Παρακάτω, μπορείτε να διαβάσετε όσα δημοσιεύτηκαν στο Δρόμο της Αριστεράς στις 31/5/2014 για την απώλεια του ξεχωριστού ανθρώπου και σημαντικού αρχιτέκτονα Κώστα Φινέ.
Για τον αρχιτέκτονα Κώστα Φινέ (1933-2014)
Όσο εύκολα περιγράφεται και αξιολογείται -με τα δικά του εύκολα κριτήρια- το εντυπωσιακό, το υπερβολικό, το ανούσιο, άλλο τόσο δύσκολα περιγράφεται και αξιολογείται –με τα δικά του δύσκολα κριτήρια- το απλό, το οικονομικό, το ουσιώδες.
Γι’ αυτό δεν είναι εύκολο να περιγράψεις και να αξιολογήσεις τον μαχόμενο αρχιτέκτονα και διανοούμενο Κώστα Φινέ που έφυγε από κοντά μας πολύ πρόσφατα. Και τούτο γιατί πρέπει να το κάνεις με τον δεύτερο τρόπο. Κάτι που πρέπει να γίνει (και θα γίνει) στην ώρα του.
Σήμερα, με την αποχώρησή του να κυριαρχεί στο μυαλό μου, δυο μακρινές μεταξύ τους σκηνές, σημαδεμένες από την παρουσία του, αναβιώνουν στην μνήμη μου.
Η πρώτη ήταν λίγο μετά την αποφοίτησή μου. Τον συνάντησα στο γραφείο του, αφού προηγουμένως του το είχα επίμονα ζητήσει.
Θυμάμαι ότι μια έντονη επιθυμία με είχε σπρώξει να δω με τα ίδια μου τα μάτια τον -τότε άγνωστο σε μένα- αρχιτέκτονα, που μαζί με τον Ντίνο Παπαϊωάννου είχε μελετήσει το κτιριακό συγκρότημα του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, πάνω στο οποίο πρωτοέπεσα τυχαία σε μια βόλτα μου στην πόλη.
Ήταν μια συγκλονιστική εμπειρία αυτή η ζωντανή επαφή μου με ένα τόσο άρτιο παράδειγμα της αρχιτεκτονικής που, από τις σπουδές, θεωρούσα ως νεωτερική, ανατρεπτική, αλλά και εξαιρετικά υψηλής αισθητικής στάθμης. Μια αρχιτεκτονική της οποίας, η δύναμη, η εύρυθμη καθαρή γεωμετρία, η υλικότητα, η εντοπιότητα, αλλά και η οικουμενικότητα, κυρίως το γεγονός ότι είχε καταφέρει να υλοποιηθεί, δεν με άφησαν τις επόμενες νύχτες να κλείσω μάτι.
Καθώς χτυπούσα το κουδούνι της εξώπορτας, προετοιμαζόμουν να μπω σε ένα «μεγαλογραφείο», γεμάτο από γραμματείς και υπαλλήλους αρχιτέκτονες και σχεδιαστές, «αντάξιο» -κατά την τότε αντίληψη μου- του μεγάλου αυτού έργου.
Αντιθέτως, βρέθηκα σε ένα οικείο εργαστήριο αρχιτεκτονικής, ακατάστατο, γεμάτο χειροποίητα σχέδια, σκίτσα, μακέτες, τελείως άδειο από κόσμο εκείνη την ώρα.
Ξαφνιάστηκα ακόμη περισσότερο, καθώς πρόφτασα να ακούσω από το βάθος του υπογείου τον ήχο ενός σαντουριού (!) τον οποίο είχε διακόψει μια δυνατή καθαρή φωνή. «Έρχομαι!».
Και μετά αναδύθηκε από τη σκάλα ο οργανοπαίκτης Φινές, με τα μακριά μαλλιά πιασμένα πίσω, ευθυτενής, νεότατος, οξύς, αλλά και φιλικός.
Στη συνέχεια μου είπε τα πάντα για το κτίριό του. Και, εντέλει, μετά από ώρες, έφυγα, ενώ μια εσωτερική φωνή μου έλεγε: «Ιδού η Νέα Αρχιτεκτονική. Και Ιδού ο νέος (μοντερνιστής) αρχιτέκτονας του ’60». Αυτοδημιούργητος, μαχητικός, δημοκράτης, καλλιτέχνης, μαζί και ρασιοναλιστής, αλλά και με μια ανυπάκουη λάμψη στο βλέμμα.
Η δεύτερη σκηνή (μετά από μακρά περίοδο φιλικής σχέσης μαζί του) εκτυλίχθηκε σε μια αίθουσα της Σχολής Αρχιτεκτόνων της Αθήνας, περίπου σαράντα χρόνια αργότερα. Όταν είχε οργανώσει εθελοντικά μαζί με άλλους αρχιτέκτονες, φοιτητές και φοιτήτριες, το πρόγραμμα μελέτης ενός τυπολογικού μοντέλου φτηνής, οικολογικής κατοικίας για έναν οικισμό ανέστιων Παλαιστινίων.
Τον βρήκα να σχεδιάζει (πάντα με καλοξυσμένο μολύβι, ταυ και τρίγωνο!) περιστοιχισμένος από μια ομάδα αγοριών και κοριτσιών που είχαν σταματήσει τη δική τους δουλειά και έσκυβαν πάνω από το σχεδιαστήριο του. Τα κεφάλια τους σχεδόν ακουμπούσαν μεταξύ τους σαν πυκνή, ανάκατη συστάδα ξανθών, καστανών και μελαχρινών «θάμνων». Ενώ στο κέντρο της διέκρινα την ανυπάκουη λευκή τούφα που έστεφε το μέτωπο του Φινέ, αυτού του ασπρομάλλη αιώνιου έφηβου.
Τίποτα, εκτός από αυτό το «λευκό», δεν είχε αλλάξει πάνω του και τίποτε δεν είχε χαθεί. Όπως και τώρα, δεν χάθηκε, καθώς θα τον νιώθουμε συνέχεια κοντά μας.
Γι’ αυτό, ας σου ευχηθώ, στο επανειδείν, καλέ δάσκαλε και φίλε…
Τάσος Μπίρης, αρχιτέκτων
Σιχαινόταν τα καμώματα, αναζητούσε την απλότητα
Δεν είναι εύκολο αυτή την ώρα να πει κανείς δυo λόγια για έναν αληθινό φίλο, ένα σύντροφο, ένα δάσκαλο, όπως ήταν ο Κώστας. Ανήσυχος, παθιασμένος με όσα συμβαίνουν γύρω του, έτοιμος για δράση με ενθουσιασμό εφήβου. Δωρικός στη σκέψη, στο λόγο, στην έκφραση. Τον αγαπήσαμε για το ήθος του. Πίστευε ότι με δουλειά υψηλής ποιότητας, μπορεί να συμβάλει ώστε ο κόσμος να γίνει καλύτερος, η κοινωνία δικαιότερη, οι άνθρωποι ευτυχισμένοι. Με αυτή τη σκέψη προσέγγισε την Αρχιτεκτονική και αφιερώθηκε με ταλέντο και σκληρή δουλειά για να σχεδιάσει και να κατασκευάσει σπουδαία έργα. Αυστηρός κριτής του εαυτού του και των άλλων. Η αμφισβήτηση σε κάθε βήμα αποτελούσε δημιουργική δύναμη στο έργο του. Σιχαινόταν τα καμώματα, αναζητούσε την απλότητα.
Στο φιλόξενο ημιϋπόγειο της οδού Δεριγνύ, ανάμεσα στα σχεδιαστήρια και στα σχέδια, στις αφίσες και στις φωτογραφίες του, στα υπέροχα παλιά εργαλεία που μάζευε με λαχτάρα, σχεδιάστηκαν κτίρια, χώροι, δράσεις. Κάθε νέο έργο ήταν για τον Κώστα μια νέα πρόκληση να αναμετρηθεί με τα σχήματα, το χώρο, τα υλικά. Αναμέτρηση με το μπετόν, με το ξύλο, με το σίδερο θεωρούσε την Αρχιτεκτονική, γιατί ανήκε στη γενιά των μαστόρων που σχεδίαζαν με το μολύβι και δούλευαν το υλικό με το χέρι. Και τα έργα του έχουν τη μυρωδιά του χειροποίητου και τη γεύση του αυθεντικού. Ο αγώνας για την Αρχιτεκτονική και η ευαισθησία του για τους ανθρώπους, ήταν έννοιες συμπληρωματικές και ενότητες αδιαχώριστες.
Η λύπη μας είναι πολύ μεγάλη για το χαμό του. Πόσοι από μας δεν συναντηθήκαμε στο εργαστήριό του, ανάμεσα σε ένα σακουλάκι φιστίκια και ένα φλιτζάνι φρεσκοψημένο καφέ για να συζητήσουμε, να σχεδιάσουμε, να προγραμματίσουμε, με τον Κώστα πάντοτε οργανωτή και επισπεύδοντα. Από τα δύσκολα χρόνια της χούντας και εκείνα που ακολούθησαν. Από μια παρέμβαση στο Σύλλογο Αρχιτεκτόνων, από τη βοήθεια σε νέους στις εξετάσεις για την άδεια ασκήσεως επαγγέλματος, από τον αγώνα του για την υπεράσπιση του θεσμού των διαγωνισμών. Από την υπεράσπιση της πνευματικής ιδιοκτησίας του αρχιτεκτονικού έργου, από τις περιπέτειες του Μουσείου της Ακρόπολης, μέχρι τις πρόσφατες, δυστυχώς ατελέσφορες προσπάθειες να προκατασκευασθούν σπίτια για τους Παλαιστίνιους που τα χάνουν απ’ τους βομβαρδισμούς στη Γάζα και για τους σεισμόπληκτους στην Ελλάδα, ώστε να μπορούν να στεγασθούν άμεσα και αξιοπρεπώς. Δεν ησύχαζε ποτέ και με τίποτα. Η σκέψη του ήταν πάντα να οργανώσει και να βοηθήσει, μόλις του ερχόταν στο μυαλό ότι κάτι μπορούμε να κάνουμε γι’ αυτούς που έχουν ανάγκη. Δεν μιλάω για τους μεγάλους κοινωνικούς αγώνες, όπου ήταν, φυσικά, πάντοτε παρών.
Τον γνώρισα πριν από 51 χρόνια στο Πολυτεχνείο, δάσκαλο, όπως και τη Μαρία. Θεωρώ τον εαυτό μου τυχερό που ήμουν φίλος τους. Θα μου μείνει αξέχαστη η ζεστασιά του Κώστα απέναντι στους δικούς του ανθρώπους, συγγενείς και φίλους. Στη Μαρία, στην Ελένη και στον Παναγιώτη, σε όλους τους δικούς του, στα εγγόνια του που καμάρωνε, εύχομαι δύναμη και να τον κρατήσουν ζωντανό στη μνήμη τους. Εμείς θα τον θυμόμαστε με την τρυφερότητα και την αγάπη που του αξίζει.
(Το παραπάνω άρθρο είναι ο επικήδειος για τον Κώστα Φινέ που εκφώνησε ο Γιώργος Προβελέγγιος)
Σε ευχαριστώ Κώστα Φινέ…
Του Μιχάλη Σιάχου
Η γνωριμία μου με τον αρχιτέκτονα Κώστα Φινέ έγινε, μόλις, πριν από περίπου πέντε χρόνια. Είχα ακούσει πολλά για εκείνον αλλά δεν είχα την τύχη να βρεθώ νωρίτερα στο ευρύτερο περιβάλλον του. Γνωριστήκαμε καλά όταν ξεκίνησαν και οι συζητήσεις για την έκδοση της εφημερίδας που κρατάτε στα χέρια σας.
Ο Κώστας Φινές ξεχώριζε. Εξέπεμπε με έναν απροσδιόριστα διακριτικό τρόπο μια διαφορετική αύρα. Η σχεδόν ασκητική του όψη ήταν άρρηκτα δεμένη με τα στοιχεία του χαρακτήρα του. Απέπνεε μια ευγένεια χαμένη στις μέρες μας. Μακριά απ’ την καθ’ έδρας κριτική, αγωνιούσε ειλικρινά για την Αριστερά, για το καλό του λαού, για το καλό της χώρας. Το βλέμμα του ευθύ και γλυκό αλλά, ταυτόχρονα, κοφτερό και αυστηρό με το άδικο.
Λιτός και απέριττος προσπαθούσε να βοηθήσει με κάθε τρόπο. Με μια ζηλευτή διάθεση προσφοράς, παρέπεμπε στους παλιούς κομμουνιστές της θυσίας και του διαρκούς αγώνα. Καμιά σκέψη του, καμιά πρότασή του, καμιά κριτική του δεν είχε ίχνος ιδιοτέλειας. Ο Κώστας Φινές ήταν αυτό που λέει ο λαός μας «άνθρωπος από άλλη πάστα».
Δεν ανήκε στους φωνακλάδες, ούτε στους ξερόλες της Αριστεράς. Ακόμα και σε θέματα που γνώριζε βαθιά, εξέφραζε την άποψή του με παροιμιώδη διακριτικότητα. Ακόμα και τη διαφωνία του την εκδήλωνε μ’ εκείνη τη γλύκα που χαρακτήριζε το βλέμμα και το λόγο του.
Απ’ την πρώτη μέρα της κυκλοφορίας του Δρόμου της Αριστεράς στάθηκε στο πλευρό μας. Με τα σχόλιά του και τα σκίτσα του κόσμησε τις σελίδες του Δρόμου. Μετά την πρώτη γιορτή της εφημερίδας μας, το 2010, στο Στέκι του Δρόμου, έφτιαξε σκαρίφημα για το πώς πρέπει να μπαίνουν τα τραπέζια, για να χωράει άνετα, όπως μου ’χε πει, πολύς κόσμος.
Στα τέσσερα χρόνια της εφημερίδας, έφτιαξε τη σύνθεση που βλέπετε πιο κάτω. Όταν από μικροφώνου αναφέρθηκα στο δώρο και τη συνολική προσφορά αυτού του σημαντικού ανθρώπου στην εφημερίδα, τον είδα να σκύβει τα μάτια. Μετά μου ψιθύρισε στο αφτί: «Μιχάλη μου, σ’ ευχαριστώ πολύ, αλλά ποιος είμαι εγώ για να κάνεις τέτοια αναφορά μπροστά σε τόσο κόσμο…».
Αυτός ήταν ο άνθρωπος, ο αγωνιστής, ο δάσκαλος Κώστας Φινές. Ο αριστερός – παράδειγμα και διδαχή. Τυχεροί όσοι τον γνώρισαν και τον έζησαν.
Στη σύντροφό του, τη Μαρία και στα παιδιά του εκφράζω τα πιο θερμά μου συλλυπητήρια και υποκλίνομαι ευλαβικά…
Οι ωραίες ιδέες χτίζονται από ευαίσθητους ανθρώπους
Χωρίς να κάνουμε παρέα, ένιωθα πολύ κοντά τη ζεστή και διακριτική παρουσία της Μαρίας και του Κώστα Φινέ. Συμπαραστάτες, άδολοι, τρυφεροί, ευγενείς. Όπως περιγράφεται ποιητικά, κατά πως του αξίζει, ο Κώστας από τον Ανδρέα Γιολάση, την ώρα του αποχαιρετισμού…
Στέλιος Ελληνιάδης
Για τον Κώστα
Τιθασευμένες οι γραμμές, σχεδιασμένες τέλεια,
οργανωμένες με όραμα, με πείσμα, με μεράκι
– ούτε που διανοήθηκε καμιά τους να ξεφύγει,
να ξεστρατίσει, να βρεθεί αλλού, σε λάθος δρόμο.
Τα σχήματα ολοκάθαρα και τακτοποιημένα,
βαλμένα πάνω στο χαρτί με γνώση, με σοφία,
στη θέση που τους άρμοζε, και τόσο δουλεμένα,
σαν ένας νόμος φυσικός να τα κανοναρχούσε.
Οι όγκοι πεντακάθαροι, ήρεμα ν’ ακουμπάνε
στο φυσικό ανάγλυφο με τρόπο εμπνευσμένο.
Καμία παραχώρηση σε περιττά στολίδια,
σε φλυαρίες του συρμού, μοδάτες ευκολίες.
Όλα λιτά, λειτουργικά, κατάλληλα δοχεία
για ν’ αγκαλιάσουν, των θνητών που θα τα κατοικήσουν,
ανάγκες καθημερινές κι εσώτερες ανάγκες.
Μονάχα τέτοια κτίρια το χέρι του ευλογούσε!
Μα, πάνω απ’ όλα, μάτωνε και ράγιζε η καρδιά του
γι΄ αυτού του κόσμου τ’ άδικο, για του Καλού τα πάθη.
Στους ταπεινούς, στους πένητες και στους κατατρεγμένους
στριφογυρνούσε αδιάκοπα η σκέψη του με πόνο.
Περιφρονούσε ολόψυχα τους άρχοντες του πλούτου
και τους σφουγγοκωλάριους που τους υπηρετούνε.
Γι’ αυτό και δε σπατάλησε ούτε λεπτό ποτέ του,
σ’ αυτούς να γίνει αρεστός. Του έφτανε η αγάπη
των φίλων, των συνεργατών και των πολύ δικών του.
Κι αν κάποτε, κάπου στη γη, σύντροφοι ψυχωμένοι
μ’ αίμα κι αγώνες κέρδιζαν κάποια σπουδαία νίκη,
το μέσα του αναγάλλιαζε και σαν παιδί χαιρόταν.
Τέτοιο κρασί γευότανε και κέρναγε τους γύρω!
Και τώρα το ποτήρι του εδώ στην άκρη άδειο.
Δίπλα εμείς, εμβρόντητοι, αμήχανα κοιτάμε
με μάτια που γυαλίζουνε, με μάγουλα βρεγμένα.
Αναμετράμε τις στιγμές, τις ώρες και τα χρόνια,
αναμετράμε τις χαρές, τις πίκρες κι όλα τ’ άλλα
που μοιραστήκαμε μαζί και θα σκουριάσει ο χρόνος.
Κι όσα για πάντα θα κλειστούν σε τούτο το κιβούρι
για να τα πάρει η λησμονιά προίκα της στους αιώνες.
Όμως, το καταστάλαγμα, αυτό που θ’ απομείνει,
θα ‘ναι πολύ ευφρόσυνο, θα’ ναι γλυκό σα νέκταρ,
θα πλημμυρίζει το είναι μας, θα μας ενδυναμώνει.
Γι’ αυτό, πετάξτε μακριά της θλίψης μαυροπούλια!
Κι εσείς, καμπάνες πένθιμες, σιγήστε, μη θρηνείτε!
Ανοίξτε πέπλα τ’ ουρανού, παραμερίστε νέφη,
τώρα διαβαίνει αγέρωχος τη μαύρη πύλη ο Κώστας!
Ανδρέας Γιολάσης (Ποιητής, αρχιτέκτονας, μέλος της λέσχης «Δρόμοι Φιλίας και Πολιτισμού»)
Η συνέντευξη του Κώστα Φινέ που ακολουθεί δημοσιεύτηκε στον Δρόμο της Αριστεράς, στις 5/6/2010. Την αναδημοσιεύουμε σαν ελάχιστο φόρο τιμής στο σπουδαίο φίλο, τον μεγάλο δάσκαλο, τον ζηλευτό κομμουνιστή που «έφυγε» ξαφνικά από κοντά μας…
«Δεν ξόδεψα χρόνο περιμένοντας να με εκτιμήσουν όσοι ποτέ δεν εκτίμησα…»
