλήρη δικαιώματα υφαλοκρηπίδας.
Συνεπώς: Μόνο με τη «θέληση της Ελλάδας» μπορεί να θιγούν εθνικά κυριαρχικά δικαιώματα. Τέτοιο «δικαίωμα» όμως ουδείς έχει! Και κυρίως καμία «πολιτική δύναμη» και πρωτίστως καμιά ελληνική κυβέρνηση είναι δυνατόν να υποστηρίξει ή και να εφαρμόσει πολιτικές σε βάρος των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Ελλάδας, όπως αυτά απονέμονται και αναγνωρίζονται από το Διεθνές Δίκαιο!
(1) Βλ. αντί πολλών: Ε. Ρούκουνας, Διεθνές Δίκαιο, ΙΙ, 1982, σελ. 79 και επ. Κ Οικονομίδης, Θέματα Διεθνούς Δικαίου και Ελληνικής Εξωτερικής Πολιτικής, 1993, σελ. 17 και επ., Π.Ι.Μηλιαράκης, Σύγχρονα Θέματα Διπλωματίας Διεθνούς Οικονομίας και Διεθνούς Δικαίου, 1982, σελ. 102 και επ., I.Brownlie, Basic Documents in International Law (Thirtd Edition), 1983, σελ. 127 και επ., R.M.M.Wallace-O.Martin-Ortega, International Law, (Sixth Edition), 2009, σελ. 152 και επ.
(2) Βλ. Π.Ι. Μηλιαράκης, Οι Ελληνοτουρκικές διαφορές στο Αιγαίο-Οι «Γκρίζες Ζώνες», Η Αυγή (8/2/2014)
* Ο Πέτρος Μηλιαράκης δικηγορεί στα Ευρωπαϊκά Δικαστήρια (ECHR- GC- EU). Ανήκει στην Οργάνωση Μελών ΣΥΡΙΖΑ Βιάννου και είναι μέλος του Τμήματος Ευρωπαϊκής Πολιτικής του ΣΥΡΙΖΑ
