Οι εξαγγελίες του ΣΥΡΙΖΑ και το συνολικό πολιτικό πρόβλημα
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η παρουσία του Αλέξη Τσίπρα στη Θεσσαλονίκη, το προηγούμενο Σαββατοκύριακο, έδωσε αέρα στον ΣΥΡΙΖΑ και ευνόησε τη θέση του στους πολιτικούς συσχετισμούς. Θα μπορούσε κανείς να πει ότι περισσότερο από κάθε άλλη στιγμή, μετά το καλοκαίρι του 2012, ο ΣΥΡΙΖΑ δίνει αυτές τις μέρες την αίσθηση ότι έχει εκείνος την πρωτοβουλία των κινήσεων και καθορίζει το ρυθμό της πολιτικής αντιπαράθεσης.
Μπορεί αυτό να οδηγήσει σε μια συνολική ανατροπή του πολιτικού σκηνικού μετά από μια φάση εμπλοκής και να σηματοδοτήσει το τέλος της παραλυτικής ισορροπίας που καταγράφεται μετά τις εκλογές του 2012; Το ερώτημα δεν μπορεί να απαντηθεί με ευκολία. Κυρίως, γιατί αυτή η εμπλοκή δεν έχει να κάνει μόνο με τα εκλογικά ποσοστά ή τα καθημερινά επεισόδια της πολιτικής ζωής αλλά εδράζεται σε βαθύτερες αιτίες, με βασικότερη την εξάντληση της κοινωνικής δυναμικής που σημειώθηκε το δίχρονο 2010-2012.
Τι έχει συμβεί;
Οι εξαγγελίες και δεσμεύσεις για μέτρα αντιμετώπισης της ανθρωπιστικής κρίσης και ανακούφισης των χαμηλών και μεσαίων στρωμάτων από μια κυβέρνηση της Αριστεράς είναι σαφές ότι αναθερμαίνουν ελπίδες, ενώ προκαλούν προβλήματα στο κυβερνητικό μπλοκ. Πέρα από προβληματισμούς, ενστάσεις ή αμφισβητήσεις που έχουν διατυπωθεί για όσα επιμέρους προτείνονται ή την πειστικότητα της τεκμηρίωσής τους. Είναι, όμως, το μόνο προαπαιτούμενο για μια μεγάλη αλλαγή; Ή μία μόνο από τις πτυχές μιας συνολικότερης πολιτικής που θα έθετε ορισμένους βασικούς στόχους και ιεραρχήσεις;
Αν το πρόβλημα της χώρας δεν είναι μόνο ή κυρίως οικονομικό, αλλά βαθιά πολιτικό, τότε δεν αρκούν οικονομικής φύσης μέτρα – απαιτείται η οικοδόμηση πολιτικών και προϋποθέσεων μιας συνολικότερης διεξόδου που έχει πλευρές εσωτερικές και διεθνείς, οικονομικές και πολιτικές, αλλά και βαθύτερα κοινωνικές και αξιακές.
Αν αυτό που έχει συμβεί στη χώρα είναι μια νεοφιλελεύθερη επέλαση που έχει επιβάλει περικοπές δικαιωμάτων, κοινωνικές αδικίες και ανισότητες, τότε αρκεί μια πολιτική που να τις αποκαθιστά, επιχειρώντας μια αναδιανομή πόρων και ενισχύοντας τα χαμηλότερα στρώματα.
Αν, αντίθετα, στη χώρα δεν έχει συμβεί αυτό ή μόνο αυτό, αν έχουν μεσολαβήσει πέντε σχεδόν χρόνια γενικής διάλυσης και καταστροφής, αν η Ελλάδα έχει μετατραπεί σε αποικία χρέους με ανατιναγμένη την παραγωγική της βάση και αν σε αυτά προσθέσουμε τη γενικότερη εξάντληση του μεταπολιτευτικού μοντέλου εκπροσώπησης και πολιτικής, τότε χρειάζεται μια πιο συνολική αναγεννητική πορεία, χρειάζεται ένας λαός να ξανασταθεί στα πόδια του χτίζοντας πάλι τη χώρα και οι όροι για κάτι τέτοιο είναι πολύ πιο σύνθετοι και απαιτητικοί.
Ένα σενάριο;
Υπάρχει ένα αισιόδοξο σενάριο: Η κυβερνητική κρίση οξύνεται, οι 180 δεν μαζεύονται, η χώρα οδηγείται σε εκλογές, δεν συμβαίνουν άλλα έκτακτα ή απρόβλεπτα γεγονότα και ο ΣΥΡΙΖΑ είναι πρώτος. Σχηματίζει μια κυβέρνηση (αυτοδυναμίας ή συνεργασίας και, στη δεύτερη περίπτωση, με ποιους;). Καταφέρνει, πάντως, να υλοποιήσει βασικές δεσμεύσεις του, μια διαπραγμάτευση με τον διεθνή παράγοντα έχει ευνοϊκή κατάληξη και ήδη με τα πρώτα φιλολαϊκά μέτρα δημιουργεί ένα ρεύμα λαϊκής υποστήριξης, βάζοντας τη χώρα σε μια περίοδο μετασχηματισμών.
Ακόμα κι αν δεχτούμε ότι το σενάριο αυτό υπάρχει έτσι περίπου όπως σχηματικά παρουσιάστηκε, και προσπεράσουμε την ένσταση ότι εμπεριέχει μια σειρά αφαιρέσεις, θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί ότι αποτελεί το πιο ισχυρό ή, ακόμα περισσότερο, το μοναδικό ενδεχόμενο; Ποιοι άλλοι παράγοντες επενεργούν στις εξελίξεις, κάνοντας την κατάσταση περισσότερο σύνθετη και πολύπλοκη;
Πρώτα απ’ όλα, δεν είναι γνωστό εν μέσω ποιων ακριβώς συνθηκών θα διεξαχθεί η εκλογική αναμέτρηση και τι μεθοδεύσεις θα μεσολαβήσουν μέχρι τότε. Τα σενάρια για τον εκλογικό νόμο είναι μία μόνο πλευρά, που δείχνει όμως ότι το αντίπαλο στρατόπεδο ψάχνει τρόπους να δημιουργήσει τετελεσμένα και αρνητικές προϋποθέσεις.
Στην περίπτωση εκλογικής νίκης του ΣΥΡΙΖΑ, που φαίνεται σήμερα πιθανότατη εκδοχή, τι είδους κυβέρνηση θα καταφέρει το κόμμα της Αριστεράς να σχηματίσει; Στο ενδεχόμενο, δηλαδή, μη αυτοδυναμίας, τι είδους συνεργασίες θα χρειαστούν και πώς θα επηρεάσουν, κατά πόσο θα ψαλιδίσουν ένα αυριανό κυβερνητικό πρόγραμμα; Τι αναχώματα προετοιμάζονται μέσα από διαδικασίες κεντροαριστερής ανασύνθεσης ή και επίκλησης έκτακτων οικουμενικών λύσεων;
Ποιες θα είναι οι εξελίξεις στην Ευρώπη και πόσο δεδομένη ή πιθανή είναι η διαμόρφωση ενός ευνοϊκού κλίματος για μια διαπραγμάτευση; Οι αντιθέσεις στο εσωτερικό της Ε.Ε. οξύνονται αλλά κάθε άλλο παρά οδηγούν σε μια χαλάρωση της γερμανικής πολιτικής. Η επιλογή του ευρωατλαντισμού δείχνει κι αυτή τα ευρύτερα συμφέροντα που διακυβεύονται, η Κύπρος για δεύτερη φορά κάτι αποδεικνύει.
Καλλιεργείται όλο και περισσότερο η αίσθηση ότι η ανατροπή των σημερινών πολιτικών προτεραιοτήτων θα έρθει μέσα από μια λύση που θα είναι μάλλον «εντός πλαισίων». Δεν δίνεται το σήμα μιας γενικής προετοιμασίας για μια δύσκολη σύγκρουση αλλά μάλλον ενός σχετικού εφησυχασμού που εμφανίζεται βασιζόμενος σε θετικές δυνατότητες στη χώρα και το διεθνές πλαίσιο.
Η χώρα βρίσκεται σε μια περιοχή άμεσα εμπλεκόμενη στις γεωπολιτικές αναταράξεις που αυξάνονται εκθετικά. Οι εξελίξεις σε Κύπρο, Μέση Ανατολή, Τουρκία, Ουκρανία, οι σχέσεις Δύσης-Ρωσίας θα θέσουν στυγνά διλήμματα προς απάντηση. Οι κυβερνητικές δυνάμεις έχουν λύσει το πρόβλημά τους με την πολιτική του «ναι σε όλα», αλλά το γεωπολιτικό πλαίσιο θα επιβάλει τετελεσμένα στο εσωτερικό σκηνικό και θα πιέζει τις δυνάμεις που αναζητούν μια άλλη πορεία.
Ακόμα και οι μικρότερες αλλαγές και μεταρρυθμίσεις έχουν πολιτική, πέρα από οικονομική, κοστολόγηση. Απαιτούν πολιτική δύναμη για να επιβληθούν απέναντι στο εγχώριο σύστημα διαπλοκής και διαφθοράς. Η σύγκρουση με μεγάλα επιχειρηματικά, εκδοτικά και άλλα συμφέροντα δεν θα είναι περίπατος και οι προσπάθειες εξαγοράς και τρομοκράτησης θα εναλλάσσονται σαν τμήματα του ίδιου σχεδίου αποτροπής ουσιαστικών αλλαγών.
Την ίδια στιγμή, η καταστροφή που έχει επέλθει στη χώρα βάζει στο επίκεντρο μιας συνολικής λύσης του κοινωνικού προβλήματος, όχι απλώς ένα μοίρασμα της πετσοκομμένης «πίτας» αλλά μια μεγάλη διαδικασία παραγωγικής ανασυγκρότησης, το απαραίτητο σχέδιο για την οποία δεν έχει προβληθεί πειστικά στην κοινωνία, ούτε και είναι μόνο υπόθεση ενός κόμματος.
Οι διεργασίες στο κοινωνικό σώμα είναι κι αυτές ακόμα ένα αίνιγμα. Στις τελευταίες εκλογές ένα 50% κινήθηκε πέρα από τα δύο πρώτα κόμματα και ένα άλλο μεγάλο ποσοστό δεν πήρε μέρος στη διαδικασία. Ένα μεγάλο δυναμικό απέχει συνολικά από την πολιτική. Ακόμα και έρευνες που παρουσιάστηκαν μετά τη ΔΕΘ καταγράφουν, λιγότερο ή περισσότερο αξιόπιστα, ένα μεγάλο ποσοστό (πάλι κοντά στο 50%) που παραμένει συνολικά δύσπιστο απέναντι σε όλους, δυσκολεύοντας τη δημιουργία ενός ευρύτερου ρεύματος για αλλαγές.
Τέλος, η σημερινή κατάσταση του ΣΥΡΙΖΑ ως κομματικού οργανισμού, δεν συγκεντρώνει όρους για να παίξει ενεργό ρόλο ενός μάχιμου κόμματος υποστύλωσης μιας μετασχηματιστικής πορείας και αντιμετώπισης των αντιδράσεων που αυτή θα συναντούσε.
Σκέψη και βούληση
Όλα τα παραπάνω σημαίνουν ότι η προσπάθεια μετάβασης της χώρας χρειάζεται την οικοδόμηση μιας σειράς όρων και προϋποθέσεων. Η μετάβαση αυτή δεν μπορεί να γίνει χωρίς την κοινωνία σε κίνηση. Αυτό είναι ένα πεδίο ουσιαστικής συμβολής του ΣΥΡΙΖΑ για να οδηγήσει και σε μια κυβέρνηση που θα κινηθεί πράγματι στην τροχιά μιας τέτοιας μετάβασης. Είναι γνωστό ότι, ειδικά σήμερα, η κοινωνία ή τμήματά της δεν μπαίνουν σε κίνηση με διατάγματα ούτε με το πάτημα ενός κουμπιού. Είναι όμως απαραίτητη η προβολή βασικών προταγμάτων που να δίνουν ένα σαφές στίγμα, να κινητοποιούν, να ξαναζωντανεύουν την ελπίδα.
Θα μπορούσε να διατυπωθεί και μια ένσταση: Η Αριστερά, για πρώτη φορά τις τελευταίες δεκαετίες, παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο στις πολιτικές εξελίξεις, ο ΣΥΡΙΖΑ τα καταφέρνει, οι αντίπαλοι βρίσκονται σε αμηχανία. Μήπως πρέπει να αποφευχθούν οι «μαξιμαλισμοί», οι «ανυπομονησίες» ή και η υπενθύμιση των δυσκολιών, τη στιγμή που χρειαζόμαστε μια ρεαλιστική και αισιόδοξη οπτική;
Η πραγματικότητα δεν δικαιώνει αυτές τις ενστάσεις. Για να θυμηθούμε και τα λόγια ενός παλιότερου, στην «απαισιοδοξία της σκέψης» πρέπει να αντιπαρατεθεί η αισιοδοξία της βούλησης και της πράξης. Τα δεδομένα που μοιάζουν να κάνουν δυσκολότερη την προοπτική δεν αντιμετωπίζονται με το να κλείσει κανείς τα μάτια αλλά με την προσπάθεια να τα υπερβεί.
Τα ίδια τα αποτελέσματα της παρουσίας του ΣΥΡΙΖΑ στη Θεσσαλονίκη, οι μπελάδες και η τρικυμία που προκάλεσε στο κυβερνητικό μπλοκ δείχνουν τη δύναμη της πολιτικής! Είναι δυνατόν ανακτώντας την πολιτική πρωτοβουλία να αλλάξουν οι όροι. Θέτοντας πιο συγκροτημένα κεντρικούς στόχους, όχι συμβατούς με αυτά που γίνονται ανεκτά στο σημερινό ασφυκτικό πλαίσιο, αλλά που να ανοίγουν δρόμους για να αλλάξει και να ανασάνει πραγματικά η χώρα, η «κλίμακα του εφικτού» μπορεί να τροποποιηθεί.
Φωτο: ‘Map ed Veveiis’, Genevieve Seille, 1990
