Πολλές φορές στη ζωή μου έχω υποστηρίξει ριζοσπαστικές θέσεις και συνεχίζω να το κάνω.
Ταυτόχρονα, όμως, προσπαθώ, κι ας μην το καταφέρνω πάντα, να μην βλέπω τα πράγματα, τα συμβάντα και τα πρόσωπα, μονοδιάστατα. Δεν είναι εύκολο αυτό, ακόμα κι αν τα κριτήρια μου είναι επαρκή, γιατί συχνά υπεισέρχονται λόγοι συναισθηματικοί, ιδεολογικές δεσμεύσεις, κανόνες κοινωνικής συμβίωσης, πολιτικές σκοπιμότητες και άλλες αιτίες, που συμπιέζουν και επηρεάζουν την τελική μου κρίση. Νομίζω ότι ο καθένας μπορεί να το καταλάβει, γιατί δεν συμβαίνει μόνο σε μένα. Τίποτα, όμως, στη ζωή και στη φύση δεν είναι μονοδιάστατο, ούτε καν οι αφηρημένες έννοιες.
Πολλές φορές βλέπω με πόση άνεση, πολλοί άνθρωποι, κάνουν σημαία τη μονοδιάστατη άποψή τους. Βολεύονται σε μία στερεότυπη άποψη και την προβάλλουν με πείσμα, με τη σιγουριά ότι κατέχουν την αλήθεια, φέρνοντας την αλήθεια στα μέτρα τους, προσαρμόζοντάς την στο μικρόκοσμό τους.
Και αυτές οι σκέψεις αναζωπυρώθηκαν στο μυαλό μου, παρακολουθώντας μια πλατιά δημόσια συζήτηση στην Κίνα αναφορικά με το ρόλο και την αξία του Μάο Τσε Τουνγκ, του πρώτου προέδρου της Νέας Κίνας, της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας.
Έχει ενδιαφέρον ότι, σε μία εποχή που η οικονομία της αγοράς, δηλαδή το κέρδος και η ιδιοκτησία, ο ανταγωνισμός και η ανισότητα, συρρικνώνει τις βάσεις πάνω στις οποίες έγινε η επανάσταση και άρχισε η οικοδόμηση του σοσιαλισμού στην Κίνα, η αξία του Μάο δεν εκμηδενίζεται, αλλά επανεξετάζεται και επανεκτιμάται. Όχι μόνο από την ηγεσία του ΚΚΚ, αλλά και από την κοινωνία ολόκληρη.
Πιστεύω ότι αυτό πρέπει να κάνει κάθε συνετός άνθρωπος για κάθε τι σοβαρό που τον απασχολεί. Συνεχώς να το επανεξετάζει και το επανεκτιμά, χωρίς προκαταλήψεις, στερεότυπα και παρωπίδες. Ακούω φίλους και συντρόφους με απόλυτες απόψεις για αμφιλεγόμενα πρόσωπα της ιστορίας μας. Στα βήματα μιας τέτοιας παράδοσης, ο Ζαχαριάδης και ο Βελουχιώτης, είναι αυτοί που προκαλούν τις πιο κατηγορηματικές απλουστεύσεις. Είτε απορριπτικές είτε αποθεωτικές. Πολλοί άνθρωποι δεν θέλουν και δεν μπορούν να παραδεχτούν ότι και οι δύο είχαν τα θετικά τους και τα αρνητικά τους. Αυτός ο δογματισμός, που συχνά εμφανίζεται ως αντιδογματισμός, δεν είναι μόνο ελληνικός. Τον βρίσκει κανείς όπου κι αν κοιτάξει, όπου κι αν πάει.
Κατά τη γνώμη μου, υπάρχουν πρόσωπα της ιστορίας που θα μπορούσε κανείς να τα κατατάξει στην άσπρη ή τη μαύρη πλευρά της ιστορίας και του πολιτισμού χωρίς πολλές επιφυλάξεις και αμφιβολίες. Για παράδειγμα, ο Αδόλφος Χίτλερ. Ο Χίτλερ προκάλεσε έναν πόλεμο που οι καταστροφικές του συνέπειες δεν έχουν προηγούμενο. Εξίσου τρομακτικές για την ανθρωπότητα γενικώς και για το λαό του ειδικώς. Μέσα σε ένα πλαίσιο μίσους και αλαζονείας, έφερε μόνο όλεθρο. Ακόμα και οι εντυπωσιακές ηγετικές του ικανότητες εξουδετερώθηκαν από την τυφλή μεγαλομανία του. Ο Χίτλερ άφησε μόνο ζόφο, τρόμο, απέχθεια και φρίκη.
Άλλοι διάσημοι πολέμαρχοι και κατακτητές, άφησαν κάποια θετικά στοιχεία στο κατά τα άλλα αιματηρό πέρασμά τους. Ο Μέγας Αλέξανδρος, για παράδειγμα, πέρα από τις νίκες του στο πεδίο των μαχών, έχτιζε πόλεις, μετέφερε νέες ιδέες και συνδιαλεγόταν με τους κατακτημένους, επηρεαζόταν από την κουλτούρα τους, έσμιγε πνευματικά και σωματικά μαζί τους. Γι’ αυτό, οι απόγονοι των κατακτημένων λαών, από την Περσία ως το Τουρκμενιστάν, το Αφγανιστάν και την Ινδία, τρέφουν ένα σεβασμό για τον Μπουγιούκ Ισκεντέρ, όπως τον αποκαλούν τα τούρκικα φύλα της μεγάλης Ανατολής. Θα μπορούσα να αναφέρω πολλά παραδείγματα που στηρίζουν την άποψή μου. Από τον Αγαμέμνονα και τον Περικλή μέχρι τον Κολοκοτρώνη και τον Βενιζέλο, από τον Ροβεσπιέρο ως τον Στάλιν, κι από τον Σιμόν Μπολίβαρ ως τον Κάστρο και τον Μαντέλα. Μένω στον Μάο, εξαιτίας της αντιπαράθεσης που γίνεται με αφορμή τα 120 χρόνια από τη γέννησή του, σε συσχετισμό με τη σημερινή Κίνα που εξελίσσεται σε παγκόσμια δύναμη, γεγονός που την καθιστά πολύ σημαντική για όλους μας. Είναι πια, ελπίζω, κατανοητό, ότι κανένας δεν μπορεί να είναι αδιάφορος, όπως ήταν επί δεκαετίες στη Δύση, τόσο οι δεξιοί όσο και οι αριστεροί, που έκλειναν τα μάτια και τα αφτιά για τα όσα συμβαίνουν στην Κίνα, σαν να μην μας αφορούν. Ήδη, εκατομμύρια άνθρωποι, κυρίως νέοι, μαθαίνουν κινέζικα σε όλο τον κόσμο. Τουλάχιστον, εμείς, οι μεγαλύτεροι, που είναι πάρα πολύ δύσκολο να αποστηθίσουμε τα χιλιάδες κινέζικα ιδεογράμματα, ας μάθουμε, έστω και τώρα, να σκεφτόμαστε και να βλέπουμε τα πράγματα πιο ευρυγώνια. Ειδικά όσοι φιλοδοξούν και επιχειρούν να παίξουν κάποιο ρόλο στον υπό αναδιαμόρφωση κόσμο.
Πέτυχε ή απέτυχε η επανάσταση;
«Το 90% των Κινέζων θεωρεί ότι το μεγαλύτερο επίτευγμα του Μάο είναι η δημιουργία ενός ανεξάρτητου έθνους δια μέσου μιας επανάστασης.» Από πρόσφατη δημοσκόπηση στην Κίνα, με αφορμή τα 120 χρόνια από το θάνατο του Μάο (Global Times).
Από την κληρονομιά του Μάο, η ανεξαρτησία είναι το πρώτο, βασικό και αναμφισβήτητο στοιχείο της νέας Κίνας. Κανένας ξένος κηδεμόνας, μικρός ή μεγάλος, άμεσα ή έμμεσα, δεν ελέγχει την Κίνα.
Από όλα τα επιτεύγματα που αναγνωρίζουν οι σημερινοί Κινέζοι στον Μάο, η κατάκτηση της εθνικής ανεξαρτησίας και κυριαρχίας είναι το σημαντικότερο. Και αυτό υποστηρίζουν ότι είναι το μεγαλύτερο και σταθερότερο επίτευγμα της επανάστασης στο σύνολό της. Φαίνεται δε, εκ των πραγμάτων, ότι αποτελεί και το κύριο διαχρονικό γνώρισμά της.
Στα χρόνια του επαναστατικού αγώνα, τα κοινωνικά στοιχεία, η ελευθερία, η ισότητα και η δικαιοσύνη, που συγκροτούν τον πυρήνα της πολιτικής και της ιδεολογίας του κόμματος, ενσαρκώνονται και αποκτούν πολύ μεγάλη δυναμική σε συνδυασμό με την επιδίωξη και επίτευξη της εθνικής ανεξαρτησίας ως προϋπόθεση για την εφαρμογή των κοινωνικών αλλαγών. Γι’ αυτό, με τη νίκη της επανάστασης και την εδραίωση της εθνικής ανεξαρτησίας και κυριαρχίας, η πολιτική και κοινωνική συγκρότηση του νέου κράτους αποκτάει σαφή προτεραιότητα. Σταδιακά, όμως, ενισχύονται οι αναθεωρητικές τάσεις μέσα στο κόμμα και την κοινωνία από τις αστοχίες και καθυστερήσεις που σημειώνονται στην προσπάθεια οικοδόμησης ενός αμιγούς σοσιαλιστικού συστήματος σε συνάφεια με τις ειδικές συνθήκες που υπάρχουν στην Κίνα και όχι σαν απομίμηση του μοντέλου της Σοβιετικής Ένωσης.
Σήμερα, σχεδόν όλοι οι Κινέζοι συμφωνούν ότι το διαχρονικό επίτευγμα της επανάστασης, άνευ του οποίου καμία αυτόνομη πολιτική δεν μπορεί να αναπτυχθεί, είναι η κατάκτηση της εθνικής ανεξαρτησίας. Οι επαναστάτες θεωρούσαν την εθνική ανεξαρτησία πολύ σημαντική, όχι όμως αυτοτελώς, αλλά σε αλληλουχία με την κοινωνική επανάσταση, σαν την απαραίτητη προϋπόθεση για το σοσιαλιστικό μετασχηματισμό.
Τηρουμένων των αναλογιών, βλέπουμε τις αντιστοιχίες στο Βιετνάμ, όπου επίσης φαίνεται ότι το κύριο τρόπαιο του πολύχρονου επαναστατικού αγώνα είναι η κατάκτηση της εθνικής ανεξαρτησίας και κυριαρχίας. Ο σοσιαλιστικός μετασχηματισμός δεν εγκαταλείπεται μετά τη νίκη, αλλά σταδιακά μειώνεται η δυναμική του και προσαρμόζεται στις ανάγκες επιβίωσης και ανάπτυξης του ανεξάρτητου πλέον εθνικού κράτους. Στην Αφρική, Αγκόλα, Ζιμπάμπουε, Νότια Αφρική, Μοζαμβίκη, Πράσινο Ακρωτήρι κ.λπ., τα επαναστατικά κινήματα που είχαν στόχο την εκδίωξη των αποικιοκρατών και την κοινωνική αλλαγή, καθοδηγούμενα από φορείς με πρόσημο τον μαρξισμό-λενινισμό-μαοϊσμό, επιτυγχάνουν, στην καλύτερη περίπτωση, την κατάκτηση της ανεξαρτησίας των χωρών τους και τη μερική μόνο αναδιανομή του πλούτου στο εσωτερικό τους.
Κρίνοντας πάντα εκ του αποτελέσματος και όχι εκ των προθέσεων και των προγραμμάτων, η επιδίωξη της κοινωνικής αλλαγής που προτάσσουν τα επαναστατικά κινήματα είναι η κινητήρια δύναμη που τα οδηγεί στην κατάκτηση και διασφάλιση της εθνικής ανεξαρτησίας. Κινήματα που δεν προτάσσουν την κοινωνική αλλαγή και αγωνίζονται μόνο για την εθνική τους ανεξαρτησία και αυτοδιάθεση, κατά κανόνα, δεν επιτυγχάνουν κανέναν από τους στόχους τους. Ακόμα και τα κινήματα της ανατολικής Μεσογείου, τα μπααθικά, δημιουργούν συγκροτημένα κράτη, ανεξάρτητα και κυρίαρχα, έχοντας προτάξει τα ιδιόμορφα σοσιαλιστικά χαρακτηριστικά μεσογειακού τύπου στα συστήματά τους. Αντιθέτως, τα καθαρόαιμα εθνικιστικά κινήματα, χωρίς το στόχο του σοσιαλιστικού μετασχηματισμού, ακόμα κι όταν δημιουργούν κράτη, ακόμα κι όταν πετυχαίνουν την ανάπτυξη, αποτυγχάνουν να διασφαλίσουν την πλήρη εθνική ανεξαρτησία και αποτελούν μορφώματα που η επιβίωσή τους εξαρτάται από την προσκόλλησή τους στις αποικιακές δυνάμεις, όπως η Ταϊβάν, η Νότια Κορέα και το Ισραήλ.
Εκ των υστέρων, λοιπόν, γίνεται φανερό ότι, μετά την Οκτωβριανή επανάσταση, το κυρίαρχο αποτέλεσμα των επαναστάσεων που καθοδηγούνταν από μαρξιστικά κόμματα και οργανώσεις, είναι η εθνική απελευθέρωση και ανεξαρτησία.
Νέος γύρος αποικιοκρατίας
Μέσα απ’ αυτό το πρίσμα, η Κίνα είναι ο μεγάλος, κατ’ αρχήν, νικητής του αντιαποικιακού αγώνα, που δεν έχει λήξει όπως βιάστηκαν πολλοί να αποφανθούν μετά τη διάλυση του κινήματος των αδεσμεύτων, τον εκφυλισμό πολλών κινημάτων και την ανακατάληψη εδαφών του τρίτου κόσμου από τις ιμπεριαλιστικές μητροπόλεις. Οι πόλεμοι, οι επεμβάσεις και οι σφαγές στην Παλαιστίνη, το Λίβανο, τον Παναμά, το Αφγανιστάν, το Ιράκ, τη Λιβύη, το Μάλι κι αλλού, αποδεικνύουν ότι οι ιμπεριαλιστικές μητροπόλεις έχουν περάσει, μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, σε ένα νέο γύρο επιθετικών επεκτάσεων, σε μια αναζωογόνηση της αποικιοκρατίας.
Σήμερα, έχει ενδιαφέρον να μετρήσει κανείς πόσες χώρες είναι πραγματικά ανεξάρτητες και αυτεξούσιες στον κόσμο. Ακόμα και κράτη που ανήκουν στη στενή «οικογένεια» των μητροπόλεων, όπως η Ελλάδα και η Κύπρος, είναι σε καθεστώς περιορισμένης ευθύνης.
Αυτή η διαπίστωση καθιστά τη νίκη της Κίνας καθοριστική για την εξέλιξη της παγκόσμιας κατάστασης. Με τη ραγδαία ανάπτυξη και ισχυροποίησή της, την εσωτερική της δομή με άξονα το Κομμουνιστικό Κόμμα Κίνας και το τεράστιο μέγεθός της, όχι μόνο περιορίζει το πεδίο του ιμπεριαλισμού, αλλά δημιουργεί βαθιούς κλονισμούς στις ίδιες τις ιμπεριαλιστικές χώρες. Παράπλευρα, μπορεί κανείς να εκτιμήσει ότι λειτουργεί ενισχυτικά σε ένα νέο αντιαποικιακό κίνημα που με διάφορες μορφές και σε διαφορετικά επίπεδα εκδηλώνεται στην Ασία, την Αφρική και τη Λατινική Αμερική.
Εάν αυτός ο συλλογισμός ευσταθεί, η συνεισφορά του Μάο Τσε Τουνγκ και του ΚΚΚ, στην αναδιαμόρφωση του κόσμου, με πρώτο επίπεδο την αντιπαράθεση στον ιμπεριαλισμό ως απαραίτητη προϋπόθεση για οποιαδήποτε προοδευτική κοινωνική αλλαγή, είναι ανεκτίμητη. Και παρ’ όλο το πισωγύρισμα στη λεγόμενη «σοσιαλιστική οικονομία της αγοράς», η παγκόσμια αξία αυτού του αντιαποικιακού επιτεύγματος παραμένει ενεργή. Και εάν η Κίνα συνεχίσει να αναπτύσσεται προσηλωμένη στο κινέζικο μοντέλο της μη πολιτικής και στρατιωτικής επέκτασης και επιβολής σε άλλες χώρες και δεν μετεξελιχθεί σε μία νέα ιμπεριαλιστική δύναμη που θα επιδιώξει να αντικαταστήσει τις παλιές που φθείρονται και κλονίζονται, η αξία του θα μεγαλώνει.
Όλοι μας θα θέλαμε οι επαναστάσεις να είναι νικηφόρες και να πετυχαίνουν όλους τους στόχους τους. Η πραγματικότητα, όμως, διδάσκει ότι μια επανάσταση ακόμα κι αν αποτύχει, αφήνει πολύτιμη κληρονομιά στην ανθρώπινη εμπειρία, για το παρόν και, ιδίως, για το μέλλον. Επίσης, μια επανάσταση μπορεί να πετύχει έναν ή μερικούς μόνον από τους στόχους της κι αυτό είναι πρόοδος.
Στέλιος Ελληνιάδης
